Châu Á vẫn là mối quan tâm hàng đầu của Mỹ

Trong cuộc chạy đua vào Nhà Trắng, mặc dù đương kim Tổng thống Barack Obama và đối thủ Mitt Romney vẫn nói xấu nhau về chính sách đối với Bắc Kinh nhưng cả hai bên đều thống nhất về cách thức tiếp cận châu Á, khu vực đang không ngừng phát triển. Người chiến thắng trong cuộc bầu cử 6/11 sắp tới sẽ cần phải xác định biện pháp để các căng thẳng trong khu vực châu Á không leo thang.

Bất kể ông Barack Obama hay ông Mitt Romney giành chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ sắp tới, chính quyền mới của nước này chắc chắn sẽ tập trung vào châu Á.

Những thay đổi quan trọng trong giới lãnh đạo sắp diễn ra tại các nền kinh tế lớn của châu Á – Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc – giữa lúc các cuộc tranh chấp chủ quyền đang diễn ra. Các nhà lãnh đạo của các nước này trong nhiệm kỳ mới có vai trò quan trọng trong việc xác định đường lối quan hệ với Hoa Kỳ.

Chỉ 2 ngày sau cuộc bầu cử tổng thống ở Mỹ, Trung Quốc sẽ bắt đầu Đại hội Đảng Cộng sản 10 năm một lần với thế hệ lãnh đạo mới của nước này chính thức ra mắt. Dự kiến Nhật Bản cũng sẽ tổ chức tổng tuyển cử vào 1 hoặc 2 tháng tới trong bối cảnh uy tín của vị thủ tướng thứ 7 trong 7 năm qua của nước này đang giảm sút nghiêm trọng. Vào tháng 12 tới, Hàn Quốc sẽ tổ chức cuộc bầu cử tổng thống và có khả năng nhà lãnh đạo mới của nước này sẽ dấn sâu hơn vào con đường hòa giải với Triều Tiên.

Mối quan hệ Mỹ- Trung ảnh hưởng tới toàn bộ khu vực này.

Đối với nhiều quốc gia châu Á, Trung Quốc là đối tác thương mại chính, nhưng đối với các nước này sự hiện diện của Mỹ về mặt an ninh là một biện pháp quốc phòng nhằm đối phó với sự lớn mạnh ngày càng nhanh của quân đội Trung Quốc.

Một số người lập luận rằng với nền tảng gia đình cấp cao, có quan hệ chặt chẽ với quân đội và tâm thế tự tin, ông Tập sẽ “mạnh tay hơn” về quan hệ quốc tế so với người tiền nhiệm, đương kim Chủ tịch Hồ Cẩm Đào.

Bonnie Glaser, một chuyên gia về Trung Quốc của Trung tâm nghiên cứu chiến lược và quốc tế, dự đoán rằng ông Tập sẽ tiếp tục mối quan hệ có tính xây dựng với Mỹ. Mặc dù Washington sẽ gây sức ép để Bắc Kinh gắn chặt hơn với luật pháp và thông lệ quốc tế, bà Glaser không cho rằng chính quyền mới của Mỹ sẽ đối đầu với giới lãnh đạo mới của Trung Quốc. Trong thời gian sắp tới, giới lãnh đạo mới của Trung Quốc sẽ chỉ tập trung vào tăng trưởng kinh tế và duy trì ổn định trong nước.

“Ở một mức độ nào đó Hoa Kỳ có thể sẽ phản kháng. Nếu Mỹ nhận thấy Trung Quốc tỏ ra quyết liệt hơn, thách thức các lợi ích của Mỹ ở khắp mọi nơi thì điều đó sẽ khiến Mỹ đưa ra chính sách cứng rắn hơn với Trung Quốc”, bà Glaser nhận xét.

Ứng cử viên tổng thống Mỹ của Đảng Cộng hòa Mitt Romney cáo buộc đương kim tổng thống Obama đã quá mềm mỏng đối với các hành động vi phạm của Trung Quốc về thương mại. Ông Obama lại tấn công vào quá khứ kinh doanh ưa chuộng thuê nguồn nhân lực ở nước ngoài (outsourcing) của ông Romney. Tuy nhiên, cả hai ứng cử viên đều thống nhất rằng Hoa Kỳ cần phải gắn bó với Bắc Kinh và phải khiến dư luận cảm nhận thấy sự hiện diện của Mỹ nhiều hơn ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương, khu vực đang ngày càng đóng vai trò quan trọng với nền kinh tế toàn cầu.

Khu vực châu Á – Thái Bình Dương ngày càng đóng vai trò quan trọng đối với nền kinh tế toàn cầu.

Mặc dù ông Obama đã phát triển sâu hơn mối quan hệ với Trung Quốc nhưng ở một số lĩnh vực, hai quốc gia vẫn căng thẳng.

Bắc Kinh cáo buộc Washington đóng cánh cửa với các công ty lớn của Trung Quốc, đặc biệt là những “người khổng lồ” về công nghệ của nước này mong muốn được đặt chân sang nước Mỹ làm ăn. Lợi ích về ngoại giao của Mỹ trong các cuộc tranh chấp chủ quyền hàng hải giữa Trung Quốc và các nước láng giềng trên Biển Đông cũng khiến Bắc Kinh khó chịu.

Washington đang không thể hiện vai trò gì rõ nét trong một cuộc tranh chấp chủ quyền khác dễ bùng nổ hơn giữa Trung Quốc và Nhật Bản, đồng minh của Mỹ. Tuy nhiên, theo hiệp ước quốc phòng song phương Mỹ - Nhật, Hoa Kỳ có trách nhiệm phải bảo vệ Nhật Bản nếu quần đảo Senkaku/Điếu Ngư trên biển Hoa Đông bị tấn công.

Trung Quốc đã điều tàu đến vùng biển quanh quần đảo này để phô trương sức mạnh còn Nhật Bản thì không có dấu hiệu nào nhượng bộ về mặt ngoại giao. Nếu nhà lãnh đạo đối lập Shinzo Abe giành được chiếc ghế thủ tướng trong cuộc tổng tuyển cử sắp tới thì việc ngăn chặn căng thẳng Nhật – Trung sẽ còn khó khăn hơn nữa. Ông Abe, đã từng giữ chức thủ tướng Nhật Bản với các chính sách theo chủ nghĩa dân tộc, được coi là một người theo trường phái diều hâu trong quan hệ với Trung Quốc.

Chính quyền mới của Hoa Kỳ sẽ phải xử lý sự chuyển giao trong giới lãnh đạo Hàn Quốc và ảnh hưởng của nó tới mối quan hệ với Triều Tiên, một điểm nóng trong khu vực.

Ông Obama vẫn nhất trí với lập trường cứng rắn của Tổng thống Hàn Quốc Lee Myung-bak, nhưng dự kiến nhà lãnh đạo tiếp theo của Hàn Quốc sẽ theo đuổi cách tiếp cận theo chiều hướng hòa giải với Triều Tiên và điều đó sẽ khiến Mỹ gặp khó khăn hơn trong việc phối hợp chính sách với Hàn Quốc.

Washington cũng không hào hứng tìm kiếm một thỏa thuận mới với Triều Tiên về việc giải giáp vũ khí hạt nhân đổi lấy viện trợ lương thực. Thỏa thuận hồi tháng 2 giữa Mỹ và Triều Tiên về việc đổi lương thực lấy giải giáp hạt nhân đã sụp đổ khi Triều Tiên phóng thử tên lửa tầm xa hồi tháng 4. Triều Tiên đã bóng gió rằng nước này có thể sẽ phớt lờ các cam kết năm 2005 về giảm trừ vũ khí hạt nhân và tự phong là quốc gia hạt nhân, điều mà Washington không thể chấp nhận được.

Nghe theo lời của các cố vấn chính sách, Tổng thống Obama có lập trường mở trong các cuộc đàm phán Mỹ - Triều Tiên nhưng vẫn đòi hỏi các bước đi cụ thể của Triều Tiên trong việc dừng các vụ thử tên lửa và hạt nhân cũng như dừng hoạt động làm giàu uranium.

Nếu Romney đắc cử tổng thống Mỹ thì chính quyền của ông ta sẽ có các biện pháp cứng rắn hơn và có thể sẽ mâu thuẫn với chính sách ôn hòa của giới lãnh đạo Hàn Quốc sắp tới. Tuy nhiên, sẽ không có bất đồng đột ngột nào giữa Mỹ và Hàn Quốc về các vấn đề hạt nhân trên bán đảo Triều Tiên. 

Lịch sử cho thấy mối quan hệ Mỹ - Trung luôn trải qua thăng trầm.

Trong vòng 3 tháng kể từ lúc nhậm chức năm 2001, Tổng thống Mỹ lúc đó George W. Bush đã bị đẩy vào một cuộc khủng hoảng về Trung Quốc sau khi một máy bay gián điệp của Mỹ đâm vào một chiến đấu cơ Trung Quốc.

Trước đó, dưới thời của cựu Tổng thống Bill Clinton, mối quan hệ Mỹ - Trung khởi đầu khá tệ và sau đó được cải thiện dần. Tuy nhiên, mối quan hệ đó xấu đi nhanh chóng sau khi Mỹ ném bom nhầm vào đại sứ quán Trung Quốc ở thủ đô Belgrade vào năm 1999.