Web tổng hợp tin tức – Bạn hay thù của báo chí?

Sự thật phũ phàng

Mới đây, Trung tâm nghiên cứu Internet và cuộc sống (PEW) của Mỹ vừa công bố kết quả một cuộc khảo sát, nghiên cứu về thói quen đọc báo (tin tức) trên mạng của độc giả. Có những thứ nhiều người dễ dàng hình dung được như: Google, Yahoo và Microsoft hiện đang chiếm tới hơn 70% thị phần quảng cáo trực tuyến. Nhưng cũng có một số phát hiện mới trái ngược với sự “tưởng” của nhiều người như: các mạng xã hội Twitter, Facebook vẫn chỉ mang đến một lượng truy cập khá ít ỏi cho các tờ báo điện tử.

Và đặc biệt là những website tổng hợp tin tức (bao gồm cả tổng hợp tự động bằng phần mềm hay do con người thực hiện) lại đang đóng một vai trò cực kỳ lớn trong thói quen tiêu thụ tin tức của con người.

Kết quả nghiên cứu này có thể gọi là một “gáo nước lạnh” dội vào đầu những tòa soạn – những người bấy lâu nay vẫn nghĩ rằng phần lớn độc giả đến với tờ báo của họ “theo đường thẳng”, tức là truy cập trực tiếp và thích thú đọc những nội dung gốc của họ hơn là những nơi khác.

Đây cũng chính là sự “ảo tưởng” gốc gác sinh ra ý tưởng dựng những bức tường thu phí đối với độc giả đọc báo điện tử mà nhiều tờ báo đang chuẩn bị nối gót nhau chuẩn bị áp dụng hay cũng là nguồn động lực để các tờ báo đua nhau phát triển ứng dụng đọc báo của mình trên nền tảng Android, iOS…

Theo công trình nghiên cứu do PEW thực hiện, hầu hết độc giả thuộc đủ mọi tuổi tác, thành phần… đều coi các trang tin tổng hợp là nguồn tin tức phong phú, đầy đủ và đa dạng nhất, bất kể đó là những cổng thông tin web như Yahoo News, Google News hay qua các cơ chế tổng hợp tự động như Flipboard, Pulse, Zite cũng như News.me, Summify hay Percolate. Khi online để đọc tin tức, có tới 30% số độc giả tìm đến những trang tổng hợp kiểu này và khoảng 36% truy cập trực tiếp vào website hay ứng dụng của tờ báo điện tử đó.

Tuy nhiên, tỷ lệ này cũng chưa nói lên nhiều bằng việc nghiên cứu cho thấy xu hướng tìm đến những trang tin tổng hợp cho phép người dùng tùy biến để biến thành nguồn tin cá nhân của độc giả thay vì chấp nhận tin tức từ một nguồn nào đó bất kể nguồn tin đó uy tín đến đâu. Chưa hết, các khảo sát còn cho thấy độc giả sẵn sàng tìm đến những trang tin tổng hợp hay “báo điện tử tổng hợp lại” theo mô hình như Huffington Post nếu nguồn tin gốc bị chặn bởi hàng rào thu phí.

Xu hướng này cho thấy tương lai của các tờ báo điện tử sẽ trở nên ngày càng u tối bởi mô hình cơ bản nhất mà họ đang trông đợi là thu hút càng nhiều truy cập càng tốt và bán quảng cáo đăng trên trang web (ứng dụng) của họ sẽ trở thành vô nghĩa vì độc giả vẫn đọc được tin tức của họ mà không cần truy cập trực tiếp.

Đây cũng chính là lý do vì sao ông trùm Rupert Murdoch của tập đoàn truyền thông News Corp gọi Google hay các trang tin tổng hợp là “kẻ hút máu báo chí” hay “kẻ ăn cắp trơ trẽn”.

Thu phí: Cuộc chơi thua ngay từ đầu

Nhưng vấn đề thậm chí còn nghiêm trọng hơn thế bởi cả Huffington Post hay Google News cũng chỉ mới là phần nổi của tảng băng. Theo nghiên cứu của PEW, hiện tại các nền tảng mạng xã hội đang đóng góp khoảng 9% lượng truy cập cho các tờ báo điện tử nhưng thói quen chia sẻ link đang gia tăng với tốc độ khá cao và tạo thành một xu hướng đọc tin tức mới của người dùng Internet. Ước tính, trong năm vừa qua số lượng link được chia sẻ trên các mạng như Twitter hay Facebook đã tăng khoảng 60% so với năm trước đó và tỷ lệ này chắc chắn còn cao hơn trong năm nay.

Hướng đi thì có nhiều nhưng báo chí thế giới vẫn chưa thể tìm được lối đi "an toàn" cho chính mình.

Với phương thức đọc báo (tạm gọi là “social reading”) mới mẻ này, các tờ báo có vẻ yên tâm khi chắc chắn rằng mỗi khi người dùng bấm vào đường link, họ sẽ được dẫn thẳng đến website của tờ báo đó và mang về lượng truy cập gần như trực tiếp. Nhưng có điều, nội dung của các tờ báo lại trở nên “lọt thỏm” trong số vô vàn nội dung khác được chia sẻ trên đó.

Trong tiêu chí này, Facebook đã trở thành một website tổng hợp tin tức khổng lồ khiến các tờ báo điện tử phải tính đến chuyện khai thác nó. Có điều khai thác bằng cách nào lại chưa có ai có câu trả lời thỏa đáng. The Guardian và The Washington Post đã tiên phong phát triển một ứng dụng đọc báo của họ trên Facebook. Trong khi 2 tờ báo này không tiết lộ số đọc giả đăng ký đọc trên Facebook là bao nhiêu thì người ta lại nhận ra vấn đề là: Độc giả càng đọc nhiều, càng ở lại lâu Facebook càng có lợi chứ Guardian và Washington Post chẳng thu được cai gì vì toàn bộ các chỉ số như thời gian độc giả lưu lại trang, số lượt truy cập, số click… đều được tính vào cho Facebook.

Emily Bell, cựa biên tập viên của tờ Guardian hiện đang làm việc tại ĐH báo chí Columbia (Mỹ) thừa nhận thực tế rằng các mạng xã hội đang trở thành đối tượng “frenemies” (vừa là bạn. vừa là thù) của các tờ báo điện tử bởi chúng mang về lượng truy cập nhưng lại “ăn hết” phần lớn nhưng chỉ số quan trọng giúp hấp dẫn các nhà quảng cáo.

Tất cả những điều này có ý nghĩa gì với báo chí thời đại? Hơn tất cả, nó cho thấy báo chí chỉ có con đường tồn tại và đứng vững trở lại bằng cách tạo ra những danh tiếng và uy tín như họ đã từng làm được trong thời đại của báo in – thời đại báo chí kiểm soát cả nội dung và nền tảng phân phối nội dung đó.

Và quan trọng hơn là cuộc chơi “thu phí” hay “đăng ký thuê bao qua ứng dụng” chỉ là cuộc chơi mà báo chí thua ngay từ đầu.

Rất nhiều độc giả - người dùng Internet thừa nhận, tin tức là một phần rất lớn trong “trải nghiệm số” hay “đời sống mạng” của họ nên họ bất chấp tin tức đó là từ một tờ báo chính thống hay từ một website tổng hợp tin tức hay một liên kết lẻ loi trên mạng xã hội. Nếu nội dung của bạn được không được thiết kế để tận dụng những nền tảng này, chắc chắn bạn đã đánh mất một lượng độc giả rất lớn.

Nói cách khác, “tổng hợp” và “sao chép” đã trở thành một thực tế không thể tránh khỏi của thế giới truyền thông hiện đại bất kể các tờ báo yêu hay ghét chúng.

Và kết quả là báo chí thế giới lại tiếp tục cô đơn, lầm lũi mò đi tìm đường cho chính mình.

Trần Du Phong