Vì sao Nga bất ngờ quyết định bán Su-35 cho Trung Quốc?

Xem xét lịch sử mua bán vũ khí giữa Nga và Trung Quốc, người ta thấy rằng khi quan hệ Nga-Mỹ có chuyển biến tích cực, thậm chí ở trạng thái tốt đẹp thì việc xuất khẩu vũ khí từ Nga sang Trung Quốc cũng vẫn dừng ở mức thấp và vấn đề chất lượng vũ khí dành cho thị trường Trung Quốc như thế nào luôn phải chịu sự hạn chế lớn.

Ví dụ, năm 1992, dưới thời Tổng thống Nga Boris Yeltsin, quan hệ Nga – Mỹ khi đó gần như là “đồng minh” và khi đó mặc dù Nga rất thiếu tiền nhưng vũ khí mà Nga chấp nhận bán cho Trung Quốc vẫn lạc hậu hơn rất nhiều so với các nước xung quanh như Ấn Độ. Vũ khí cơ bản nhất mà Nga xuất khẩu cho Trung Quốc là máy bay chiến đấu Su-27 SK. Nhiều hệ thống vũ khí khác, Nga không bán cho Trung Quốc dù Bắc Kinh nài nỉ.

Sau đó, mức độ công nghệ vũ khí mà Nga bán cho Trung Quốc luôn trồi sụt, lúc cao lúc thấp. Tuy nhiên, về tổng thể, dưới thời Elsin, do vẫn ôm ấp hi vọng gia nhập châu Âu, nên Mátxcơva đã thực thi chính sách coi trọng phương Tây. Bối cảnh đó đã khiến Nga không xuất khẩu vũ khí công nghệ cao cho Trung Quốc. Vào giai đoạn đầu của “thời đại Putin”, Nga vẫn kỳ vọng rằng chính sách gia nhập châu Âu có thể thành công và việc xuất khẩu vũ khí cho Trung Quốc ở chừng mực nào đó vẫn phải chịu sự kiểm soát về công nghệ. 

Bắt đầu từ năm 1999, khi quan hệ Mỹ-Nga rơi vào tình trạng căng thẳng hơn. Những sự kiện như việc NATO cố tình mở rộng về phía đông, tiến vào Trung Á… những khu vực được cho là sân sau của Nga đã khiến điện Kremlin nổi giận. Nga đã bán cho Trung Quốc nhiều hệ thống vũ khí với công nghệ cao hơn như máy bay chiến đấu Su-30 MK2, Su-30 MKK… Tuy nhiên, sau đó khi quan hệ Nga-Mỹ lắng dịu đôi chút cộng thêm việc Trung Quốc tiến hành làm nhái bất hợp pháp một lượng lớn vũ khí của Nga, hợp tác quân sự Nga-Trung từ năm 2005 dường như đã rơi vào trạng thái đình trệ. Trang bị hàng năm xuất khẩu sang Trung Quốc chỉ giới hạn trong một số loại động cơ. 

Tàu ngầm lớp Lada (thế hệ 4)

Sau khi ông Putin quay trở lại Điện Kremlin làm Tổng thống vào năm 2012, quan hệ chiến lược Nga-Mỹ, Nga-châu Âu đứng trước khảo nghiệm mới. Trong nhiều vấn đề quốc tế, Nga cần tới sự hợp tác của Trung Quốc. Sự lạnh giá trong mối quan hệ Nga – Mỹ có thể nhìn tháy qua việc ông Barack Obama đã khá chậm trễ trong việc gửi điện mừng ông Putin thắng cử. Sau đó, vào tháng 6/2012, ông Putin thậm chí còn không tham dự Hội nghị thượng đỉnh G8 (ở Trại David, Mỹ).

Việc Mỹ xây dựng hệ thống phòng thủ tên lửa đạn đạo đã trở thành trở ngại gai góc nhất đối với quan hệ Nga-Mỹ trong nhiệm kỳ đầu của Tổng thống Putin, đặc biệt là khi Mỹ muốn bố trí rađa và tên lửa đánh chặn ở Ba Lan, Cộng hòa Séc và Rumani. Năm 2013, vấn đề này tạm thời được gác lại, không phải là do Mỹ có nhượng bộ chính trị mà do sự thiếu hụt về ngân sách của nước này. 

Vấn đề xây dựng hệ thống phòng thủ chống tên lửa ở châu Á đã tác động tới quan hệ 4 bên là Nga, Trung Quốc và Mỹ, Nhật Bản. Tạp chí Kanwa Defense Review cho rằng đó là nguyên nhân cơ bản khiến cho thái độ ngoại giao của Mátxcơva đối với Tokyo ngày càng trở nên cứng rắn. Việc xây dựng hệ thống phòng thủ tên lửa ở châu Á sẽ đụng chạm tới lợi ích căn bản của Nga về an ninh chiến lược ở vùng Viễn Đông. Trong khi đó, Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đã biểu thị một cách rõ ràng là sẽ cùng Mỹ nghiên cứu chế tạo hệ thống đánh chặn SM3 Block II/II A. Hệ thống này có khả năng đánh chặn tên lửa đạn đạo tầm xa. Lần thử nghiệm đầu tiên của hệ thống diễn ra vào năm 2012. Theo kế hoạch, hệ thống sẽ được bố trí vào năm 2018. Bước tiếp theo, khi tên lửa đánh chặn Block II B đạt tốc độ bay lên tới 6,5 km/giây, hệ thống sẽ có khả năng đánh chặn hạn chế đối với tên lửa vượt đại châu. Do đó, ở giai đoạn tới, việc Trung Quốc và Nga bắt tay phản đối việc Mỹ-Nhật bố trí hệ thống phòng thủ tên lửa đạn đạo ở châu Á sẽ trở thành vấn đề then chốt trong cuộc đấu giữa các nước lớn. 

Nếu quan hệ Nga - Mỹ tiếp tục xấu đi, rất có thể Trung Quốc sẽ thuyết phục được Nga bán hệ thống tên lửa phòng không S-400 hiện đại nhất của họ.

So với việc Trung Quốc làm nhái vũ khí của Nga, những lợi ích về ngoại giao, chiến lược và an ninh quốc gia (mà Nga có được từ sự ăn ý với Trung Quốc) rõ ràng lớn hơn nhiều. Quan hệ Nga-Mỹ không được cải thiện triệt để, điều đó đồng nghĩa với việc hợp tác chiến lược và hợp tác quân sự giữa Nga và Trung Quốc sẽ trở nên nồng ấm. Ở giai đoạn tiếp theo, cùng với những tiến triển trong kế hoạch bố trí hệ thống phòng thủ tên lửa SM 3 Block II ở châu Á của Mỹ và Nhật Bản, hợp tác quân sự giữa Nga và Trung Quốc có thể sẽ được nâng cấp. Hệ quả trực tiếp là khả năng Trung Quốc có được hệ thống tên lửa phòng không S-400 một cách dễ dàng hơn.