Ông Trump có thực sự "khai tử" chính sách xoay trục sang châu Á?

Nhiều chuyên gia cho rằng chiến lược xoay trục sang châu Á của cựu Tổng thống Obama đại diện cho đỉnh cao của một thế kỷ bành trướng về địa chính trị và địa kinh tế của Mỹ trên Thái Bình Dương. Chính sách “Nước Mỹ là trên hết” của Tổng thống Trump, được thể hiện qua việc Mỹ rút khỏi Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), dường như đang đặt ra vấn đề xem xét lại chiến lược xoay trục.

Tại buổi hội thảo “Tổng thống Trump với việc khai tử chính sách xoay trục sang châu Á” diễn ra tại Trung tâm Văn hóa Pháp Hà Nội tối 26/10, giáo sư David Camroux, Trường đại học Chính trị Paris, Giáo sư giảng dạy tại trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn Hà Nội, nhận định: “Mặc dù đã tuyên bố chấm dứt chính sách xoay trục sang châu Á của người tiền nhiệm, song nhiệm kỳ của Tổng thống Donald Trump không có nghĩa là sẽ đặt dấu chấm hết cho xu hướng đặt trọng tâm chiến lược sang khu vực châu Á – Thái Bình Dương của Washington”.

Giáo sư David Camroux. Nguồn: Viện nghiên cứu châu Á của khu vực Liên minh châu Âu

Giải thích cho quan điểm này, giáo sư David Camroux cho rằng các nhân tố mang tính hệ thống, như là những giới hạn quyền lực của bất kỳ tổng thống Mỹ nào yêu cầu phải kiểm tra và cân bằng với những chính sách khác trong chính quyền sẽ là một rào cản cho việc thay đổi của ông Trump. Ngoài ra, yếu tố lịch sử cũng đóng vai trò quan trọng, bởi chính sách xoay trục sang khu vực châu Á – Thái Bình Dương của Hoa Kỳ đã có gốc rễ từ hơn một thế kỷ qua.

Theo giáo sư Camroux, nếu muốn “khai tử” chính sách này, Tổng thống Trump còn phải đối mặt với sự phản đối từ nhiều lực lượng kinh tế - xã hội, trong cộng đồng doanh nghiệp, giới hàn lâm và trong cả chính quyền điều hành.

Tuy nhiên, chuyên gia về Đông Nam Á cho rằng, dù không chấm dứt hoàn toàn chính sách xoay trục sang châu Á, song một khi ông Trump vẫn tại nhiệm thì chính sách này sẽ thiếu sự tương tác nhất định như cựu Tổng thống Obama đã vạch ra. Cụ thể, về vấn đề an ninh, trong bối cảnh căng thẳng tại Đông Bắc Á như hiện nay, Washington đang đứng trước nguy cơ bị xa lánh hay ít nhất là cũng khiến cho các đối tác ở khu vực Đông Nam Á và châu Á – Thái Bình Dương phải dè chừng.

Về kinh tế, Hoa Kỳ cũng khó có thể duy trì được vị trí “đầu đàn” khi các quốc gia trong khu vực đang tìm kiếm nhiều hình thức hợp tác kinh tế khác như Hiệp định đối tác toàn diện khu vực (RCEP) của Trung Quốc, Hiệp định đối tác kinh tế xuyên Thái Bình Dương (TPP) mà Nhật Bản đang thúc đẩy đàm phán sau khi Mỹ rút lui, hay các hiệp định đầu tư và tự do thương mại (FTA) với Hàn Quốc, Liên minh châu Âu (EU).

Không chỉ có vậy, chính quyền của Tổng thống Trump còn gặp nhiều khó khăn trong việc tận dụng “quyền lực mềm” khi chưa thực sự đưa ra được một chính sách đối ngoại rõ ràng và hiệu quả, cũng như chủ trương cắt giảm nguồn ngân sách xuống khoảng 10% sẽ khiến cho các năng lực của Hoa Kỳ bị thu hẹp.

Bất chấp những hạn chế như vậy, song trong bốn năm tới, tình hình thế giới cũng như quan điểm của Tổng thống Trump chắc chắn sẽ còn nhiều thay đổi và không thể nói trước những gì sẽ diễn ra.

“Vì vậy, việc ông Trump tham dự APEC tại Đà Nẵng vào tháng 11 tới đây là một sự kiện cực kỳ quan trọng, có yếu tố quyết định trong chính sách với khu vực châu Á – Thái Bình Dương của chính quyền ông Trump. Đặc biệt, bài phát biểu của Tổng thống Trump tại APEC cũng được kỳ vọng sẽ thể hiện rõ ràng hơn chính sách đối với châu Á của chính quyền mới”, giáo sư David Camroux kết luận.

Sự khác biệt giữa Barack Obama và Donald Trump

Tháng 10/2011, Tổng thống Mỹ Barack Obama và Ngoại trưởng Mỹ khi đó là bà Hillary Clinton lần lượt tuyên bố chiến lược “xoay trục” sang châu Á - Thái Bình Dương với lý do “để đảm bảo và duy trì vai trò lãnh đạo thế giới của nước Mỹ”. Những mục tiêu của kế hoạch được giới chức Mỹ mô tả là can dự về kinh tế và quan tâm thường xuyên tới các thể chế khu vực và bảo vệ các nguyên tắc và luật pháp quốc tế.

Và trong 5 năm kể từ khi tuyên bố, Mỹ đã có những động thái rõ ràng nhằm triển khai chính sách tái cân bằng tại châu Á - Thái Bình Dương. Đối với khu vực Đông Bắc Á, Mỹ không ngần ngại thể hiện cam kết vững chắc đối với các đồng minh, đơn cử tuyên bố của ông Obama tái khẳng định rằng quần đảo Senkaku (Trung Quốc gọi là Điếu Ngư) nằm trong hiệp ước an ninh Mỹ-Nhật.

Tại Đông Nam Á, Tổng thống Obama đã tham gia đầy đủ hơn tại khu vực và đích thân tới dự các diễn đàn thường niên như hội nghị thượng đỉnh An ninh Đông Á. Những năm gần đây Mỹ đã điều động thêm binh sỹ và khí tài quân sự tới khu vực, đồng thời củng cố các liên minh an ninh với các quốc gia thành viên ASEAN. Tòa án Tối cao Philiippines cũng phê chuẩn hiệp ước an ninh song phương, cho phép binh sỹ và vũ khí Mỹ được đồn trú và luân chuyển tại 5 sân bay quân sự và 2 căn cứ hải quân. Washington cũng đang hỗ trợ hàng hải cho nhiều quốc gia ASEAN khác.

Dưới thời Tổng thống Trump, chính sách "xoay trục" sang châu Á của ông Obama đã thay đổi cách tiếp cận. Nguồn: Finacial Review

Tuy nhiên, theo đánh giá của các chuyên gia, những kết quả của chính sách này lại được cho là không nhất quán. Rõ ràng, "chính sách xoay trục" của nước Mỹ đạt kết quả tốt hơn ở Đông Bắc Á - nơi Nhật Bản và Hàn Quốc không còn công khai bày tỏ hoài nghi về những cam kết đảm bảo an ninh của Mỹ nữa.

Song, ở Đông Nam Á, chính sách xoay trục của Mỹ chưa đạt được kết quả như mong muốn. Nếu như ở Đông Bắc Á, Mỹ hành xử như một đồng minh thì ở Đông Nam Á, Mỹ có cách hành xử thiên về hướng một nhà kiến tạo hòa bình.

Về chính quyền của Tổng thống Donald Trump, những cách tiếp cận khu vực châu Á – Thái Bình Dương đã chuyển sang một hướng khác. Trong cuộc vận động bầu cử, ông Trump đã đưa ra những tuyên bố như: thứ nhất, đề nghị Hoa Kỳ rút quân đội Mỹ ra khỏi Nhật Bản, Hàn Quốc, trừ phi hai nước này cũng chia sẻ gánh nặng tài chính cho sự hiện diện của lực lượng Mỹ đồn trú tại đây; thứ hai, phản đối Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương TPP dù đây là tâm điểm của các nỗ lực của chính quyền Obama nhằm tái cân bằng của Mỹ, xoay trục sang châu Á - Thái Bình Dương; thứ ba, thắt chặt quan hệ kinh tế với Trung Quốc khi cam kết áp đặt mức thuế 45% đối với hàng hóa nhập khẩu từ nước này.

Những lời bình luận này đã gây quan ngại sâu sắc cho giới quan sát, họ cho rằng quan điểm của ông Trump thể hiện một sự thay đổi căn bản trong chính sách của Mỹ về châu Á - Thái Bình Dương, mặc dù chính sách nhất quán đó đã được sự đồng thuận của cả hai đảng trong nhiều thập kỷ qua.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, bản thân chiến lược “xoay trục” này đã phản ánh tầm quan trọng của khu vực châu Á – Thái Bình Dương trong nền kinh tế toàn cầu và chính trị quốc tế cũng như trong chính sách đối ngoại của Mỹ.  Là một thương gia làm chính trị, với tư tưởng đề cao tinh thần “chấn hưng nước Mỹ”, lấy lợi ích Mỹ làm tiền đề, vì vậy, các cách ứng xử và phương thức tiếp cận của Tổng thống Trump khi cầm quyền sẽ có những khác biệt nhất định với người tiền nhiệm.

Với tinh thần xuyên suốt là vì lợi ích nước Mỹ, vì sự lãnh đạo thế giới của Mỹ, ông Trump sẽ vẫn tiếp tục thực thi chính sách “xoay trục” nhưng với cách làm mới và phương pháp mới, và vấn đề Biển Đông vẫn sẽ là một trong những trọng điểm trong chính sách “xoay trục” của Hoa Kỳ.

Giáo sư David Camroux là nhà nghiên cứu cao cấp của Trung tâm nghiên cứ quốc tế (CERI). Ông là chuyên gia về Đông Nam Á, quan hệ châu Á – EU và các mối liên kết trong khu vực châu Á. Ông cũng tham gia giảng dạy tại trường Kinh tế London, Đại học trung tâm châu Âu, Đại học Gadjah Mada, Đại học Hàn Quốc. Giáo sư Camroux cũng là tác giả của rất nhiều bài viết về lịch sử và chính trị Đông Nam Á, các mối quan hệ quốc tế của châu Á – Thái Bình Dương và quan hệ châu Á – EU.