Nhật - Ấn “bắt tay” thay đổi cán cân an ninh châu Á

Ngày 30/11 vừa qua, Nhật Hoàng Akihito và hoàng hậu Michiko đã có chuyến thăm chính thức Ấn Độ, một chuyến thăm lịch sử biểu tượng cho tầm quan trọng của mối quan hệ Nhật - Ấn. Sự kiện này diễn ra 6 tháng sau khi Thủ tướng Ấn Độ Manmohan Singh có chuyến thăm Tokyo. Tại Tokyo, ông và Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe quyết định nâng cấp quan hệ Nhật - Ấn lên mức "đối tác chiến lược".

Một lính đặc nhiệm Ấn Độ đứng gác trước chuyến thăm của Nhật Hoàng Akihito và Hoàng hậu Michiko tới Khu vườn Lodhi ở New Delhi ngày 1/12.

Do bị Trung Quốc và Nga “phong tỏa” nên Ấn Độ không thể phát triển quan hệ chiến lược với các quốc gia vùng Trung Á và đang khá cô lập. Trong bối cảnh Trung Quốc ngày càng gia tăng ảnh hưởng về kinh tế với các quốc gia ASEAN và Bắc Kinh liên tục có lối hành xử quyết liệt và tăng cường hiện diện hải quân trên Biển Đông hay Đại Tây Dương, New Delhi bắt đầu xây dựng mối quan hệ đối tác chiến lược với Tokyo để khỏi một lần nữa bị cô lập ở Đông Nam Á. Nếu Ấn Độ có mối quan hệ đồng minh hàng hải phù hợp và hành động để thể hiện năng lực hải quân của mình trên Biển Đông, nước này sẽ có thể đóng vai trò thay đổi môi trường an ninh ở châu Á – Thái Bình Dương.

Ấn Độ có vị trí địa lý thuận lợi để thể hiện năng lực của mình ở Đông Nam Á, thông qua các đảo Andaman và Nicobar của nước này, nằm sát eo biển Malacca chiến lược. Port Blair, thủ phủ của Andaman và Nicobar, là nơi Ấn Độ đặt một căn cứ hải quân lớn và là nơi đặt trụ sở Tư lệnh Andaman và Nicobar (ANC). Căn cứ không hải quân Baaz của ANC được đặt tại cực nam đảo Nicobar lớn, chỉ cách đảo Sumatra của Indonesia khoảng 90km và “khống chế” kênh 6 độ, tuyến đường biển chính đi tới eo Malacca.

Năng lực hải quân của Ấn Độ thể hiện trên Biển Đông đã khiến New Delhi trở thành một đối tác hấp dẫn đối với Việt Nam trong việc khai thác dầu khí. Từ năm 2003, Công ty dầu khí nhà nước ONGC Videsh Limited (OVL) của Ấn Độ đã bắt đầu hoạt động khai thác khí tự nhiên ởvùng biển ven bờ của Việt Nam.

Bất chấp sự phản đối của Trung Quốc, vào tháng 10/2012, OVL và Tập đoàn dầu khí Việt Nam (PetroVietnam) kí một hợp đồng trong 3 năm, mở rộng hoạt động khai thác và sản xuất năng lượng ngoài khơi Việt Nam. Trung Quốc nhìn nhận các dự án năng lượng của Ấn Độ ở vùng biển của Việt Nam là mối đe dọa trực tiếp tới tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc tại các vùng biển đó và gần như toàn bộ diện tích Biển Đông.

Tháng 12/2012, Bộ Ngoại giao Trung Quốc ra tuyên bố phản đối hoạt động thăm dò và khai thác dầu khí trên Biển Đông. Thông báo này được đưa ra nhằm đáp trả tuyên bố của Đô đốc hải quân Ấn Độ khẳng định bảo vệ lợi ích của Ấn Độ ở vùng biển thuộc về Việt Nam. Đề cập rõ tới các lô dầu khí ngoài khơi Việt Nam do OVL khai thác, vị Đô đốc này tuyên bố Ấn Độ sẵn sàng đáp trả bất kì mối đe dọa nào tới lợi ích của nước này trên Biển Đông. 

Hồi tháng 6/2012, Ấn Độ và Nhật Bản đã tiến hành cuộc tập trận hải quân chung đầu tiên, với sự tham gia của 4 tàu hải quân Ấn Độ. Khi các cuộc tập trận chung diễn ra thường xuyên, giúp nâng tầm quan hệ được nâng lên mức chiến lược, Ấn Độ sẽ có thể hợp tác với Nhật Bản, Mỹ và Australia để xây dựng mối quan hệ đối tác 4 bên mà ông Abe gọi là “Hình thoi an ninh dân chủ của châu Á”.

Để làm được điều đó, Ấn Độ sẽ phải thay đổi chiến lược “tránh thân” Mỹ và Australia của mình. Từ trước tới nay, New Delhi vẫn duy trì chính sách trung lập chiến lược, giữ giọng điệu hòa giải với Bắc Kinh và tránh hợp tác với những liên minh đối trọng của Trung Quốc.

Tháng 3/2012, Thủ tướng Singh tiếp tục đi theo đường lối này. Tại Hội nghị thượng đỉnh Seoul, ông Singh đã tỏ ra nghi ngờ tính hiệu quả của chiến lược an ninh tập thể nhằm kiềm chế Trung Quốc và khẳng định lập trường của Ấn Độ là trung lập giữa Washington và Bắc Kinh.

Nhật Hoàng Akihito và hoàng hậu Michiko cùng vợ chồng Thủ tướng Ấn Độ Manmohan Singh tại New Delhi hôm 30/11.

Nhưng đối mặt với một Trung Quốc ngày càng tăng cường ảnh hưởng ở Trung Á và Đông Nam Á, Ấn Độ dường như đã thay đổi định hướng và liên kết với một trong những đồng minh thân cận nhất của Mỹ. Trong chuyến thăm Tokyo hồi tháng Năm vừa qua, Thủ tướng Singh đã nói về sự cần thiết phải cải thiện “an ninh hàng hải ở các khu vực nối liên Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương” và khẳng định Nhật Bản là “đối tác tất yếu và không thể thiếu được đối với công cuộc duy trì ổn định và hòa bình của chúng tôi”.  

Tại hội nghị ngày, Ấn Độ cũng đã quyết định mua máy bay đổ bộ US-2 của Nhật Bản. Mặc dù loại máy bay đổ bộ này không có năng lực tấn công nhưng có thể được bổ sung thêm năng lực chống tàu ngầm. Quan trọng hơn cả, US-2 có thể được chuyển sang để chở quân. Hợp đồng bán US-2 cho Ấn Độ là hợp đồng xuất khẩu quan trọng nhất của ngành công nghiệp quốc phòng Nhật Bản tới một cường quốc châu Á.

Sau chuyến thăm của Nhật Hoàng, dự kiến Thủ tướng Shinzo Abe sẽ tới New Delhi vào tháng 1/2014 và sẽ vinh dự trở thành khách mời quan trọng nhất của Lễ duyệt binh chào mừng ngày Cộng hòa của Ấn Độ. Kết quả của cuộc họp thượng đỉnh lần thứ hai giữa ông Abe và ông Singh sẽ là dấu hiệu cho thấy Ấn Độ bắt đầu gia nhập vào liên minh các quốc gia châu Á dân chủ, giúp thúc đẩy tự do thương mại và trật tự chính trị trong khu vực.