Mỹ - Trung tranh giành ảnh hưởng với ASEAN

Tụ họp tại quốc gia nhỏ bé nhưng giàu dầu mỏ Brunei, lãnh đạo 10 quốc gia ASEAN nhóm họp với các đồng nhiệm đến từ Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và Ấn Độ. Các quốc gia “khách mời” của ASEAN đều mong muốn tăng cường hiện diện trong khu vực nhưng Mỹ và Trung Quốc là hai “ứng cử viên nặng ký” và từ lâu vẫn ganh đua nhau giành ảnh hưởng trong khu vực này mặc dù hai nước đều công khai phủ nhận.

Từ trái qua phải: Thủ tướng Thái Lan Yingluck Shinawatra, Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Tấn Dũng, Ngoại trưởng Mỹ John Kerry, Quốc vương Brunei Hassanal Bolkiah và Tổng thống Myanmar Thein Sein bên lề Hội nghị thượng đỉnh ASEAN ngày 9/10.

Thay thế Tổng thống Obama tham dự Hội nghị APEC diễn ra tại Bali và Hội nghị thượng đỉnh ASEAN, Ngoại trưởng Mỹ John Kerry nhấn mạnh về quan hệ đối tác giữa Mỹ và khu vực trong thời gian dài qua và thúc giục các thành viên ASEAN đoàn kết để đối phó với lối hành xử ngày càng quyết liệt của Trung Quốc trên Biển Đông.

Trong khi đó, Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường chủ yếu chỉ đề cập tới các sáng kiến về đầu tư và phát triển của nước này đối với các quốc gia Đông Nam Á. Về vấn đề Biển Đông, ông này kêu gọi “hòa bình, hợp tác và hữu nghị” đồng thời nhấn mạnh với các nhà lãnh đạo ASEAN rằng không nên để Mỹ can thiệp.

“Tất cả chúng ta đều nhất trí rằng vấn đề Biển Đông phải được giải quyết thông qua bàn bạc và thương lượng song phương”, ông Lý phát biểu mở màn cuộc họp thượng đỉnh ASEAN – Trung Quốc. Cuộc họp này được sắp xếp diễn ra trước cuộc họp Mỹ - ASEAN và Ngoại trưởng Kerry phải ngồi trong phòng khách của chính phủ Brunei 1 tiếng để chờ.

Khi cuộc họp Mỹ - ASEAN bắt đầu, ông Kerry “mở màn” bằng lời xin lỗi về sự vắng mặt của Tổng thống Barack Obama và khẳng định Mỹ sẽ tiếp tục tăng cường sự hiện diện vào khu vực châu Á – Thái Bình Dương.

“Tôi đảm bảo với các vị rằng tình hình hiện nay ở Washington chỉ là một khoảnh khắc chính trị không hơn không kém. Mối quan hệ đối tác giữa Mỹ và ASEAN vẫn là một trong những ưu tiên hàng đầu của chính quyền Obama”, Ngoại trưởng Kerry phát biểu.

“Củng cố các mối quan hệ về an ninh, kinh tế và hơn thế nữa là một phần then chốt trong chiến lược tái cân bằng của Tổng thống Obama ở châu Á. Chiến lược đó là một cam kết, nó sẽ vẫn tồn tại và được duy trì trong tương lai”, ông Kerry phát biểu tiếp.

Cả ông Lý và ông Kerry đều nói về quan hệ thương mại với ASEAN, khu vực đang lên kế hoạch chuyển mình thành một cộng đồng giống Liên minh châu Âu vào năm 2015. Nhưng trong khi vấn đề quan hệ thương mại là chủ đề quan trọng trong chương trình nghị sự của ASEAN, mối bất hòa về vấn đề chủ quyền trên Biển Đông lại một lần nữa trỗi dậy.

Khối ASEAN đã nỗ lực hết mình để giải quyết các cuộc tranh chấp mà dư luận lo ngại có thể sẽ khơi mào một cuộc xung đột quân sự lớn ở châu Á.

Hôm 8/10, các nhà ngoại giao Trung Quốc và Philippines đã tranh cãi gay gắt về cách dùng từ ngữ trong một đoạn về tranh chấp chủ quyền nằm trong tuyên bố chung Trung Quốc – ASEAN. Tại Hội nghị ASEAN, ông Lý ra sức tô vẽ hình ảnh của Trung Quốc như một người khổng lồ hiền lành chưa từng có hành động xâm lược lãnh thổ nào ở châu Á – không giống như các cường quốc phương Tây.

Tuy nhiên, trong khi khẳng định Trung Quốc sẽ trỗi dậy một cách hòa bình, ông Lý tuyên bố nước này “sẽ kiên định vấn đề chủ quyền quốc gia và toàn vẹn lãnh thổ”.

Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường kêu gọi “hòa bình, hữu nghị và hợp tác” cho Biển Đông nhưng khẳng định nước này sẽ không thay đổi lập trường về chủ quyền.

Theo các quan chức Mỹ, ông Kerry đang khuyến khích các quốc gia ASEAN tiếp tục “tăng cường đoàn kết thống nhất” nội bộ để củng cố vị thế trong các cuộc thương lượng về Bộ qui tắc ứng xử trên biển (COC) với Trung Quốc.  

Trung Quốc tỏ ra giận dữ trước việc mà nước này coi là sự can thiệp của Mỹ vào Biển Đông, vùng biển mà Bắc Kinh vẫn luôn coi là “sân sau” và mới vừa miễn cưỡng đồng ý thảo luận với ASEAN về Bộ qui tắc ứng xử. Nước này cũng quyết liệt vận động một số quốc gia thành viên ASEAN để ngăn cản cả khối đồng thuận về vấn đề Biển Đông.

Mỹ đã can thiệp vào vấn đề này từ nhiệm kỳ đầu của Obama và khẳng định Washington có lợi ích quốc gia trong việc gìn giữ tự do đi lại ở Biển Đông, một trong những tuyến đường hàng hải quan trọng nhất thế giới.

Một quan chức Mỹ cho hay hiện nước này và các nước ASEAN đang “nhất trí cao độ” về các nguyên tắc tự do đi lại trên biển và giải quyết tranh chấp chủ quyền thông qua thương lượng.

Sau khi họp riêng với các nhà lãnh đạo ASEAN, ông Lý và ông Kerry tiến hành hội đàm. Mặc dù hai ông đều ca ngợi mối quan hệ Washington - Bắc Kinh đã bước sang chương mới nhưng rõ ràng hai nước vẫn có bất đồng.

“Tôi tin chắc rằng cả hai nước chúng ta đều muốn sống hòa thuận với nhau”, Thủ tướng Lý Khắc Cường nói với Ngoại trưởng Kerry đồng thời nhắc lại lập trường của Trung Quốc bấy lâu nay là nước này vẫn còn chưa trở thành một quốc gia phát triển nên dư luận thế giới không thể nào kì vọng Trung Quốc đạt được các tiêu chuẩn của phương Tây.

Với giọng điệu “chua cay”, Ngoại trưởng Kerry đáp lại: “Chúng tôi nghĩ các ông phát triển hơn những gì ông nói tuy nhiên dù thế nào chúng ta đều phải có trách nhiệm như nhau”.