Những trở ngại của quyền lực Trung Quốc vấp phải

Trung Quốc đang gặp nhiều trở ngại trong việc sử dụng quyền lực của mình.

Trên thực tế, những rắc rối về chính sách ngoại giao khu vực mà Trung Quốc gặp phải trong những năm gần đây cho thấy nước này đang đối mặt với những thử thách về cách sử dụng và củng cố quyền lực của mình.

Việc Trung Quốc mới nổi lên thành một cường quốc trên trường quốc tế khiến dư luận đặt câu hỏi về chiến lược tổng quát mà Trung Quốc chọn, việc nước này sử dụng quyền lực của mình thế nào và những hậu quả của chính sách đó là gì. Có thể nhận thấy 5 thách thức mà Trung Quốc đang phải đối mặt như sau.

Thứ nhất: Vấn đề đánh giá quyền lực thực sự của Trung Quốc thế nào là đúng đắn?

Hiện tại, sự “vươn lên” của Trung Quốc vẫn đang được định nghĩa, đo lường và quan sát theo một cách thức khá mâu thuẫn, điều đó dẫn đến những kết luận khác nhau về sự tồn tại và bước tiến của quốc gia này.

Đây là quốc gia đông dân nhất trên thế giới, là đối tác thương mại lớn nhất, quốc gia nhận đầu tư trực tiếp nước ngoài lớn nhất và là nền kinh tế có GDP lớn thứ hai trên thế giới. Tuy vậy, theo tiêu chí của Liên Hợp Quốc, bình quân GDP đầu người của Trung Quốc chỉ đứng thứ 120 và chỉ số phát triển con người đứng thứ 101 trên thế giới.

Tính theo bình quân đầu người thì nguồn tài nguyên của Trung Quốc khá hạn chế, dân số già hóa nhanh chóng với hơn 700 triệu người sống ở khu vực nông thôn và 150 triệu người sống dưới mức nghèo khổ (số người có mức thu nhập dưới 2 USD mỗi ngày chiếm khoảng 36% tổng dân số - khoảng 500 triệu người).

Thứ hai: Trung Quốc có thể biến các nguồn lực thành quyền lực và tầm ảnh hưởng thực sự hay không?

Có được tiềm năng của quyền lực là một chuyện, có được quyền lực và tầm ảnh hưởng thực sự lại là chuyện khác. Do có dân số lớn cùng với sự tăng trưởng mạnh của GDP và chi tiêu quân sự, Trung Quốc đang sở hữu những tiềm năng quyền lực lớn, tuy nhiên còn rất xa nước này mới đứng ngang bằng với các quốc gia khác như Hoa Kỳ, đặc biệt là về “quyền lực mềm” – sự hấp dẫn của các giá trị chính trị và xã hội văn minh.

Trong thập kỷ tới, cơ chế để biến các tiềm năng quyền lực thành quyền lực thực sự sẽ còn phức tạp hơn rất nhiều. Không chỉ có vậy, hầu hết các nhận định về tiềm năng quyền lực của Trung Quốc đều dựa trên cách nhìn nhận phiến diện vì về lâu dài sự tăng trưởng của Trung Quốc là mất cân đối và không bền vững. Các yếu tố môi trường và xã hội có thể sẽ cản trở đáng kể sự phát triển của nước này trong tương lai.

Thứ ba: Trung Quốc có biết cách sử dụng quyền lực hợp lý và hiệu quả?

Chúng ta đang sống trong kỷ nguyên có thay đổi lớn lao, một thời điểm “co giãn” lớn trong lịch sử thế giới do sự chuyển dịch về quyền lực cùng sự phân tán quyền lực trên thế giới. Bản chất của quyền lực đang cải tiến và chuyển biến. Một quốc gia không thể nào có quyền lực thực sự nếu nước đó không trở thành trung tâm của các mạng lưới đồng thời có kỹ năng kiến tạo và duy trì sự liên kết với những người chơi khác.

Trung Quốc vẫn chưa quen thuộc với các trò chơi quyền lực mới này.

Những nguy cơ về an ninh quốc gia mà Trung Quốc đang đối mặt càng nhấn mạnh sự cần thiết rằng nước này phải nỗ lực hơn nữa trong việc tích hợp các công cụ chiến lược về ngoại giao, quốc phòng và phát triển. Ngoài ra, Trung Quốc vẫn chưa biết cách sử dụng “quyền lực dân sự” để đạt được thành công bền vững về mặt ngoại giao.

Thứ tư: Trung Quốc có biết cách chia sẻ quyền lực và trấn an các quốc gia khác?

Một điều không thể tránh khỏi là quyền lực quân sự của Trung Quốc sẽ lớn mạnh cùng với sự lớn mạnh của nền kinh tế và các lợi ích toàn cầu của nước này và điều đó có thể khiến Trung Quốc trông có vẻ nguy hiểm hơn. Điều đó sẽ có tác dụng ngược lại là dẫn đến sự hình thành các liên minh đối trọng với Trung Quốc, khiến vị thế quyền lực của nước này suy giảm.

Trên thực tế, Trung Quốc đang có vị trí địa lý bất lợi và thiếu kinh nghiệm lịch sử trong việc chia sẻ quyền lực cũng như trải nghiệm môi trường đa phương hóa.

Mặc dù Trung Quốc có thể tuyên bố các mục đích của mình là hòa bình, nước này cần phải thuyết phục các quốc gia khác đặc biệt là Hoa Kỳ và các láng giềng châu Á. Trung Quốc cần phải tăng cường tham gia vào các diễn đàn đa phương và điều chỉnh cách tiếp cận của mình để chứng minh rằng nước này thực sự đi theo cam kết phát triển hòa bình.

Thứ năm: Trung Quốc có biết cách duy trì quyền lực và tránh tầm nhìn thiển cận về chiến lược?

Sự cám dỗ lớn nhất đối với một quốc gia quyền lực là sử dụng quyền lực hay đôi lúc là lạm dụng quyền lực.

Đối với Trung Quốc, trong những năm tới, nước này cần thiết phải duy trì chiến lược kiềm chế trong các cuộc tranh chấp với các quốc gia láng giềng, thúc đẩy tinh thần yêu nước và đa dạng hóa chính sách ngoại giao.

Chiến lược tốt mà Trung Quốc có thể sử dụng là hành động theo hoàn cảnh chứ không phải theo vị thế quốc gia. Sẽ rất tốn kém và sai lầm nếu Trung Quốc coi bất kỳ quốc gia nào đó là mối đe dọa hàng đầu và tập trung vào ganh đua thay vì đầu tư tạo một môi trường bên ngoài thuận lợi cho mình.

Về mặt tích lũy quyền lực, nếu Trung Quốc có thể chấp nhận rằng “nhiều hơn không phải luôn luôn là tốt hơn” thì nước này cần thay đổi cách ứng xử, các giá trị và các chính sách để điều khiển năng lực ngày càng lớn mạnh và kiềm chế những lúc bốc đồng kiểu đế quốc của mình.

Trung Quốc cần phải học cách lắng nghe và làm nhiều hơn nữa để gắn chặt hơn vào một trật tự thế giới mở và tồn tại theo luật lệ và đây là con đường đi duy nhất dành cho Trung Quốc.

Đồng thời, cộng đồng quốc tế cũng nên hiểu đúng hơn những lo lắng, nguyện vọng và khó khăn của Trung Quốc trong quá trình xây dựng và hiện đại hóa bản thân cũng như xử lí những trở ngại phức tạp của việc sử dụng quyền lực.

Bản thân sự lo sợ thái quá về quyền lực và ý định của Trung Quốc cũng có thể trở thành nguồn gốc của xung đột và dẫn đến những hậu quả thảm khốc. Trung Quốc có thể hòa nhập vào thế giới được hay không là nhờ vào sự thích nghi và điều tiết của cả Trung Quốc và thế giới.

Tùng Lâm