Tài liệu mật: Phương Tây từng hứa NATO sẽ không bành trướng về phía Đông?

Theo hãng tin RT, các nhà nghiên cứu tại Trung tâm Lưu trữ An ninh Quốc gia Mỹ mới đây đã tập hợp 30 tài liệu mật quan trọng, trong đó nói rõ rằng các quan chức phương Tây đã hứa với Tổng thống Liên Xô Mikhail Gorbachev rằng NATO sẽ không mở rộng về phía Đông sau khi bức tường Berlin sụp đổ. Một vài trong số này đã được công bố trong nhiều năm, số khác được thu thập nhờ đề nghị Tự do Thông tin của trung tâm.

Tổng thống Liên Xô Mikhail Gorbachev (giữa) và Thủ tướng Đức Helmut Kohl (phải) thảo luận với nhau tại Moscow vào ngày 15/07/1990.

Các tài liệu này cho biết, vào năm 1990 Đông Đức, Tây Đức cùng lãnh đạo của 4 nước đã thắng trận trong Thế chiến II là Liên Xô, Mỹ, Anh và Pháp đã đàm phán một hiệp ước thống nhất hai miền nước Đức, và cả sáu bên đã ký kết hiệp định này tại Moscow vào tháng 9 năm đó. Các nước phương Tây khi đó đã nói rằng việc hai nước tái hợp ở trung tâm Châu Âu sẽ không phải là mối đe dọa đối với Liên Xô.

Tháng 2 năm đó, Ngoại trưởng Mỹ dưới thời Tổng thống George H.W. Bush là ông James Baker đã cam kết với người đồng cấp Liên Xô Eduard Shevardnadze rằng NATO thời hậu Chiến tranh Lạnh sẽ không còn hiếu chiến nữa, cụ thể là họ “sẽ là một tổ chức chính trị hơn là quân sự và không cần phát triển thêm”.

Thêm vào đó, ông Baker đưa ra “đảm bảo vững chắc” với ông Shevardnadze rằng “khu vực nằm trong quyền hạn của NATO sẽ không mở rộng về phía Đông”. Ông này cũng tuyên bố với ông Gorbachev cùng ngày hôm đó rằng NATO sẽ "không di chuyển một phân nào về phía đông”.

Vào ngày 10/2/1990, ông Helmut Kohl, người trở thành Thủ tướng của nước Đức thống nhất cũng nhắc lại ý này cho ông Gorbachev. “Chúng tôi tin rằng NATO không nên mở rộng tầm hoạt động của mình. Chúng ta phải tìm được phương án tối ưu hơn. Tôi hiểu rõ lợi ích về an ninh của Liên Xô và tôi tin Tổng Bí thư (ám chỉ ông Gorbachev) và cấp lãnh đạo tối cao của Liên Xô cần phải giải thích rõ ràng điều này cho người dân”, ông Kohl nói.

Một tháng sau đó, khi đối thoại với Tổng thống Tiệp Khắc Vaclav Havel, Tổng thống Mỹ George H.W. Bush nói rằng: “Chúng tôi sẽ không hành động sai lầm theo kiểu ‘tôi đã thắng, anh đã thua’”.

“Hãy nói với ông Gorbachev rằng chúng tôi sẽ không có những hành động để những vấn đề an ninh mà ông ấy đã trao đổi thẳng thắn với tôi trở nên phức tạp”, Tổng thống Mỹ nói.

Thậm chí Tổng thống Pháp Francois Mitterand nói thêm rằng ông không ủng hộ nước Đức thống nhất gia nhập NATO. Sau đó, Liên Xô đưa quân đội rời khỏi Đức và các nước Đông Âu khác mà không gây ra bất kỳ vụ việc bạo lực nào.

Thế nhưng, những lời hứa của các chính trị gia phương Tây đã không tồn tại lâu khi Ba Lan, Cộng hòa Séc và Hungary đã được mời vào NATO. Từ đó đến nay, 13 quốc gia Đông Âu đã trở thành thành viên của liên minh này.

Ông Gorbachev và Tổng thống Nga Vladimir Putin đã chỉ trích phương Tây thất hứa, và rằng nó đã tác động xấu đến niềm tin vốn đã mong manh giữa Nga và Mỹ. Tuy nhiên, NATO và các quan chức phương Tây vẫn nói rằng không có lời hứa nào được đưa ra. Không có bất kỳ lời nào về việc không mở rộng về phía Đông được nêu ra trong bất kỳ hiệp ước nào.

Ông Robert Zoellick, một trong số các quan chức đàm phán thống nhất nước Đức thì nói rằng lời hứa trên là “một sự hiểu lầm” của Liên Xô, trong khi cựu Đại sứ Mỹ tại Nga Micheal McFaul gọi những lời hứa trên là “chuyện hoang đường” trong một cuộc phỏng vấn vào năm ngoái.

Giờ đây với những tài liệu mật được công bố, những lời nói của các cựu quan chức phương Tây dường như đang cho thấy sự hoang đường khi tin vào lời hứa của họ.