Stratfor: Nga đang khôi phục sức mạnh trên toàn lục địa Á-Âu

Tổng thống Nga Putin

Nhận định trên được công ty tình báo tư nhân Stratfor đưa ra trong bài viết "Russia Regains Its Momentum Across Eurasia". Bối cảnh bất ổn về an ninh trong khu vực này và sự bất đồng trong nội bộ đang khiến các quốc gia EU phải hợp tác với Nga chặt chẽ hơn. Tuy nhiên, Nga cũng sẽ không mở rộng thành viên của hai tổ chức kể trên trong tương lai gần.

Sau khi Liên bang Xô Viết tan rã, Nga đã trải qua giai đoạn dài khó khăn trong việc khôi phục ảnh hưởng của mình ở không gian hậu Xô Viết. Mặc dù một số quốc gia thành viên Liên Xô vẫn là đồng minh của Nga nhưng một số khác lại thiết lập các mối quan hệ mới với phương Tây. Đối với Nga, việc đảm bảo sự ổn định trong khu vực này là điều bắt buộc và Nga đã sử dụng nhiều công cụ khác nhau, trong đó có hợp tác quân sự và các khối kinh tế để đạt được mục đích.

Cho đến nay, dù các tổ chức này chưa giúp Nga hoàn toàn đạt được những mục tiêu đặt ra nhưng nó đã làm bối cảnh khu vực thay đổi đáng kể và điều đó sẽ trực tiếp tác động tích cực đến các kế hoạch của Kremlin.

Liên minh xuất thân từ SNG

Tổ chức đầu tiên được thành lập để “tái cấu trúc” Liên Xô chính là Cộng đồng các quốc gia độc lập (SNG). Tổ chức này được hình thành từ tất cả các thành viên của Liên Xô cũ, ngoại trừ 3 quốc gia Baltic- các quốc gia đi tìm kiếm liên minh với EU và NATO sau khi giành độc lập. Dù SNG được thành lập với mục đích thay đổi các mối quan hệ về kinh tế, an ninh, chính trị giữa các quốc gia nhưng trên thực tế, tổ chức này chỉ mang tính biểu tượng. Các thành viên tổ chức này có các chính sách đối nội và đối ngoại riêng rẽ. Cuối cùng, Gruzia, Ukraine và Turkmenistan đã rút khỏi tổ chức này sau khi quan hệ của họ với Nga trở nên căng thẳng. Hiện SNG chỉ còn 9 thành viên chính thức.

Mặc dù SNG bị chỉ trích là “vô ích” nhưng 2 tổ chức “con” được hình thành từ SNG đang là những điển hình cho các phong trào liên kết của Nga. Một trong 2 tổ chức này là ODKB được thành lập năm 2002 với nhiệm vụ chính là đảm bảo an ninh và các vấn đề quân sự. ODKB có các thành viên là Nga, Belarus, Armenia, Kazakhstan, Kyrgyzstan và Tadjikistan. Tổ chức còn lại là EAEU được thành lập năm 2015 trên cơ sở phát triển Liên minh Thuế quan (Nga, Kazakhstan, Belarus). Hiện EAEU đã bao gồm tất cả các quốc gia thành viên ODKB (ngoại trừ Tadjikistan) và nhiệm vụ chính của nó là phát triển kinh tế.

Hai tổ chức này được coi như là dấu hiệu sự hồi sinh của Nga cuối những năm 2000 và đầu những năm 2010, khi Moscow sử dụng chúng để thể chế hóa ảnh hưởng của mình ở các vùng đệm. Nga đã có thể củng cố các liên kết kinh tế khu vực và ảnh hưởng của mình thông qua EAEU. ODKB có thể coi là sự thay thế cho NATO ở không gian hậu Xô Viết và nó có tác dụng thúc đẩy ảnh hưởng của Nga với tư cách là cường quốc hùng mạnh trên thế giới để đối chọi với phương Tây.

Hệ thống tên lửa S-400 của Nga

Liên kết bị trì hoãn…

Vấn đề duy nhất đối với Nga là các mô hình này không phản ánh đầy đủ thực tiễn những gì đang diễn ra. Mặc dù Armenia và Kyrgyzstan đã gia nhập EAEU năm 2015 nhưng ODKB lại mất đi thành viên là Uzbekistan năm 2012. Nhưng xét tổng thể, vẫn có ½ các quốc gia Liên Xô cũ sẵn sàng hợp tác chặt chẽ hơn với Nga.

Trong EAEU, Nga đang tiến hành thảo luận chính sách kinh tế và xuất khẩu với các quốc gia khác là thành viên, ví dụ như Belarus. ODKB trong khi đó lại không can thiệp vào Kyrgyzstan trong bối cảnh xung đột sắc tộc giữa các nhóm tôn giáo Uzbek với Kyrgyz tại quốc gia này năm 2010, cũng như không tham gia vào giải quyết cuộc xung đột giữa Azerbaijan với Armenia xung quanh vấn đề Nagorno-Karabakh mặc dù chính quyền Armenia đã kêu gọi điều này.

Hiện ODKB đang có những bất đồng nội bộ xung quanh vấn đề người kế nhiệm Nhikolai Bordiuzi, Tổng Thư ký của tổ chức này. Việc bỏ phiếu đã bị trì hoãn nhiều lần chủ yếu là do Belarus và Kazakhstan phản đối việc người kế nhiệm sẽ là người Armenia (quá trình tìm người kế nhiệm bắt đầu theo bảng chữ cái và Armenia đứng đầu bảng) vì Belarus và Kazakhstan có mối quan hệ chặt chẽ với Azerbaijan. 

… nhưng hiện đã vào vòng quay 

Dù có những vấn đề nhất định nhưng trong những tháng gần đây, ODKB và EAEU đã đạt được những tiến triển nhất định. Bế tắc trong vấn đề thay thế Tổng Thư ký ODKB cuối cùng đã kết thúc sau hội nghị không chính thức tại Bishkek vào ngày 14/4. Tại hội nghị này, Belarus và Kazakhstan cuối cùng đã chấp nhận việc bổ nhiệm Yuri Hachaturov- Tổng tham mưu trưởng Quân đội Armenia vào chức vụ này. Ngày 2/5 vừa qua, Yuri Hachaturov đã chính thức nhận nhiệm vụ mới.

Các mối đe dọa đang ngày càng gia tăng trên toàn lục địa Á-Âu đã buộc các quốc gia thành viên ODKB hợp tác với Nga chặt chẽ hơn bao giờ hết, nhất là trong lĩnh vực an ninh và quân sự. Ngày 19/4, Tổng tham mưu trưởng Quân đội Nga, tướng Gerasimov đã tuyên bố rằng Trung Á thời gian tới sẽ gia nhập vào hệ thống phòng thủ chung của ODKB. Cũng có thông báo không chính thức rằng ODKB đang xem xét vấn đề triển khai lực lượng phản ứng nhanh tại các quốc gia Trung Á có đường biên giới chung với Afghanistan.

Trong khi đó, Belarus và Nga đã đạt được thỏa thuận hồi tháng 4 vừa qua về vấn đề khí đốt và các tranh cãi về khoản nợ giữa hai bên. Điều đó tạo ra khả năng sẽ xóa bỏ được các bất đồng về Bộ luật Thuế của EAEU.

Moldova cũng đã nhận được quy chế quan sát viên của EAEU. Tổng thống Moldova Igor Dodon đang tìm kiếm các mối quan hệ kinh tế-chính trị chặt chẽ với Nga để phát triển đất nước. Quy chế thành viên trong EAEU của Moldova cho thấy rõ điều này.

Như vậy, EUEA và ODKB đang bắt đầu các vòng quay của mình. Dù các tổ chức này sẽ càng thành công nếu như càng có nhiều quốc gia thành viên nhưng có điều chắc chắn là 2 tổ chức này sẽ không mở rộng thêm trong tương lai trước mắt. 2 tổ chức này sẽ phục vụ cho các nỗ lực của Nga trong việc mở rộng ảnh hưởng của mình lên toàn bộ khu vực đang diễn ra sự cạnh tranh giữa Nga với phương Tây.