Trung Quốc có dám chi hàng ngàn tỷ USD để hồi sinh Syria?

Sau khi Tổng thống Donald Trump chính thức nhậm chức, nhiều nguồn tin cho rằng nhà lãnh đạo Mỹ sẽ để Tổng thống Nga Vladimir Putin giải quyết cuộc xung đột ở Syria. Tuy nhiên, một vấn đề khó cho cả Mỹ và Nga là ai sẽ chi tiền để Syria tái thiết nền kinh tế quốc gia sau hơn 6 năm nội chiến. Theo ước tính, số tiền mà Syria cần để xây dựng lại nền kinh tế là 1 ngàn tỷ USD. Vậy liệu Trung Quốc có đảm nhận trọng trách này?

Thực tế, cùng với Nga và Iran, Trung Quốc hiện có đủ cả năng lực tài chính và chính trị để giúp Syria khôi phục kinh tế. Đổi lại, Trung Quốc sẽ giữ vị thế số 1 trong nền kinh tế Syria. 

Chi phí hồi sinh nền kinh tế Syria sau 6 năm nội chiến vào khoảng 1 ngàn tỷ USD.

Yếu tố chính trị 

Chia sẻ với tạp chí The Diplomat, nhà nghiên cứu Wang Jin tại Đại học Haifa ở Israel nhận định kể từ khi cuộc nội chiến ở Syria bùng nổ vào năm 2011, Trung Quốc vẫn nghiêng về phía Nga, Iran và chính phủ Syria trên quan điểm "giải quyết xung đột bằng con đường chính trị thay vì quân sự".

Về phần mình, Trung Quốc lo sợ các phần tử Hồi giáo cực đoan ở Syria có thể mở rộng địa bàn hoạt động sang các tỉnh phía tây Trung Quốc như Tân Cương và Ninh Hạ. Đây là hai khu vực mà Bắc Kinh coi là vùng "nhạy cảm an ninh". Thậm chí, cuộc nội chiến kéo dài ở Syria còn là cơ hội giúp các tay súng người Duy Ngô Nhĩ cực đoan ở Trung Quốc, có nơi để thực hành chiến đấu. Trung Quốc lo sợ một ngày nào đó những tay súng này sẽ trở về nước và thực hiện các vụ tấn công khủng bố.

Nói cách khác, chính quyền Bắc Kinh quan ngại nếu quân nổi dậy Syria giành chiến thắng, đây sẽ là động lực để các phần tử chống đối trong nước trỗi dậy và gây bất ổn cho cả nền chính trị và xã hội Trung Quốc. Do đó, khả năng Trung Quốc sẽ sát cánh cùng Nga và Iran "bảo vệ" chính quyền của Tổng thống Syria Assad cũng như sẵn sàng chi tiền để tái thiết quốc gia này. 

Năng lực kinh tế Trung Quốc đang bị sụt giảm trong những năm gần đây do hoạt động mở đầu tư ra nước ngoài.

Yếu tố kinh tế

Ông Wang cho rằng Trung Quốc đủ năng lực tài chính để giúp đỡ đồng thời giữ một vị trí quan trọng đối với tiến trình tái thiết đất nước sau chiến tranh tại Syria. Theo sáng kiến "Một vành đai, một con đường" (OBOR) được nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình khởi xướng vào năm 2013, nền kinh tế Trung Quốc đang mở rộng nhanh chóng sang thị trường nước ngoài. Cụ thể, không ít công ty quốc doanh tại Trung Quốc đã mua lại hoặc đầu tư vào nhiều công ty nước ngoài.

Ngoài ra, Trung Quốc cũng đã cho thành lập một vài tổ chức mang tầm quốc tế như Ngân hàng Đầu tư Cơ sở hạ tầng châu Á (AIIB). Với tham vọng mở rộng tầm ảnh hưởng cả về mặt chính trị và kinh tế ở nước ngoài, việc giữ vị trí dẫn dắt ở Syria được xem là cơ hội vàng với Trung Quốc. Bởi khoản dự trữ ngoại hối khổng lồ hơn 3 ngàn tỷ USD là hoàn toàn đủ để Trung Quốc hỗ trợ Syria tái thiết sau chiến tranh. 

Tuy nhiên, nhiều khả năng Trung Quốc sẽ không trở thành "nhà đầu tư" lớn cho Syria trong quá trình xây dựng lại đất nước. Thứ nhất, mối quan tâm chính trị hàng đầu ở Syria đối với Trung Quốc chỉ là việc ngăn chặn các phần tử Hồi giáo cực đoan. Còn khi giữ vai trò dẫn dắt ở Syria, Trung Quốc sẽ tự đặt mình vào tình thế nguy hiểm. Bởi Trung Quốc sẽ biến mình trở thành mục tiêu tấn công của các phần tử cực đoan dòng Sunni trên toàn cầu một khi giang tay giúp đỡ chính phủ Syria của người dòng Shia. 

Trong khi đó, so với Nga và Iran, mức độ ảnh hưởng từ cuộc chiến ở Syria với Trung Quốc có phần nhẹ hơn rất nhiều. Hoạt động mở rộng kinh tế ra nước ngoài thường bị gắn với yếu tố xây dựng tầm ảnh hưởng chính trị và kinh tế. Với Trung Quốc, tiêu chí của sáng kiến OBOR là đầu tư kinh tế nhưng không kích động làn sóng đối lập trong khu vực cũng như toàn cầu nhất là đối với Nga và Iran. Nói cách khác, với Trung Quốc, tầm ảnh hưởng của Nga ở khu vực Trung Á và tầm ảnh hưởng của Iran ở vùng Vịnh, cần phải được tôn trọng. Do đó, nếu nền kinh tế Trung Quốc giữ vị trí số 1 ở Syria, chắc chắn sẽ tạo ra những thách thức cho các mối quan hệ song phương Trung Quốc – Nga và Trung Quốc – Iran. 

Cuối cùng, năng lực kinh tế của Trung Quốc cũng đang phải chứng kiến tốc độ suy thoái nhanh chóng trong những năm gần đây. Vào thời điểm năm 2013, nguồn dự trữ ngoại hối của Trung Quốc đạt hơn 4 ngàn tỷ USD.

Tuy nhiên, sau vài năm sáng kiến OBOR đầu tư ra nước ngoài, nguồn dự trữ ngoại hối của Trung Quốc chỉ còn 3 ngàn tỷ USD. Mặc dù đây là cái giá phải trả khi mở rộng hoạt động đầu tư kinh tế ra nước ngoài, song nó cũng đã khiến nhiều người Trung Quốc cảm thấy bị sốc. Trong khi đó, số phận của không ít doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc đang vô cùng bấp bênh do sự quản lý yếu kém và đầu tư không hiệu quả ở nước ngoài. Đây có thể là một phần lý do Trung Quốc sẽ không chi một khoản tiền lớn cho Syria trong tương lai, ông Wang nhận định.