Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu: Những chàng trai cô gái làm cách mạng

Và chính họ, trong những ngày tháng Tám lịch sử, là lực lượng nòng cốt của cuộc khởi nghĩa giành chính quyền thành công ở Hà Nội.

Tiền thân của lực lượng vũ trang cách mạng Thủ đô

Những năm 1940-1941, lực lượng cách mạng ở Thủ đô bị đế quốc, thực dân đàn áp, nhiều chiến sỹ cộng sản kiên trung bị bắt giữ. Trước tình hình đó, năm 1942, Bác Hồ và Trung ương Đảng đã chỉ đạo Thành ủy Hà Nội xây dựng lại các tổ chức Đảng trong nội thành, đẩy mạnh công tác tập hợp quần chúng, tổ chức tuyên truyền vận động, biểu tình, tạo nên phong trào Việt Minh hóa nội thành. Phong trào phát triển mạnh tại Hà Nội với nhiều hình thức như rải truyền đơn, dán áp phích, diễn thuyết, trừ gian diệt ác... Đỉnh cao của phong trào là cuộc tuần hành thị uy, làm tan rã chính quyền tay sai, lập nên Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Tiến hành khởi nghĩa tháng Tám năm 1945, toàn Đảng chỉ có gần 5.000 Đảng viên, nội thành Hà Nội chỉ có hai chi bộ Đảng, nhưng nguồn sức mạnh được nhân lên gấp bội với sự đóng góp quan trọng của khối đại đoàn kết toàn dân, góp phần đưa dân tộc Việt Nam bước sang trang sử mới.

Phó Bí thư thường trực Thành ủy Hà Nội Ngô Thị Thanh Hằng tặng sách cho đại tướng Nguyễn Quyết, nguyên Bí thư Thành ủy Hà Nội.

Bởi trước đó, vào tháng 8/1944, dưới sự lãnh đạo của Đảng, tại số 46 phố Bát Đàn, Đội Thanh niên tuyên truyền xung phong thành Hoàng Diệu được thành lập với 60 thành viên hoạt động công khai, tuyên truyền về tổ chức Việt Minh ở các chợ, trường học, rạp chiếu bóng, xí nghiệp…

Trong những ngày tháng Tám lịch sử, các đội viên Đoàn Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu là lực lượng nòng cốt của cuộc khởi nghĩa giành chính quyền thành công ở Hà Nội. Ngày 2/9/1945, Đoàn Thanh niên cứu quốc Hoàng Diệu là lực lượng vinh dự được chọn bảo vệ lễ đài nơi Bác Hồ đọc bản tuyên ngôn độc lập. Sau này, Đoàn được Bộ Tư lệnh Thủ đô xác nhận là tổ chức tiền thân của lực lượng vũ trang cách mạng Thủ đô.

Nhớ về giai đoạn cam go mà tự hào ấy, Đại tướng Nguyễn Quyết, nguyên Bí thư Thành ủy Hà Nội từng nói, thắng lợi của Hà Nội có công lao của phụ nữ cứu quốc. Chị em đã tích cực vận động nhân dân mua tín phiếu ủng hộ cách mạng để trang bị vũ khí trước khởi nghĩa. Điển hình là chị em vùng Bưởi, chợ Đồng Xuân - Bắc Qua, chợ Hôm - Đức Viên. Rồi lực lượng tự vệ ở Nghĩa Đô cũng mò được súng ở dưới sông Tô Lịch do lính Pháp vứt lại khi Nhật đảo chính… Anh em tự vệ cứu quốc Trường Bưởi còn giả làm dân buôn lên sân bay gần thị xã Sơn Tây mua súng rồi ngụy trang đưa ra thuyền xuôi về Hà Nội. Tự vệ Hà Nội cũng thu gom một số thuốc nổ gửi lên chiến khu sản xuất lựu đạn… Mỗi đội viên tự vệ, mỗi hội viên cứu quốc đều có phần đóng góp viết nên trang sử vàng trong lịch sử dân tộc.

Mới đây, tại cuộc gặp mặt những chiến sĩ Việt Minh thành Hoàng Diệu năm xưa do Thành ủy Thành phố Hà Nội tổ chức, Thường trực Ban liên lạc Lê Đức Vân bùi ngùi chia sẻ: Qua mỗi năm, số người dự lại giảm đi một ít. Được thành lập cách đây 23 năm, với hơn 400 thành viên, hiện nay còn 72 thành viên trong đó chỉ còn khoảng 40 người có thể đi lại bình thường.

Và linh hồn của tờ báo “Hồn nước”

Sau cuộc gặp mặt, tôi quyết định tìm về nhà riêng của Trưởng Ban Liên lạc Lê Đức Vân ngõ hầu biết thêm về những năm tháng thanh xuân đi làm cách mạng của những người trí thức trẻ nơi đô thành.

Ông Lê Đức Vân hồi tưởng những ngày tham gia làm Báo Hồn Nước - tờ báo của Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu, ra số đầu tiên vào cuối năm 1944.

Ông là học sinh trường Bưởi, tham gia vào Đội Ngô Quyền (một tổ chức học sinh yêu nước cách mạng tại trường) và được kết nạp vào Đoàn Thanh niên cứu quốc đầu năm 1944, trở thành Đảng viên Đảng Cộng sản khi mới 16 tuổi.

Hồi tưởng về những ngày tham gia làm Báo Hồn Nước - tờ báo của Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu, ra số đầu tiên vào cuối năm 1944, ông kể: “Theo chỉ thị của Ban Thường vụ Trung ương Đảng cuối tháng 2/1943, mỗi thành phố lớn phải có một Ban Thanh vận và ra một tờ báo riêng của thanh niên. Đến giữa năm 1944, Ban Cán sự Đảng Hà Nội mở lớp học cho Đảng viên mới, Lê Quang Đạo được giao huấn luyện. Sau lớp học, đồng chí Lê Quang Đạo đã giao trách nhiệm làm báo cho tôi và lấy tên báo là Hồn Nước - tiếng nói của nam, nữ thanh niên thành Hoàng Diệu. Tôi lo cả bài vở và tổ chức khâu in ấn. Nhà in lấy tên là Ký Con - Ðoàn Trần Nghiệp”.

Nói về những ngày đầu tiên làm báo, ông Vân cho biết, lúc đó gặp rất nhiều khó khăn. Đầu tiên, chúng tôi in bằng thạch nhưng do thạch quá mềm nên không thành công, chúng tôi phải tìm mua hộp đựng bột đá, đá ẩm ở cuối phố Bà Triệu, rộng khoảng 40 x 60cm, dày khoảng 50cm. Bột đá khi nhào với nước tạo thành tấm mềm. Khi in phải viết lên một tờ giấy bằng mực tím, sau đó đặt lên bàn đá ẩm, xoa cho mực hút vào đá, tiếp đó là đặt giấy lên lăn nhẹ cho mực hút vào giấy. Mỗi lần in như thế được khoảng 10 đến 15 bản, muốn in tiếp phải viết và làm lại từ đầu nên mất rất nhiều thời gian.

Tờ báo Hồn Nước in bằng đá ẩm ấy được xuất bản trong hoàn cảnh tuyệt đối bí mật, tại số nhà 15 phố Hàng Phèn, với 4 trang khổ nhỏ nhằm tuyên truyền chủ trương, đường lối cách mạng của Việt Minh, phản ánh hoạt động của Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu.Vì số lượng in rất ít nên ông Vân đã bàn với mọi người chuyển sang in li-tô (in trên đá cứng). Đầu năm 1945, cơ quan in Báo Hồn Nước mới chuyển sang in li-tô và cũng chuyển địa điểm in đến làng Giáp Nhất (nay thuộc quận Thanh Xuân).

Ông Vân chia sẻ: “Khi bắt tay vào in đá li-tô, chúng tôi gặp rất nhiều khó khăn vì chưa ai có kinh nghiệm, nhưng rồi mày mò mãi cũng in ra được tờ báo số 2 bằng kỹ thuật này. Mỗi lần in phải mài tấm đá rất kỹ rồi viết ngược chữ lên tấm đá bằng thứ mực đặc biệt, sau đó lau bằng nước chanh cho sạch rồi mới lau bằng nước đường để cho mực in không dính lên mặt đá, rồi lăn mực in, đặt giấy lên và lăn. Nếu làm thành công thì một lần sẽ in được 70 tờ báo với hai mặt in. Muốn có nhiều bản, chúng tôi phải in đi in lại nhiều lần và mỗi lần phát hành khoảng 200 tờ”.

Tại làng Giáp Nhất, tờ báo Hồn Nước được in ba số là số 2, số 3, số 4, sau phải chuyển địa điểm do bị lộ. “Nguyên tắc của hoạt động của tờ báo lúc đó là chọn  nhà có tình cảm với cách mạng nhờ họ dành một buồng để in. Mọi hoạt động phải được đảm bảo tuyệt đối bí mật, ngay cả hàng xóm nơi gia đình cho mượn làm “tòa soạn” cũng không được biết. Do đó, chúng tôi ngày không được phép ra khỏi căn buồng ấy, mọi sinh hoạt đều trong căn phòng tối. Lần đó, do hàng xóm đi tìm gà phát hiện ra một trong số chúng tôi. Ngay sau đó, chúng tôi phải lặng lẽ rút đi ngay”, ông Vân bồi hồi nhớ lại.

Cho đến số 6 in đã xong chưa kịp phát hành thì Cách mạng Tháng Tám nổ ra. Nhớ về những ngày tháng gian khổ mà hào hùng đó, ông Vân không khỏi bùi ngùi. Ông cho biết thêm, giờ mặc dù các chiến sỹ Việt Minh thành Hoàng Diệu tuổi đã cao, song luôn giữ vững bản lĩnh chính trị, gương mẫu trong mọi hoạt động ở địa phương. “Giờ, những thành viên trong đội thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu đều đã ở tuổi “gần đất xa trời” nhưng trong mỗi chúng tôi, tình yêu với Bác Hồ, với đất nước vẫn vẹn nguyên như thuở ban đầu chập chững bước chân vào con đường cách mạng”, ông nói.