Ukraine sẽ "gán nợ" cho Nga bằng cựu Thủ tướng Tymoshenko

Cựu thủ tướng Ukraine Tymoshenko (trái)

Hiện giờ Ukraine đang nóng lòng chờ đợi công bố quyết định của tòa án trọng tài Stockholm về vụ kiện giữa Gazprom và Naftogaz của Ukraine. Thủ tướng Vladimir Groisman, và lãnh đạo của Naftogaz Andrew Kobolev cũng đã đưa ra nhiều phát ngôn về vấn đề này trong mấy ngày gần đây.

Tổng số tiền của vụ kiện lên tới hàng tỷ USD. Tòa án trọng tài Stockholm sẽ công bố quyết định vào cuối tháng Tư này (chưa rõ ngày giờ chính xác). Các chuyên gia tin rằng quyết định này không có giá trị ràng buộc đối với các bên tranh kiện tại tòa án, và vì vậy hai bên sẽ vẫn phải đàm phán.

Gán nợ bằng bà Tymoshenko

Trong một cuộc họp báo gần đây, Thủ tướng Vladimir Groisman cho biết, nếu tòa án trọng tài Stockholm đưa ra phán quyết không có lợi cho Naftogaz, thì thay vì trả tiền thua kiện cho Nga, nước này sẽ giao cho Moscow lãnh đạo đảng Tổ quốc Yulia Tymoshenko.

Theo ông Groisman, một vụ kiện giữa Naftogaz và Gazprom là hậu quả của hợp đồng mà bà Tymoshenko đã ký. Và nếu "Nga tính toán với chúng tôi rằng, họ đã  ký kết hợp đồng và đòi 40 tỷ USD tiền bồi thường, thì cũng được thôi, nhưng thay vì trả tiền thì chỉ cần gán bà Tymoshenko là được. Nếu bà ấy ký, thì bà ấy phải chịu trách nhiệm về nó, không có lựa chọn nào khác cả …".

Trên thực tế, câu chuyện dẫn đến việc Gazprom và Naftogaz lôi nhau ra tại tòa án trọng tài Stockholm bắt đầu từ năm 2009, khi ấy tổng thống của Ukraine là ông Viktor Yushchenko còn Thủ tướng là bà Yulia Tymoshenko. Nguyên nhân của vấn đề không nằm ở khí đốt, mà nó nằm ở chính trị.

Bà Tymoshenko khi ấy đã đối đầu với ông Yushchenko, chính vì thế cuối năm 2008 bà đã phá hủy hợp đồng cung cấp khí đốt từ Nga sang Ukraine. Ngày 31/12, Moscow đã rút toàn bộ đoàn đàm phán với Naftogaz, còn Ukraine bước sang một năm mới mà không có hợp đồng và cũng chẳng có khí đốt. Thời gian đó, Thủ tướng Tymoshenko đã cố gắng để làm mất uy tín của Tổng thống Yushchenko.

Ngày 17/1/2009, bà Tymoshenko bay sang Moscow ký hợp đồng để chứng minh sự bất lực của Tổng thống Ukraine trong vấn đề kinh doanh cũng như khả năng thương lượng của mình.

Tuy nhiên, sau này người ta mới phát hiện ra rằng các điều khoản  của hợp đồng đã ký cực kỳ bất lợi cho Ukraine. Ukraine đã thỏa thuận trong vòng 10 năm sẽ tiêu thụ 50-52 tỷ mét khối khí đốt với giá cao hơn đáng kể so mức giá mà Gazprom bán cho người tiêu dùng châu Âu. Theo đó, hợp đồng bắt buộc Ukraine phải thực hiện theo hình thức "nhận mua hay thanh toán". Do đó, ngay cả khi Ukraine không tiêu thụ khí đốt như đã ký hợp đồng thì nước này vẫn phải trả tiền .

Thực tế triển vọng tiêu thụ khí đốt ở Ukraine gần như là không có. Trong tám năm qua, thậm chí Ukraine đã giảm gần 5 lần mức tiêu thụ khí đốt. Thứ nhất, do ngành sản xuất công nghiệp của nước này đang suy thoái mạnh, và thứ hai, quốc gia này đang bắt đầu xây dựng ngành sản xuất khí đốt riêng của mình. Mùa thu năm ngoái Ukraine đã tích lũy được một lượng khí đốt tương đối tại các cơ sở dự trữ của mình, và tuyên bố chấm dứt tiêu thụ khí đốt của Nga.

Vụ giả mạo giấy tờ

Nga có quan điểm rất rõ ràng: đã ký thỏa thuận thì phải trả tiền. Nhưng về phía Ukraine thì ngay cả trước đó cũng như bây giờ đều cho rằng chẳng ai phải trả tiền hết.

Năm 2009 bà Tymoshenko đã tham gia chiến dịch tranh cử tại Ukraine. Bà muốn nhấn mạnh rằng, chính mình đã ký thỏa thuận mà không cần tới ông Yushchenko.Trong cuộc bầu cử đó, ông Viktor Yanukovych đã trở thành Tổng thống, còn bà Tymoshenko đứng thứ hai.  Năm 2010, Chính phủ mới dưới thời Thủ tướng Nikolai Azarovphát hiện ra rằng, bà Yuliya Timoshenko đã giả mạo giấy tờ để ký thỏa thuận về cung cấp khí đốt với Nga.

Chính phủ của ông Azarov đã bàn giao tài liệu chứng minh sự gian lận của Tymoshenko cho Tổng Công tố, kết quả là bà đã bị kết tội và phải thụ án tại nhà tù dành cho nữ giới Kharkiv.Tháng Tư năm 2014, Tòa án Tối cao của Ukraine xem xét lại trường hợp của bà Tymoshenko và kết luận rằng bà vô tội.

Rõ ràng, đây là một quyết định chính trị. Sau khi được thả ra, bà Tymoshenko được cho là nạn nhân vô tội của "chế độ Yanukovych". Và chẳng còn ai nghĩ về vấn đề khí đốt nữa.

Kích động xung đột tại Ukraine

Một vấn đề là Gazprom thì đòi tiền theo đúng theo hợp đồng, còn Naftogaz không chịu trả tiền theo như điều khoản đã ký, mà chỉ trả đúng số tiền theo lượng khí họ đã tiêu thụ.

Về nguyên tắc, hai bên đã có thể thỏa thuận, nếu như lãnh đạo Ukraine sẵn sàng đàm phán về vấn đề này. Tuy nhiên, phía Ukraine đã đưa ra một chính sách hiếu chiến chống Nga, hơn nữa, lại còn tuyên bố rằng sẽ không chịu trả cho Nga món nợ 3 tỷ USD, mà Ukraine liên tục gọi là "món nợ Yanukovych."

Bên cạnh đó, Naftogaz đã đơn phương tăng giá vận chuyển khí đốt qua hệ thống vận chuyển khí đốt Ukraine (GTS). Bằng cách này, Naftogaz đã quyết định moi tiền của Gazprom, chứ không phải thỏa thuận về các điều khoản cho cả hai bên đều chấp nhận.

Giám đốc chương trình năng lượng của Trung tâm Kinh tế Thế giới và Quan hệ quốc tế, Viện Hàn Lâm Khoa Học Quốc Gia Ukraine Valentin Zemlyansky cho biết: "Tuy nhiên, Gazpromsẽ không tăng giá quá cảnh, bởi vì công ty này còn ký kết thỏa thuận khác về cung cấp khí đốt cho người tiêu dùng châu Âu.Việc tăng giá quá cảnh sẽ ảnh hưởng đến giá thành khí đốt".

Kết quả là vào tháng 6/2014, Gazprom đã khởi kiện lên tòa án trọng tài Stockholm để đòi Naftogaz khoản nợ khí đốt trong năm 2013-2014 theo hình thức "nhận mua hay thanh toán" với tổng số tiền là 5,3 tỷ USD.

Đáp lại,  Naftogaz đã đệ đơn kiện tại tòa án, đòi công ty của Nga giảm giá, bù đắp cho mức thuế chưa được xem xét lại và lệ phí quá cảnh giai đoạn năm 2009-2014.

Nói chung, theo tuyên bố trên truyền thông Ukraine, Gazprom đòi Naftogaz trả 45,7 tỷ USD. Còn Naftogaz đòi Gazprom trả 17,9 tỷ USD.

Nhưng Ukraine sẽ không chịu trả nợ cho Gazprom. Một quyết định có lợi cho "Gazprom" sẽ dẫn đến việc phá sản của "Naftogaz" và sự vỡ nợ của Ukraine.

Con đường đàm phán là tốt nhất

"Thực tế, tòa án Stockholm không thể bắt buộc một bên nào đó thay đổi bất cứ điều khoản gì trong hợp đồng hiện tại, ông Zemlyansky lưu ý. Tòa án không thể can thiệp vào mối quan hệ kinh tế. Điều duy nhất có thể làm là đề nghị các bên thỏa thuận và sửa đổi hợp đồng mà họ đã ký".

Một lần nữa lại là vấn đề chính trị, mặc dù lỗi lần này thuộc về Ukraine.

Thành thật mà nói: Nga khó có thể đi đến một thỏa thuận với chính quyền hiện tại của Ukraine. Kiev đã làm tất cả để các cuộc đàm phán cũng như thoả thuận về vấn đề này không thể diễn ra.

Vì vậy, Nga đã tìm cách đa dạng hóa nguồn cung cấp khí đốt cho châu Âu. Ví dụ, hiện này nước này đã xây dựng "Dòng chảy phương Nam", một dự án mà Ukraine rất cực lực phản đối. Có vẻ như đối với Ukraine, việc đòi tiền Nga còn quan trọng hơn hệ thống vận chuyển khí đốt.