"Điểm nóng" trong quan hệ Mỹ - Trung năm 2015

Hồi tháng Chín, nhà lãnh đạo Tập Cận Bình đã thực hiện chuyến thăm chính thức đầu tiên tới Mỹ kể từ khi ông này lên nắm quyền lãnh đạo Trung Quốc vào năm 2012. Cuộc gặp gỡ và thảo luận trên các lĩnh vực như tài chính, an ninh và địa chính trị giữa lãnh đạo của hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đã thu hút sự quan tâm đặc biệt của quan chức thế giới. 

Trong suốt chuyến thăm 7 ngày từ thành phố Seattle, Washington tới Washington D.C rồi tới New York và phát biểu trước Liên Hợp Quốc, ông Tập đã nhấn mạnh về việc xây dựng một mô hình mới trong quan hệ Mỹ - Trung. Đây cũng được xem là ưu tiên hàng đầu trong chính sách ngoại giao của chính quyền Bắc Kinh.  

Ngoài việc đạt được sự đồng thuận trên 49 điểm quan trọng và ký kết hàng loạt hợp đồng thương mại chiều sâu, Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị nhấn mạnh chuyến thăm của ông Tập tới Mỹ đã giúp thúc đẩy sự phát triển trong quan hệ song phương và đưa "quan hệ hợp tác liên Thái Bình Dương" lên tầm cao mới. 

Về phần mình, Tổng thống Barack Obama thông báo ông sẽ tới Trung Quốc vào năm 2016 trong nhiệm kỳ cuối cùng của mình.  

Giới lãnh đạo Mỹ - Trung nhấn mạnh cuộc chiến chống biến đổi khí hậu là điểm nhấn trong quan hệ hai nước trong năm 2015. Sự hợp tác giữa hai bên còn đặt nền tảng quan trọng trong nỗ lực ngăn chặn tình trạng khí hậu ngày càng nóng lên trên toàn cầu. 

Trong chuyến thăm tới Mỹ của ông Tập, hai nhà lãnh đạo còn đưa ra thông cáo chung về vai trò quan trọng và trách nhiệm trong việc hợp tác chống biến đổi khí hậu trong bối cảnh Mỹ - Trung là hai nước thải khí nhà kính lớn nhất thế giới cũng như cam kết đạt được mục tiêu cắt giảm khí carbon. 

Đối tác thương mại hàng đầu của Mỹ

Theo dữ liệu của Bộ Thương mại Mỹ, tổng giá trị thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc trong 9 tháng đầu năm nay đạt 441,6 tỷ USD, tăng 3,7% so với năm ngoái. Điều đó đồng nghĩa với việc Trung Quốc lần đầu tiên thay thế Canada trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ. Hiện tại, tổng giao dịch thương mại ra nước ngoài của Trung Quốc chiếm 7,4% so với toàn thế giới. Con số này của Mỹ là 14%. 

Căng thẳng Biển Đông

Việc Trung Quốc ngang nhiên xâm chiếm và tuyên bố chủ quyền trên Biển Đông, tuyến đường biển quan trọng bậc nhất ở châu Á, đã vấp phải sự chỉ trích của không chỉ các nước trong khu vực mà cả Mỹ. Với tiêu chí duy trì quyền tự do hàng hải, Mỹ đã tăng cường hoạt động tuần tra và triển khai quân sự trong khu vực. 

Điển hình, hồi tháng Năm, Mỹ đã điều máy bay tuần tra chống ngầm P-8A tới gần quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam cùng với nhóm phóng viên của hãng tin CNN để ghi lại hình ảnh Trung Quốc cải tạo trái phép tại khu vực này. 

Tới tháng 10, Hải quân Mỹ đã lần đầu tiên điều tàu khu trục USS Lassen tới gần hòn đảo nhân tạo mà Bắc Kinh xây dựng trái phép trên bãi Subi thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam. Hồi tháng 11, giới chức quân sự Mỹ tuyên bố Hải quân nước này có kế hoạch tiến hành tuần tra trong khu vực khoảng 2 lần/quý. 

Tội phạm mạng

Trong nửa đầu năm 2015, Washington cáo buộc tin tặc (hacker) Trung Quốc tiến hành hàng loạt vụ tấn công mạng nhằm vào Mỹ đồng thời đe dọa áp đặt lệnh trừng phạt kinh tế đối với các cá nhân và tổ chức liên quan. 

Điển hình, hồi tháng Sáu, hệ thống máy tính của Văn phòng quản lý nhân sự Mỹ không may bị hacker tấn công lấy cắp thông tin cá nhân của 22 triệu nhân viên liên bang. 

Trong chuyến thăm tới Mỹ hồi tháng Chín, hai nhà lãnh đạo Tập Cận Bình và Barack Obama đã đạt được sự đồng thuận về việc cùng hợp tác chống tội phạm mạng cũng như thiết lập cơ chế đối thoại hợp tác cấp cao. 

Hôm 1/12, quan chức Mỹ - Trung còn ký kết thỏa thuận về bản hướng dẫn chung chống tội phạm mạng và thành lập đường dây nóng giữa hai nước. 

Trung Quốc - Đề tài nóng trong cuộc đua tranh cử Tổng thống Mỹ

Những tranh cãi về chính sách của Trung Quốc trong giới học giả Mỹ diễn ra trùng với thời điểm cuộc đua giành chiếc ghế Tổng thống Mỹ năm 2016 bước vào giai đoạn đầu. "Cú đánh nhằm vào Trung Quốc" được sử dụng như con đường ghi điểm chính trị trong mắt những người quan tâm tới sự cạnh tranh kinh tế giữa Washington – Bắc Kinh và khả năng Trung Quốc chiếm vị thế đứng đầu của Mỹ. 

Thỏa thuận hạt nhân Iran

Hồi tháng Bảy, các thành viên thường trực trong Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc cùng Đức và Liên minh châu Âu (EU) đã đạt được thỏa thuận chung về chương trình hạt nhân Iran (JCPOA). 

Theo thỏa thuận JCPOA, Iran không được phép làm giàu uranium trên mức 3,67% cũng như ngừng xây dựng lò phản ứng nước nặng Arak đồng thời để các quan sát viên tăng cường hoạt động giám sát. 

Đổi lại, các nước liên quan sẽ dừng đưa ra lệnh trừng phạt mới nhằm vào Iran và gỡ bỏ một phần những lệnh cấm hiện thời. Trong suốt 9 năm đàm phán và sau khi JCPOA có hiệu lực thi hành hôm 18/10, Trung Quốc và Mỹ còn phối hợp đưa ra thỏa thuận về dự án chuyển đổi lò phản ứng hạt nhân Arak của Iran theo JCPOA.

Cạnh tranh sức mạnh kinh tế

Trong khi Trung Quốc cho rằng sáng kiến "Một vành đai, một con đường" và sự ra đời của Ngân hàng Đầu tư Cơ sở hạ tầng châu Á (AIIB) sẽ giúp tăng cường quan hệ hợp tác giữa Bắc Kinh và các nước láng giềng, Washington nghi ngờ rằng Trung Quốc đang muốn chiếm vị thế lãnh đạo toàn cầu của Mỹ. 

Thậm chí, trong một bài phát biểu hồi năm nay, Tổng thống Obama từng nhấn mạnh Mỹ chứ không phải Trung Quốc là người đưa ra các quy tắc thương mại tại khu vực châu Á. 

Trên thực tế, trong khi Mỹ dường như thờ ơ với AIIB, cộng đồng quốc tế mà cụ thể là không ít quốc gia châu Âu lại tỏ ra hào hứng và dành sự quan tâm lớn cho sáng kiến của Trung Quốc cũng như gia nhập tổ chức này với tư cách thành viên. 

Tranh giành tầm ảnh hưởng tại Đài Loan

Hôm 16/12, chính quyền của Tổng thống Obama đã thông qua quyết định bán lô vũ khí trị giá 1,83 tỷ USD cho Đài Loan. Đây là thương vụ mua bán vũ khí lớn nhất giữa Washington và Đài Bắc trong hơn 4 năm qua. Trong bối cảnh Đài Loan sắp tiến hành bầu cử chọn ra nhà lãnh đạo mới vào năm 2016, Mỹ đang nỗ lực để duy trì tầm ảnh hưởng của Washington đối với chính sách của Đài Bắc.

Về phần mình, Trung Quốc lên tiếng đe dọa áp đặt lệnh trừng phạt đối với các công ty Mỹ liên quan tới thương vụ mua bán vũ khí cho Đài Loan. Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc cũng khẳng định Bắc Kinh cực lực phản đối quyết định Washington bán vũ khí cho Đài Bắc. Giới chức Bắc Kinh từng nhiều lần nhấn mạnh không loại trừ khả năng Trung Quốc dùng vũ lực để sáp nhập Đài Loan. 

Giảm nguy cơ đối đầu quân sự

Sự cạnh tranh giành tầm ảnh hưởng trên cả lĩnh vực kinh tế và quân sự đang đẩy Mỹ - Trung vào nguy cơ đối đầu quân sự. 

Để giảm thiểu những hiểu lầm không đáng có, ngoài hai bản ghi nhớ về Các biện pháp xây dựng lòng tin (CBM) được ký kết tại Bắc Kinh hồi tháng 11/2014, giới chức Washington và Bắc Kinh hiện đã hoàn thiện các phiên đàm phán về an toàn trên không và đối thoại khủng hoảng. 

Theo lời mời của chính phủ Trung Quốc, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Ashton Carter cũng sẽ tới thăm Bắc Kinh vào năm 2016. 

Nội dung được thực hiện qua tham khảo nguồn tin từ Trung tâm thông tin mạng Trung Quốc (china.org.cn), chuyên trang đưa tin về lịch sử, chính trị, kinh tế và văn hóa của Trung Quốc.