Xây dựng dự án thủy điện phải đặt an toàn của người dân là số một

Phó Thủ tướng Chính phủ Hoàng Trung Hải. Ảnh. Xuân Hải.

Phó Thủ tướng Chính phủ Hoàng Trung Hải cho biết: Vấn đề quy hoạch thủy điện chúng ta đã làm đối với từng cấp rồi, từ quy hoạch chung sẽ ra các dự án cụ thể.

 Trong quy hoạch chia làm hai loại: Một là quy hoạch các dòng sông lớn thì quy hoạch đó cấp bộ làm mà cụ thể là Bộ Công thương; còn quy hoạch nữa là quy hoạch thủy điện nhỏ là do các địa phương lập và duyệt quy hoạch. Đối với các dự án thủy điện lớn thì hiện đã có 45 dự án đưa vào hoạt động, hiện còn 34 dự án nữa đang triển khai thi công và các dự án còn lại đang tiếp tục nghiên cứu.

Từ quy hoạch dự án chuyển sang bước lập dự án phải được các công ty tư vấn lập các dự án đầu tư và khi lập thì họ phải nghiên cứu tất cả các khía cạnh của dự án. Quy trình bao gồm: báo cáo đánh giá tác động môi trường, đánh giá về động đất, đứt gãy, thiết kế,… Những dự án thủy điện làm trong thời gian vừa qua đa số là do các công ty tư vấn hàng đầu trong nước triển khai. Trong quá trình làm lại có những hệ thống giám sát (giám sát thi công, thiết kế,…).

Đối với dự án thủy điện nhỏ mà cấp quy hoạch là địa phương thì các UBND giao cho các sở chuyên ngành phải giám sát các công trình thủy điện từ việc thiết kế, thi công.

Thưa Phó Thủ tướng, đối với các dự án thủy điện, Bộ Công thương đã nhiều lần tổ chức rà soát kiểm tra nhưng khi đi vào vận hành đều xuất hiện một số vấn đề về môi trường, tác động xã hội lớn như thủy điện Sông Tranh 2. Vậy phải chăng việc quy hoạch, rà soát, kiểm tra thủy điện có vấn đề?

Với thủy điện Sông Tranh 2, vừa qua cũng đã giao cho các Bộ, Hội đồng nghiệm thu nhà nước vào kiểm tra và thuê cả tư vấn nước ngoài. Qua đánh giá có hai vấn đề.

Thứ nhất là thấm nước đã được xử lý cơ bản đến 99,9%. Còn vấn đề về ổn định đập thì cũng đã thuê tư vấn nước ngoài đánh giá về tính ổn định. Chất lượng của đập cũng đã thuê tư vấn nước ngoài khoan, lấy mẫu,… Và, đều đánh giá các tiêu chuẩn về thiết kế là bảo đảm, các số liệu về ổn định đập vượt chỉ tiêu cho phép, kể cả về số liệu động đất. Những điều này đã được Hội đồng nghiệm thu nhà nước công bố. Tuy vậy, do ảnh hưởng của động đất kích thích thời gian vừa qua nên đã quyết định không tích nước tại thủy điện này và tiếp tục theo dõi xem phản ứng của động đất kích thích với sự xuất hiện của hồ chứa ra sao.

Thứ hai là cũng đã giao cho Viện Vật lý địa cầu lắp các trạm địa chấn đầy đủ để theo dõi, giao cho Viện mời các chuyên gia nước ngoài tham gia đánh giá các nứt gãy địa chất đó.

Với thủy điện Sông Tranh 2 đang có các bước đánh giá hết sức thận trọng. Có ý kiến cho rằng công trình xây dựng rồi mà không đưa vào khai thác thì hiệu quả kinh tế ra sao nhưng quan trọng là phải đặt an toàn lên trước hết. Nếu nó không có vấn đề gì thì sẽ đưa vào hoạt động và nếu đang có vấn đề mà nghi vấn (dù các kết quả tính toán, giám định cho đến hiện nay đều đánh giá là tốt nhưng động đất vẫn đang xảy ra) thì phải tiếp tục theo dõi. Các công trình có động đất kích thích đã có nhưng với Sông Tranh 2 động đất kích thích tương đối nhiều do vậy cần theo dõi thận trọng hơn.

Thưa Phó Thủ tướng, trước đây, động đất ít nhưng trong vòng 1 năm trở lại đây có tới 66 trận động đất liên tục xảy ra tại đây. Như vậy có phải việc khảo sát ban đầu không lường được hết?

Về động đất kích thích thì trong tính toán thì không ai lường hết được. Thứ nhất, người ta vẫn nói đối với một hồ chứa khi tích nước thì có khả năng xảy ra động đất kích thích, nhưng có hồ chứa xảy ra, có hồ chứa lại không. Điều đó phụ thuộc vào điều kiện địa chất của khu vực đó, do đó đánh giá không hết được.

 Thứ hai là về nguyên tắc, đã có động đất kích thích thì không vượt qua chấn động cực đại và nó có xu hướng tắt dần theo thời gian. Do vậy, động đất kích thích không phải là một điều kiện để loại công trình đó ra và động đất kích thích tại các hồ chứa đến khoa học cũng chưa thể đánh giá được.

 Chỉ có điều, nếu có động đất kích thích thì kinh nghiệm trên thế giới cho thấy động đất kích thích thường tắt dần nên phải theo dõi, đánh giá và nếu vượt qua chấn động cực đại, nghĩa là vượt qua tiêu chuẩn thiết kế, thì phải xem lại công trình và công trình sẽ không thể đưa vào vận hành.

Động đất có các số liệu về rung động, độ richter nhưng có số liệu hết sức quan trọng đối với an toàn đập là gia tốc nền. Gia tốc nền được thiết kế là 150cm/s2 nhưng khi thử nghiệm lên đến 250cm/s2 và động đất 4,6 độ richter vừa qua tương đương gia tốc nền là 108cm/s2 – dưới mức chịu đựng được và động đất 4,6 độ richter vừa qua sau kiểm tra không tác động đến đập.

Thưa Phó Thủ tướng, còn dự án thủy điện Đồng Nai 6 và 6A thì sao?

Chủ trương của Chính phủ từ lâu là các dự án thủy điện đều phải thực hiện theo đúng quy trình. Hiện nay dự án đó đang ở bước thẩm tra, đánh giá tác động môi trường và phải qua được bước đó mới được triển khai. Hiện nay bước đó vẫn đang nằm ở Hội đồng thẩm định để xem xét, đánh giá. Vấn đề này đang có rất nhiều ý kiến và nó đang được các nhà khoa học, hội đồng trong xem xét, đánh giá.

Tuy nhiên, tỉnh Đồng Nai đang kiến nghị dừng dự án thủy điện này, thưa Phó Thủ tướng?

Đó là một kiến nghị cho Hội đồng thẩm định xem xét, UBND tỉnh Đồng Nai trên cơ sở quy hoạch xét thấy có rất nhiều yếu tố ảnh hưởng, có thể đề nghị không làm dự án.

Các địa phương đều có quyền đó kể cả khi đánh giá tác động môi trường tốt, hiệu quả kinh tế tốt nhưng khi địa phương thấy việc di dân gặp khó khăn do không kiếm được đất tái định cư cho dân hay như đất sản xuất mất nhiều quá mà quỹ đất còn lại không có để bố trí cho dân.

Vừa qua, các địa phương đã mạnh dạn loại các dự án thủy điện ra khỏi quy hoạch là do đã xem xét đến yếu tố này mà trước đây chưa quan tâm.

Với những dự án thủy điện đã xây dựng rồi nhưng sau thấy tác động về môi trường, xã hội lớn thì trước hết phải xem có giải pháp gì để khắc phục. Nếu như áp dụng tất cả các giải pháp khắc phục rồi mà không xử lý được thì sẽ phải quyết định dừng công trình để bảo đảm môi trường và đời sống của người dân phải là số một.

Xin cảm ơn Phó Thủ tướng!