Những điều cần nhớ khi phỏng vấn nạn nhân bị lạm dụng tình dục

WITNESS, một tổ chức về phi lợi nhuận, đã đăng tải một tài liệu gần 20 trang về các nguyên tắc đạo đức và phương pháp khi tiến hành phỏng vấn những nạn nhân trên trang chủ witness.org.

Cần phải tuân thủ các phương pháp nghiệp vụ và đạo đức khi phỏng vấn các nạn nhân bạo hành tình dục (ảnh: theguardian)

Cuốn cẩm nang là tập hợp những kinh nghiệm sau hơn 20 năm thực hiện các video, phim tài liệu và những câu chuyện về các nạn nhân, những người sống sót sau nạn bạo hành, nhằm truyền những thông điệp về quyền con người, chống bạo lực và bất bình đẳng của WITNESS.

Infonet xin lược dịch, tổng hợp những nội dung chính của tài liệu này.

1. Trước khi bắt đầu

Nhà báo hãy xác định rõ 3 yếu tố: phỏng vấn ai, để làm gì và tiến hành như thế nào. Nhà báo luôn phải nhắc nhở mình những nguyên tắc cơ bản trước khi phỏng vấn những người thuộc nhóm “dễ bị tổn thương” này, đảm bảo bài viết của mình sau đó sẽ không gây hại gì cho họ, bất kể là trực tiếp hay gián tiếp.

Nhà báo cần phải chuẩn bị cho mình những kiến thức nhất định về bạo lực tình dục và những ảnh hưởng của nó đối với các nạn nhân để có được sự thấu hiểu và đồng cảm đối với người được phỏng vấn.

2. Trước ngày phỏng vấn

Hãy tìm hiểu kỹ về những thông tin đã có của người được phỏng vấn, càng nhiều càng tốt. Hiểu biết về nạn nhân và câu chuyện của họ trước khi bắt đầu phỏng vấn sẽ giúp nhà báo biết cách làm sao để tiếp cận và tạo dựng lòng tin, ý muốn chia sẻ của nạn nhân.

Đồng thời, nhà báo nên chuẩn bị trước các câu hỏi, các nội dung phỏng vấn, giả định kịch bản phỏng vấn để tìm ra cách xưng hô và sử dụng các thuật ngữ phù hợp để không làm tổn thương các nạn nhân, giúp cuộc phỏng vấn diễn ra thoải mái và nhẹ nhàng hơn. Nên thận trọng khi sử dụng các từ ngữ trực tiếp như "hiếp dâm, bạo dâm"... vì nó có thể tác động xấu đến nạn nhân.

Nhà báo cũng cần phải cân nhắc trước mọi mặt để đảm bảo an toàn và bảo mật thông tin cho các nạn nhân. Không phải ai cũng sẵn sàng công khai những câu chuyện đau khổ của mình.

Các biện pháp nghiệp vụ như đổi tên, giấu mặt, làm mờ hình ảnh, thay đổi các thông tin cơ bản để đảm bảo bài báo của bạn không ảnh hưởng đến đời sống riêng của nạn nhân cần phải được tính đến và cân nhắc kỹ lưỡng.

3. Trong ngày phỏng vấn

Một lần nữa, chắc chắn rằng nạn nhân sẵn sàng phỏng vấn, chia sẻ và công khai thông tin đó trên báo giới. Bạn nên nhớ rằng, họ là các nạn nhân đã phải chịu đựng nhiều tổn thương về thể trạng và tâm lý, trong đó, yếu tố tâm lý cực kỳ quan trọng.

Nhà báo nên có xác nhận của nạn nhân về việc đồng ý chia sẻ câu chuyện của mình trên báo.

Bên cạnh đó, hãy chuẩn bị thật tốt các phương tiện tác nghiệp, đảm bảo sự tế nhị và thoải mái cho người trả lời phỏng vấn.

Về cách đưa ra câu hỏi, nhà báo không dùng những câu hỏi mang tính xác minh “Đúng/không đúng”, hoặc “Có/không”. Hãy hướng tới những câu hỏi mở, để người trả lời được tự do chia sẻ và bày tỏ, nhà báo nên ứng xử như một chuyên gia tâm lý chứ không phải một điều tra viên.

Tài liệu của WITNESS đã chỉ ra 3 câu hỏi mà các nhà báo tuyệt đối không nên hỏi nạn nhân, bao gồm:

1.      Bạn đã mặc gì vào buổi tối mà bạn bị hiếp dâm?

2.      Tại sao bạn lại đi một mình vào giờ đó/ngày đó?

3.      Sao bạn lại có thể không biết là ai đã hiếp dâm mình?

Theo WITNESS, đây là những câu hỏi “thiếu đạo đức và thiếu tế nhị”, nó có thể khiến nạn nhân nghĩ rằng bạn đang nghĩ rằng: “về cơ bản, lỗi là tại họ”.

Thay vào đó, các câu hỏi nên dùng là:

1.      Hãy kể cho tôi nghe hoàn cảnh dẫn đến vụ tấn công ấy.

2.      Bạn nghĩ gì sau khi bị tấn công?

3.      Bạn hy vọng điều gì trong tương lai?

Khi phỏng vấn những nạn nhân này, bạn cần phải giữ kiên nhẫn, bình tĩnh và thực sự cảm thông với nạn nhân.

Đồng thời, nhà báo cần cẩn trọng khi thu thập các hình ảnh về thương tổn như vế sẹo, các vết thương hoặc các hình ảnh có liên quan, cân nhắc khía cạnh đạo đức báo chí khi lựa chọn công bố các hình ảnh này.

4. Sau ngày phỏng vấn

Hãy gửi lại cho các nạn nhân nội dung mà bạn định đăng tải trước khi xuất bản để đảm bảo họ cảm thấy thoải mái và an toàn với nội dung sẽ được công khai. Bạn cũng nên cảm ơn trọng thị đến họ vì họ đã tin tưởng và chia sẻ câu chuyện đó đến bạn. 

Đó không đơn thuần là nghiệp vụ, đó là đạo đức và yếu tố nhân văn trong mối quan hệ giữa người với người.

Bài viết được thực hiện qua tổng hợp tài liệu nghiệp vụ của WITNESS, một tổ chức phi lợi nhuận chuyên thực hiện các bộ phim tài liệu về đề tài bảo vệ quyền con người.