Ngẫu nhiên tặng mộ cho người sống... lại thọ thêm

Mộ của người sống

Già làng Ta Cooi Đhiếu, ở thôn Bồn G’liêng (xã Kà Dăng, huyện Đông Giang) nay đã ngoài 80 tuổi. Dù vẫn còn khá minh mẫn nhưng già Đhiếu đã được các con xây mộ từ vài năm nay, theo nguyện vọng của già. Anh Ta Cooi Phương, con của già Đhiếu cho hay, phong tục của người Cơ Tu không kiêng cữ việc xây mộ trước cho người còn sống. Bởi tâm lý của những người lớn tuổi, người thường xuyên ốm đau, bệnh tật bao giờ cũng muốn được một lần nhìn thấy ngôi mộ của chính mình trước lúc trở về với  tổ tiên, ông bà. Do vậy, nếu nhà nào có điều kiện, ông bà thường động viên con cháu xây mộ trước cho mình, coi như là đã mãn nguyện với đời. “Xây mộ trước không phải là vì mong họ chết sớm mà là thể hiện tấm lòng của con cháu đối với ông bà, cha mẹ. Phong tục này được gìn giữ từ rất lâu đời, là một nét đẹp trong đời sống văn hóa của người Cơ Tu” - anh Phương nói.

Kiến trúc nhà mồ Cơ Tu được nghệ nhân Bhơriu Nga tự tay dựng “tặng” bố vợ cách đây 20 năm.

Theo ông Alăng Thiếu - cán bộ văn hóa xã Kà Dăng, trên địa bàn xã có rất nhiều người xây mộ trước cho mình. Ông Thiếu cũng cho hay, hầu hết ngôi mộ chủ yếu được xây là bằng bê tông cốt thép. Dù không nhiều nhưng việc xây mộ trước đã trở thành “trào lưu” đối với nhiều người Cơ Tu, nhất là gia đình có điều kiện kinh tế khá giả. Như một sự trùng hợp ngẫu nhiên, nhiều người Cơ Tu kể lại rằng, phần lớn những người được xây mộ trước tuổi thường thọ tuổi hơn so với nhiều người... không xây mộ.

Nhiều người Cơ Tu cho biết, thời điểm xây mộ có thể là do người đó bị đau nặng, sắp lìa đời hoặc là ở cái tuổi “gần đất xa trời” nên họ động viên người thân đắp mộ trước cho mình để đến khi “nhắm mắt, xuôi tay” yên tâm trở về bên kia thế giới. 

Ở nhiều làng bản của đồng bào Cơ Tu, tập tục xây mộ cho người sống vẫn được duy trì như một nét văn hóa tâm linh. Bởi người Cơ Tu quan niệm, sống chết là do ý trời, người phàm không thể tự quyết định. Vì thế, đồng bào luôn tin rằng, tất cả hành động của con người (kể cả người “chết xấu”) cũng đều do… trời xui, đất khiến.

Ngôi mộ đôi được xây trước tại thôn K8 (xã Sông Kôn, huyện Đông Giang) của hai vợ chồng người Cơ Tu cách đây hơn 5 năm. Ảnh: ALĂNG NGƯỚC

Không quá cầu kỳ, mộ xây cho người còn sống thường phụ thuộc vào yếu tố tâm linh, kinh tế gia đình cũng như tấm lòng hiếu thuận của con cháu. Theo tìm hiểu của chúng tôi, ở địa bàn các huyện miền núi Đông Giang, Tây Giang và Nam Giang hiện có đến hàng chục ngôi mộ “trống” được đồng bào xây dựng cho chính bản thân mình, từ rất nhiều năm nay.

Đồng bào Cơ Tu ở huyện Đông Giang ai cũng tự hào khi kể về nghệ nhân Bhơriu Nga (ở thôn Aliêng, xã A Ting) - người duy nhất trong vùng còn biết chế tác nhà mồ truyền thống Cơ Tu đúng theo nguyên bản gốc. Tự hào không chỉ vì Bhơriu Nga giỏi điêu khắc, mà còn vì ngôi nhà mồ độc đáo được ông kỳ công dựng tặng cho bố vợ như một “món quà” quý giá về lòng hiếu thuận. Ngôi nhà mồ này được xây dựng hoàn toàn bằng gỗ quý, cách đây hơn 20 năm, khi bố vợ của Bhơriu Nga đã ở cái tuổi “gần đất xa trời”. 

Theo nhận xét của nhiều nghệ nhân Cơ Tu, kiến trúc nhà mồ của Bhơriu Nga được xem là nguyên bản truyền thống với nhiều họa tiết điêu khắc thủ công, trở thành tuyệt tác nghệ thuật, như một “cột mốc vàng” khẳng định tấm lòng hiếu thuận của con cháu đối với ông bà, cha mẹ trong cộng đồng người Cơ Tu.

Ở cái tuổi 86, già Y Kông - nguyên Chủ tịch UBND huyện Đông Giang được biết đến như một “nhân chứng sống” trong công tác sưu tầm, bảo tồn bản sắc văn hóa của đồng bào Cơ Tu bản địa. Ông cũng chính là người đã tự “sắm” cho mình chiếc T’rang Ch’ríh (quan tài kỳ lạ) với mô hình kiến trúc đầu trâu độc đáo, từ hơn 5 năm trước.

Già Y Kông cho rằng, tập tục sắm quan tài, xây mộ trước cho người còn sống của đồng bào Cơ Tu đã hình thành từ rất lâu đời. Tập tục này xuất phát từ ý thức cá nhân của người Cơ Tu ở việc không muốn làm phiền người thân, bà con làng xóm khi bản thân qua đời. Chính vì vậy, ngày xưa nhiều người Cơ Tu thường chuẩn bị trước cho mình những chiếc quan tài to đẹp nhất, thậm chí là đem tặng cho người thân, nhất là bố mẹ vợ như một món quà vô giá.

Ông Bhyriu Long - Trưởng phòng VH-TT huyện Đông Giang cho biết, việc sắm trước quan tài hay xây mộ cho người còn sống là một tập tục đẹp trong đời sống văn hóa của đồng bào Cơ Tu. Tuy nhiên, ông Long cũng cho rằng, nếu việc xây mộ cho người còn sống trở thành “trào lưu” thì cũng không nên, vì ảnh hưởng đến kinh tế gia đình. 

“Mỗi ngôi mộ được xây hiện nay có giá trên dưới 10 triệu đồng, rất tốn kém về tiền bạc và công sức. Đó là chưa nói đến việc sau một thời gian dài, ngôi mộ bị hư hỏng hoặc đã lỗi thời, không còn phù hợp với sở thích của chủ nhân ngôi mộ thì việc tu sửa còn tốn kém gấp nhiều lần” - ông Long nói.

Theo Quảng Nam online

(Tiêu đề do BTV Infonet đặt lại)