Trung Quốc sẽ đứng nhìn lợi ích của mình tại Iraq "tan biến"?

Tình hình an ninh ở Iraq đang xấu đi nhanh chóng, khi các tay súng thuộc lực lượng Nhà nước Hồi giáo tại Iraq và Syria (ISIS) tung hình ảnh tàn sát các lực lượng an ninh Iraq. Nhóm cực đoan dòng Sunni thuộc ISIS đã nắm quyền kiểm soát Mosul, thành phố lớn thứ hai ở Iraq, và đang di chuyển về phía nam Baghdad.

The Diplomat cho rằng, trong khi hầu hết thế giới đều tập trung vào theo dõi phản ứng của Mỹ đối với tình trạng trên, thì ít ai để ý rằng Trung Quốc cũng đang có rất nhiều lợi ích tại Iraq và cuộc khủng hoảng hiện nay nếu tiếp tục leo thang sẽ có thể cắt đứt nhanh chóng những lợi ích đó của Trung Quốc.

Trung Quốc liệu có làm ngơ khi nhiều lợi ích tại Iraq có nguy cơ tan biến?

Cuộc khủng hoảng ở Iraq thêm một lời nhắc nhở rằng Trung Quốc sẽ ngày càng phải lo ngại về an ninh thế giới khi nước này đang đẩy mạnh đầu tư trên toàn cầu.

Nếu như trước đây, năm 2003, Trung Quốc lên án mạnh mẽ việc Mỹ xâm lược Iraq, nhưng không có thêm động thái gì, thì giờ đây, hơn 10 năm sau, những lợi ích ngày càng tăng của Trung Quốc tại Iraq đã khiến nước này khó có thể làm ngơ, đứng nhìn.

The Diplomat cho rằng, Trung Quốc đã tận dụng cơ hội Iraq cần tái thiết sau chiến tranh để đáp ứng nhu cầu năng lượng ngày càng tăng. Trung Quốc mua 1,5 triệu thùng dầu Iraq mỗi ngày, chiếm gần một nửa trong tổng số 3,4 triệu thùng hay tổng sản lượng dầu của Iraq mỗi ngày. Để gặt hái được điều đó, Trung Quốc đã phải đầu tư hàng tỷ USD vào Iraq, và hàng trăm công nhân Trung Quốc cũng đã cùng tới số tiến đó tới làm việc tại Iraq.

Theo The Diplomat, lợi ích kinh tế Trung Quốc đã có được tại Iraq nhiều đến nỗi, một số nhà bình luận, như Matt Schiavenza của tờ The Atlantic, còn phải thốt lên rằng Trung Quốc đã "thắng tại cuộc chiến Iraq".

Và giờ đây, liệu khi Iraq đang lâm vào tình trạng như hiện nay, Bắc Kinh sẽ phản ứng thế nào? 

Hình ảnh lực lượng ISIS tử hình lực lượng an ninh Iraq mặc thường phục.

Theo tạp chí Forbes (Mỹ), nguồn dự trữ dầu của Iraq sẽ không bị tác động ngay lập tức. Cho đến nay, ngành sản xuất dầu vẫn chưa bị ảnh hưởng gì bởi tình trạng bạo lực vì hầu hết các mỏ dầu của Iraq đều nằm ở miền nam Iraq trong khi cuộc xung đột vẫn còn tập trung ở phía bắc. Do vậy, mặc dù bạo lực hiện nay ở Iraq đang khiến Bắc Kinh lo ngại, nhưng nó vẫn chưa phải là một mối đe dọa lớn đối với lợi ích của Trung Quốc tại Iraq.

Tuy nhiên, theo The Diplomat, không phải Trung Quốc chỉ có mối quan tâm duy nhất ở Iraq là dầu mỏ. Trên thực tế, Bắc Kinh đang nhận thấy có sự kết nối giữa các mạng lưới khủng bố toàn cầu và mạng khủng bố trong nước ở Tân Cương. Trung Quốc cũng đặc biệt quan tâm về số phận của Afghanistan sau khi Mỹ rút quân. Tình hình hiện nay của Iraq đang được xem là tương lai tiềm năng của Afghanistan.

Tuy nhiên, theo The Diplomat, Trung Quốc có vẻ như đang lúng túng về Iraq. Gần đây, tờ Nhân dân Hàng ngày của Trung Quốc đã đăng tải một bài viết với bút danh “Zhong Sheng” (theo Diplomat, đây là một bút danh đại diện cho một quan điểm ít nhiều mang tính chất chính thức) lưu ý về tình hình an ninh đang ngày càng xấu đi tại Iraq và trên khắp Trung Đông. Bài viết cho rằng tình trạng trên là một thất bại trong chính sách của Mỹ. Mặc dù bài viết tỏ ra không đồng tình với cách can thiệp kiểu Mỹ ở Trung Đông nhưng lại không đưa ra giải phát nào thay thế để giải quyết vấn đề đang tồn tại hiện nay.

Quan chức chính phủ Trung Quốc cũng mơ hồ tương tự. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Oánh cho biết, Trung Quốc đang theo dõi chặt chẽ tình hình ở Iraq và khẳng định mối quan tâm cao nhất của Bắc Kinh là sự an toàn của công dân Trung Quốc ở Iraq, đặc biệt là sau vụ nhân viên lãnh sự quán Thổ Nhĩ Kỳ tại Mosul bị bắt cóc.

Bà Oánh cho hay Đại sứ quán Trung Quốc tại Iraq đã yêu cầu Baghdad "có biện pháp cụ thể để đảm bảo sự an toàn cho công dân Trung Quốc". Bà này còn khẳng định Trung Quốc sẵn sàng giúp đỡ Iraq: “Chúng tôi sẵn sàng tiếp tục giúp đỡ trong khả năng cho phép”; tuy nhiên, bà không nói rõ sẽ giúp đỡ dưới hình thức nào và về khía cạnh nào.

Gần đây Trung Quốc cũng bắt đầu ‘nhúng tay’ vào các cuộc phân xử như giúp hòa giải giữa các bên đối đầu trong cuộc xung đột dân sự tại Nam Sudan. Tuy nhiên, The Diplomat, Bắc Kinh sẽ không làm tương tự như vậy ở Iraq. Vì một điều, cuộc xung đột ở Iraq phản ánh những căng thẳng sắc tộc đang gây chia rẽ ở hầu hết Trung Đông. Trung Quốc dường như không muốn trực tiếp tham gia vào những cuộc đụng độ phần lớn là giữa dòng Sunni và Shiite.

Ngoài ra, theo như hãng thông tấn Tân Hoa Xã, Liên đoàn Ả Rập đã chỉ trích ý định can thiệp của nước ngoài vào cuộc khủng hoảng Iraq, mặc dù vẫn lên án các cuộc tấn công khủng bố. Theo The Diplomat, Trung Quốc rất quan tâm đến phản ứng của các tổ chức khu vực như Liên đoàn Ả Rập về các cuộc khủng hoảng trong khu vực.

Khi sự hiện diện của Trung Quốc vẫn tiếp tục mở rộng trên toàn cầu, các cuộc khủng hoảng như ở Iraq sẽ tác động trực tiếp nhiều và nhiều hơn nữa đến lợi ích của Trung Quốc. Bạo lực ở Iraq đang gây ra một thách thức không chỉ đến lợi ích của Trung Quốc, mà còn với các nguyên tắc chính sách đối ngoại chung của Trung Quốc.

Liệu đối với Trung Quốc, những lợi ích ở Iraq có quan trọng hơn nguyên tắc ngoại giao của Trung Quốc, trong đó tuyên bố không can thiệp vào công việc nội bộ của các quốc gia khác hay không? Tuy nhiên, chắc chắn Trung Quốc sẽ khó có thể làm ngơ.

Nội dung được thực hiện qua tham khảo nguồn tin The Diplomat, một tạp chí có trụ sở ở Tokyo, chuyên về chính trị, văn hóa và xã hội tại khu vực Châu Á-Thái Bình Dương. The Diplomat bắt đầu ra mắt từ năm 2002 và cho đến nay đã thu hút được sự quan tâm của nhiều nhà bình luận, nhà hoạch định chính sách và các học giả chuyên sâu về các vấn đề trong khu vực này.