Hà Giang: Cam Sành rụng vàng khe suối, người dân nghẹn lòng... đào hố chôn tiền tỷ

Người dân xã Tiên Kiều (Bắc Quang) thu hoạch cam Sành. Ảnh THU PHƯƠNG

Trồng tràn lan, Cam Sành từ đồi "nhảy dù" xuống ruộng

Vào thời điểm năm 2000, cam Sành Hà Giang đã từng phát triển mạnh khi diện tích cam, quýt toàn tỉnh lên đến 8.000 ha, sản lượng đạt trên 32.500 tấn. Song, chỉ sau 5 năm, diện tích suy giảm nhanh chóng, sau 10 năm, diện tích sản xuất cam đã giảm 6.300 ha. 

Để khôi phục “vựa cam” khu vực các tỉnh Trung du, miền núi phía Bắc, từ năm 2013 đến nay, Hà Giang đã có định hướng phát triển cam Sành cùng nhiều biện pháp hỗ trợ cần thiết đến người sản xuất.

Giám đốc Sở Nông nghiệp và PTNT Hà Giang Nguyễn Đắc Vinh cho biết: UBND tỉnh đã chỉ đạo cơ quan chuyên môn xây dựng thành công Chỉ dẫn địa lý “Hà Giang” dùng cho sản phẩm cam Sành.

Đồng thời, ban hành kế hoạch triển khai thực hành sản xuất nông nghiệp tốt (VietGAP) trên diện tích cam Sành. Theo đó, đề án Tái cơ cấu ngành nông nghiệp tỉnh Hà Giang đến năm 2020 cũng xác định rõ mục tiêu: Diện tích cam Sành kinh doanh là 5.000 ha; trong đó 70% diện tích theo VietGAP; năng suất bình quân tăng từ 74,9 tạ/ha lên 150 tạ/ha; giá trị sản xuất đạt 818,025 tỷ đồng (giá cố định 2010) và thương hiệu cam Sành Hà Giang trở thành thương hiệu mạnh của tỉnh và của cả nước...

Từ những cú hích trên, cam Sành Hà Giang đã có sự khôi phục mạnh mẽ với dấu hiệu tích cực, bền vững, khẳng định vị thế cây ăn quả có múi trong sản xuất nông nghiệp của tỉnh.

Chính vì thế, từ năm 2013 đến nay, sau khi triển khai chương trình “Phục hồi và phát triển cây cam Sành Hà Giang”, diện tích, sản lượng cam không ngừng tăng. Năm 2014, tổng diện tích cam toàn tỉnh đạt 3.455 ha, sản lượng trên 11.200 tấn. Đến hết năm 2019, tổng diện tích cam Sành toàn tỉnh đạt trên 7.000 ha với gần 5,3 nghìn ha cam cho sản phẩm, sản lượng ước đạt trên 60,7 nghìn tấn, cao gấp 3,4 lần so với sản lượng năm 2016.

Người dân vui mừng khi cam Sành có chỉ dẫn địa lý. Ảnh: THU PHƯƠNG

Và câu chuyện "được mùa, mất giá"

Niên vụ 2019 – 2020 toàn tỉnh Hà Giang có gần 8,9 nghìn ha cam; trong đó, diện tích cam Sành trên nghìn ha, sản lượng chạm mốc 60,7 nghìn tấn trên tổng số gần 5,3 nghìn ha cho thu hoạch (tăng hơn 10 nghìn tấn so với niên vụ trước). Nhưng diện tích, năng suất, sản lượng tăng mạnh đã nảy sinh những bất cập trong sản xuất, tiêu thụ cam Sành.

Việc trồng cam Sành cho hiệu quả kinh tế cao nên nhiều hộ ở Hà Giang tích cực chuyển đổi diện tích đất vườn, đồi tạp kém hiệu quả sang trồng cam. Thậm chí, cam Sành đã “nhảy dù” xuống ruộng bất chấp sự khuyến cáo của cơ quan chuyên môn về rủi ro tiềm ẩn như nguy cơ cam mắc bệnh tuyến trùng và mất an toàn về an ninh lương thực…

Giá trị thực tế sản xuất thu được từ cây cam Sành toàn tỉnh đạt hàng trăm tỷ đồng/năm. Nhưng sản xuất cam từ trước tới nay chủ yếu tự phát, không theo quy hoạch, định hướng nên khó kiểm soát giá cả và chất lượng sản phẩm. Trong khi đó, công tác quy hoạch vùng sản xuất chưa được thực hiện nghiêm nên các cơ quan quản lý nhà nước khó đầu tư hạ tầng hỗ trợ sản xuất đồng bộ.

Đặc biệt, nhiều nơi, sản xuất cam còn mang tính quảng canh, chưa theo hệ thống đồng bộ, thống nhất từ khâu sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm. Khả năng đầu tư, thâm canh, áp dụng đúng quy trình đối với sản xuất cam còn hạn chế dẫn tới năng suất, chất lượng, mẫu mã sản phẩm chưa đồng đều… Thêm vào đó, sản xuất chưa mang tính hàng hóa cao theo yêu cầu của thị trường về chủng loại, chất lượng và số lượng.

Đơn cử như niên vụ cam 2019 - 2020, huyện Bắc Quang và Quang Bình có 4 hợp tác xã (HTX) tham gia tiêu thụ cam Sành vào hệ thống siêu thị VinMart (Hà Nội) với sản lượng tiêu thụ khoảng 42 tấn. Việc xúc tiến tiêu thụ cam vào hệ thống siêu thị VinMart là một bước tiến mới, tiếp tục khẳng định uy tín, thương hiệu cam Sành Hà Giang. Tuy nhiên, quá trình này đang đối diện không ít khó khăn: Một số đơn đặt hàng quá ít, không đủ tải trọng xe và không thể đáp ứng được vì giá cước vận chuyển cao.

Triệu phú cam Sành khóc ròng vì mất tiền tỷ

Mấy năm gần đây, hình ảnh cam Sành Hà Giang rụng đồng loạt, nhuộm vàng góc vườn, khe suối hay sườn đồi. Thay vì bán sản phẩm ra thị trường thì người nông dân nghẹn lòng… đào hố chôn thành quả lao động của chính mình. Sự việc đầy xót xa bắt đầu nhen nhóm từ niên vụ cam 2016 – 2017 đến nay. Riêng niên vụ cam 2019 – 2020, tại huyện Bắc Quang và Quang Bình, sản lượng cam rụng lên đến trên 15.000 tấn, khiến các nhà vườn thiệt hại hàng trăm tỷ đồng. Đây là một trong những minh chứng đau lòng cho hệ lụy phát triển “nóng” vùng cam, khi cung vượt cầu và tồn tại tư duy sản xuất tiểu nông.

Ngoài ra, nói về nguyên nhân dẫn tới hiện tượng cam rụng đồng loạt, Phó giám đốc Sở Nông nghiệp và PTNT Hà Giang Đỗ Tấn Sơn cho biết: Do các đợt mưa dài ngày cộng với mật độ cây trồng quá dày, chưa thực hiện kỹ thuật cắt tỉa, dẫn đến thiếu ánh sáng, tạo điều kiện thuận lợi cho nguồn nấm gây rụng quả phát triển mạnh...

Đặc biệt, một số hộ, nhất là những nhà vườn có tiềm lực về kinh tế còn tư tưởng giữ cam, chờ giá tăng cao mới bán, tiềm ẩn nhiều rủi ro khi “đánh bạc” với thời tiết diễn biến khó lường.

Công tác thu hái, bảo quản, vận chuyển cam Sành chưa được chú trọng, dẫn tới chất lượng sản phẩm suy giảm, dễ thối, mốc quả. Ảnh: THU PHƯƠNG

Nhiều triệu phú, tỷ phú cam Sành của huyện Bắc Quang đều nhận định: Cam trồng ít thì dễ bán và được giá. Ngược lại, cam trồng nhiều thì bán chậm và giá giảm thấp.

Phó Chủ tịch UBND huyện Bắc Quang, Nguyễn Hồng Tuyên, cho biết: Hiện nay, toàn huyện có gần 4,6 nghìn ha cam Sành trên tổng số 6.100 ha cam, quýt. Thực tế này đã phá vỡ định hướng được xác định trước đó, là hình thành vùng trọng điểm trồng cam hàng hóa tập trung tại 9 xã có điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu phù hợp nhất. Nhưng nay, cây cam Sành được người dân trồng ở 22/23 xã, thị trấn.

Việc nông dân tự phát, chuyển đổi diện tích ồ ạt sang trồng cam đã phá vỡ định hướng vùng trồng cam của huyện. Đây là một trong những thành tố dẫn đến tình trạng “được mùa – mất giá”; giá bán cam Sành năm nay sụt giảm, chỉ dao động từ 7 – 10 nghìn đồng/kg cắt tại vườn, thấp hơn nhiều so với những năm trước.

Đến thời điểm này, Bắc Quang vẫn còn khoảng 60% sản lượng cam Sành chưa tiêu thụ. Riêng niên vụ trước, mặc dù sắp kết thúc thời vụ nhưng cuối tháng 3/2019, sản lượng cam chưa tiêu thụ của toàn huyện còn tương đối lớn, lên đến gần 5.000 tấn, tập trung tại các xã trọng điểm về cam, như: Vĩnh Hảo, Vĩnh Phúc, Tiên Kiều…