“Cha đẻ” gạo Việt ngon nhất thế giới vui lâng lâng nhưng kèm nỗi lo

Thế nhưng do nhiều yếu tố, điều này đã mai một đi.

Với ước vọng khôi phục lại vị thế của hạt gạo Việt, kỹ sư Hồ Quang Cua không ngừng tìm tòi, nghiên cứu suốt 25 năm và kết quả đã không phụ lòng người.

Tại hội nghị quốc tế lần thứ 11 về thương mại gạo tổ chức ở Manila (Philippines) vào hồi tháng 11/2019, gạo ST25 của Việt Nam đã được công nhận "gạo ngon nhất thế giới".

Anh hùng lao động - kỹ sư Hồ Quang Cua

Chia sẻ cuộc hành trình đưa hạt gạo Việt Nam vươn lên chiếm vị thế "gạo ngon nhất thế giới", ông Cua kể, công việc khởi đầu từ rất lâu, khoảng trên 25 năm, trong đó 5 năm bắt đầu công việc chuẩn bị và 20 năm thực hành lai tạo.

Ông Cua nói rằng, Sóc Trăng đã có gạo ngon xuất đi Châu Âu từ đầu thế kỷ 20 nhưng sau này mai một và ước vọng của ông là phục hồi lại hạt gạo đó.

“Tôi khởi động nghiên cứu từ năm 1991. Lúc đầu chưa phải lai giống mà chỉ tìm hiểu yếu tố lịch sử và vùng đất. Từ 1914, gạo của chúng ta đã rất nổi tiếng. Tuy nhiên do chiến tranh, những chủng loại gạo đó bị mai một. Rồi thời kỳ bao cấp, sau thống nhất đất nước chúng ta phải lo tìm giải pháp để tăng năng suất, tăng sản lượng lương thực nên đã bỏ quên, làm mất đi những gen tốt”, ông nói.

Gạo ST25 được công nhận là gạo ngon nhất thế giới

Ngoài yếu tố lịch sử, sau những năm xuất khẩu gạo, chúng ta đã tìm được một số giống lúa thơm lai dòng có phẩm chất tốt, năng suất cao. Đất Sóc Trăng lại phù hợp với giống lúa thơm. Từ những tiền đề đó, ông Cua đã bắt đầu suy nghĩ, nhen nhóm ý tưởng, tìm tương lai tốt hơn cho ngành lúa gạo của Việt Nam.

Năm 1997, Thái Lan đã lai tạo được 2 giống lúa thơm mà họ gọi là hạt vàng. Lúc đó, ông đặt vấn đề, tại sao họ làm được, mình lại không làm được?

Năm 2002, sau khi thu thập được giống bố mẹ, ông Cua cùng nhóm cộng sự đã lai chọn để xây dựng các tổ hợp lai. Trong khoảng 6 năm có thành quả đầu tiên. Từ kinh nghiệm đó, nhóm nghiên cứu cải tiến phương thức lai dần dần, định hướng mục tiêu.

Đến 2009 có nhiều dòng có chất lượng nhưng lại thiếu yếu tố ngoại hình, chưa thích nghi ngoại cảnh hoặc tính kháng sâu bệnh chưa mạnh.

“Lai phức hợp để cho ra giống lúa ổn định, không phân ly nữa mới ngừng vì thế thời gian chọn rất dài rất công phu”, ông Cua nói.

Đến 2014 thì giống lúa thơm ST ra đời. Trước khi đạt giải gạo ngon nhất thế giới vào 11/2019, gạo ST24 của ông Cua đã 2 lần lọt vào top 3 gạo ngon nhất thế giới năm 2017, 2018.

Ông tâm sự, không ngờ gạo ST25 đoạt giải lại gây “chấn động”, sự chú ý lớn đến như vậy. Khi biết tin ST25 đạt giải gạo ngon nhất thế giới, mọi người đã đổ xô tìm gạo ST25 để dùng thử. 

Để tạo ra hạt gạo ngon nhất thế giới, kỹ sư Hồ Quang Cua đã mất 25 năm tìm tòi, nghiên cứu, lai tạo.

Mặc dù gạo ST25 vừa khảo nghiệm xong, chưa xuất hiện ngoài thị trường nhưng sau tin đạt giải gạo ngon nhất thế giới thì trên thị trường gạo ST25 xuất hiện khắp nơi, thậm chí có hình ảnh túi gạo ST25 ở Mỹ.

Ông Cua nói, mặc dù việc xuất hiện hàng giả là điều tiêu cực nhưng qua đó cho thấy người Việt Nam muốn sử dụng hàng Việt, tự hào hàng Việt.

“Sự chuyển động của người dân Việt Nam đối với sản phẩm mới khiến chúng tôi bất ngờ”, ông nói.

Ông bất ngờ bởi trước nay chúng ta thường nói người tiêu dùng Việt có tâm lý sính ngoại, tìm gạo Thái, Campuchia để ăn. Nhưng ông nhận ra, nguyên nhân là chúng ta chưa làm được, Việt Nam chưa có gạo nào được công nhận có đẳng cấp thế giới trong khi gạo Thái Lan, Campuchia được thế giới vinh danh từ lâu. 

Ông Cua chia sẻ, có một điều đặc biệt, những giống gạo đạt giải cao nhất, được công nhận trong 11 lần tổ chức hội nghị quốc tế về thương mại gạo là gạo mùa cổ truyền, năng suất thấp, mỗi năm chỉ trồng được 1 vụ lúa.

Còn gạo ST24 và ST25 có thể trồng 2 vụ/năm và năng suất cao. Trên cùng 1 đơn vị diện tích, gạo ST24, ST25 cho một trữ lượng gạo ngon gấp 5 lần gạo mùa ngon của các nước xung quanh.

Điểm hài lòng nhất của ông với giống gạo ST25 là ngon về phẩm chất, tốt về ngoại hình, khả năng kháng bệnh, tính thích nghi ngoại cảnh cao.

“Vì thế nó cho sản lượng cao, ít sử dụng thuốc trừ sâu bệnh, tạo điều kiện cho người nông dân tạo ra những loại gạo an toàn, ít tồn dư hóa chất”, kỹ sư Cua chia sẻ.

Hạt gạo ngon nhất thế giới có mùi thơm, màu trắng, trong, hạt thon dài. Khi nấu lên thơm ngon, mềm, có vị ngọt. Đặc biệt hạt cơm còn nguyên, không bị bể bung mà giãn dài như xếp hàng trong nồi cơm. 

Kỹ sư Hồ Quang Cua tâm sự, đến giờ ông vẫn còn “lâng lâng” khi được nhiều người hỏi tới hạt gạo ngon nhất thế giới, bởi đó là thành quả của một quá trình dài, kiên trì, bền bỉ, không ngừng học hỏi của ông và các cộng sự.

Tuy nhiên, vẫn còn rất nhiều việc phải làm để giữ gìn giống gạo này, thương hiệu này.

“Để giống gạo này đến được khắp cả nước, thế giới, vấn đề không phải nằm ở riêng chúng tôi nữa mà các Bộ, doanh nghiệp cần quan tâm đầu tư, tạo liên kết 4 nhà với người nông dân để có sản phẩm chuẩn, đúng mực. Là nhà khoa học chúng tôi cố gắng duy trì phẩm chất hạt gạo cho tốt để thế hệ kế sau có thể giữ gìn được thành tựu hiếm hoi này. Nhà khoa học ước vọng nhiều nhưng phương tiện, điều kiện có giới hạn, vì thế cần sự chung tay, giúp sức để xây dựng được thương hiệu gạo cho đất nước chúng ta”, ông Cua nói.

Bởi theo ông, nếu dùng phân hóa học, làm theo kiểu thâm canh, không có giải pháp tốt thì hạt giống không duy trì được quá 3 năm. Tính chất thoái hóa khi canh tác diễn biến nhanh.

“Cần có giải pháp khoa học duy trì đặc tính, phẩm chất ban đầu để cây lúa không bị thoái hóa. Nếu không có giải pháp thì 3 năm sau gạo ngon nhất thế giới sẽ rơi vào loại gạo thường thường bậc trung chứ không phải bậc cao nữa”, ông nói.