Nhật – Trung: Càng đối thoại càng căng thẳng

Theo tác giả Michael Cole trên tờ Diplomat, nếu những cái đầu lạnh không thắng thế thì tình hình sẽ leo thang nguy hiểm.

Quần đảo Senkaku/Điếu Ngư – tâm điểm của căng thẳng Nhật – Trung hiện nay.

Có thể thấy những dấu hiệu không mấy khả quan của cuộc tranh chấp này tại Hội thảo chuyên đề Trung – Mỹ tại Hồng Kông hôm 20/1 vừa qua. Tại đây, ông Takujiro Hamada, cựu thứ trưởng ngoại giao Nhật Bản, đã đọc một bài diễn thuyết của cố vấn ngoại giao cấp cao của Thủ tướng Shinzo Abe, ông Yachi Shotaro. Ban đầu, sự xuất hiện của ông Hamada có vẻ là một tín hiệu đầy hi vọng vì đây là lần đầu tiên Nhật Bản cử phái đoàn tới tham dự diễn đàn, nơi có sự góp mặt của 2 tướng 4 sao Mỹ đã về hưu. Thế nhưng, bài diễn thuyết của đại diện Nhật Bản bị Trung Quốc phản ứng dữ dội.

Mặc dù Nhật Bản và Trung Quốc tỏ ra nỗ lực tiến tới đối thoại nhằm giảm căng thẳng nhưng mối quan hệ giữa hai nước đã xấu đi tới độ hai bên tăng cường gặp gỡ nhưng chưa thực sự hiểu nhau. Hậu quả là thay vì tăng cường sự hợp tác thì các cuộc họp lại có tác dụng ngược là thổi phồng độ nghiêm trọng của tình hình. Đó chính là điều được thể hiện trong diễn đàn cuối tuần trước.

Trong bài phát biểu của mình, ông Yachi, người được coi là kiến trúc sư cho chính sách ngoại giao của ông Abe, đã cảnh cáo Bắc Kinh rằng lối hành xử ngày càng quyết liệt của Trung Quốc sẽ chỉ khiến nước này tự cô lập mình với các nước láng giềng. Ông Yachi cũng cáo buộc Trung Quốc đã khẳng định tuyên bố chủ quyền của mình “bằng vũ lực” khi điều máy bay và tàu hải giám ra gần khu vực các quần đảo tranh chấp (Trong diễn biến mới nhất, hôm 21/1, 3 tàu hải giám Trung Quốc đã xuất hiện tại vùng biển gần quần đảo Senkaku/Điếu Ngư). Theo ông, những hành động như vậy đã vi phạm luật lệ quốc tế.

“Giờ là lúc các anh nên tự hài lòng với những gì mình có. Giờ là lúc các anh phải trở thành một láng giềng tốt của Nhật Bản, của Philippines và của Việt Nam”, ông Yachi phát biểu, ám chỉ tới các cuộc tranh chấp khác của Trung Quốc ở Biển Đông.

Do ông Yachi diễn thuyết ngay trên lãnh thổ Trung Quốc nên hành động của ông được nước chủ nhà coi là sự xúc phạm và vị tướng về hưu của Quân đội giải phóng nhân dân và giờ đang giữ vị trí cố vấn cho chính phủ, ông Pan Zhenqiang đã gọi đây là hành động “rất thô lỗ và ngạo mạn”, và so sánh hành vi này giống hành vi của những nhân vật Nhật Bản theo chủ nghĩa quân phiệt của những năm 1930 và 1940.

Có lẽ các nhà phân tích sẽ dành nhiều giờ đồng hồ để xem xét liệu bài diễn thuyết của ông Yachi, hay phản ứng của Tướng Pan, có thể được coi là lời cánh cáo hay đe dọa hay không. Nhưng đáng lẽ các cuộc đối thoại phải đóng vai trò như phương tiện giảm nhẹ căng thẳng thì cuối cùng đã đem đến kết quả ngược lại.

Điều đáng lo ngại là một số tờ báo bắt đầu đăng tin về các hành động cụ thể chuẩn bị cho tình huống có xung đột. Theo tờ Sankei Shimbun (Nhật), quân đội Nhật được cho là đã có các kế hoạch phối hợp với Mỹ để đánh chìm tàu Liêu Ninh, chiếc tàu sân bay duy nhất của Trung Quốc hiện đang được đưa vào sử dụng, phá hủy biểu tượng của sự lớn mạnh quân sự của Trung Quốc.

Vừa qua, có tin cho biết Nhật Bản lên kế hoạch phối hợp với Hoa Kỳ để đánh chìm tàu sân bay Liêu Ninh của Trung Quốc.

Mặc dù rất khó xác định tính xác thực và động cơ phía sau của thông tin nói trên nhưng những thông tin kiểu như vậy làm gia tăng độ nghiêm trọng và không khí thù địch. Trên thực tế, khi Nhật tuyên bố có thể sẽ cho phép các chiến đấu cơ nước này bắn cảnh cáo máy bay Trung Quốc nếu xâm phạm không phận quần đảo Senkaku/Điếu Ngư, một nhà phân tích quân sự Trung Quốc đã đáp trả mạnh mẽ và cho rằng nếu Nhật Bản có hành động “khiêu khích” đó thì “Trung Quốc sẽ không ngần ngại mà đáp trả và không cho phép họ bắn đến lượt thứ hai”.

Khi các hành động hiếu chiến rơi vào vòng xoáy thì sẽ càng khó làm giảm căng thẳng hơn nữa. Các quan chức chính phủ và dư luận hai bên ngày càng lấn sâu hơn vào luận điệu và hành động hiếu chiến.

Nỗi lo sợ của Trung Quốc rằng Tokyo và Washington muốn kiềm chế nước này càng được củng cố khi Ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton tái khẳng định quyền kiểm soát của Nhật Bản đối với quần đảo Senkaku và trách nhiệm của Mỹ phải bảo vệ Nhật nếu xảy ra xung đột về quần đảo này.

Đáp lại tuyên bố của bà Clinton, Trung Quốc đã phản ứng quyết liệt. Tân Hoa Xã gọi tuyên bố của bà Clinton là “cực kỳ sai lầm” và rằng “những chính sách ngoại giao không rõ ràng của Mỹ” sẽ chỉ càng khuyến khích những phần tử “cánh hữu” Nhật Bản và “làm gia tăng căng thẳng”. Sau đó, Tân Hoa Xã lại quay trở về vấn đề nỗi đau lịch sử, “hành động ủng hộ Nhật Bản bảo thủ của Hoa Kỳ chắc chắn sẽ làm các nước châu Á lo ngại, nhiều nước vẫn còn đang giữ lại những hồi ức đau đớn của những tội ác của Nhật Bản thời kỳ chiến tranh và đang theo dõi một cách lo ngại chính quyền diều hâu mới lên nắm quyền ở Tokyo”.

Rõ ràng ai cũng hiểu rằng một cuộc xung đột có vũ trang giữa nền kinh tế thứ 2 và thứ 3 (cùng với sự can thiệp của nền kinh tế thứ nhất) của thế giới sẽ gây ra những hậu quả khủng khiếp. Dù cho vì lợi ích quốc gia hay vì lơ là, các chính trị gia đã tạo ra bầu không khí ngày càng dễ gây hiểu nhầm và nguy cơ xảy ra các biến cố. Đó là tình hình hiện nay ở khu vực Đông Á và các bên liên quan vẫn chưa tỏ ra tích cực trong việc thay đổi tình hình đó.