"Soi" ra nhiều bất cập, ĐBQH đề nghị tăng thẩm quyền cho Tòa án đặc khu

ĐBQH Nguyễn Thị Thủy

Dưới góc nhìn Ủy viên thường trực Ủy ban Tư pháp của Quốc hội bà Thủy cho rằng đối với các vụ án dân sự, tăng cơ bản thẩm quyền cho tòa án đặc khu, theo đó hầu hết các vụ án đang thuộc thẩm quyền xét xử của tòa án cấp tỉnh hiện nay sẽ được chuyển cho tòa án đặc khu giải quyết. Quy định này là phù hợp.

Tuy nhiên, đối với các vụ án hành chính, bà Thủy cho rằng dự án Luật cơ bản không tăng thẩm quyền cho tòa án đặc khu mà giữ như thẩm quyền của tòa án cấp huyện hiện nay. Theo đó, mọi khiếu kiện của người dân đối với các quyết định, hành vi hành chính của UBND và Chủ tịch UBND đặc khu sẽ do TAND cấp tỉnh giải quyết.

“Tôi nhận thấy, quy định này cần phải được xem xét trên nhiều khía cạnh.  Thứ nhất, cùng với sự phát triển năng động của các đặc khu dự báo sự gia tăng lớn các vụ án dân sự, hành chính, nhất là các vụ án liên quan đến đất đai, giải phóng mặt bằng, bồi thường…Theo số liệu thống kê, trong 3 năn gần đây, số lượng các quyết định hành chính, hành vi hành chính của UBND, chủ  tịch UBND bị khiếu kiện đến tòa tăng mạnh (riêng huyện Phú Quốc tăng gần gấp 2 lần).

Trong khi đó dự thảo Luật chỉ đặt vấn đề tăng thẩm quyền cho tòa án đặc khu đối với vụ án dân sự, không tăng thẩm quyền đối với án hành chính. Điều này sẽ dẫn đến tình trạng, với các vụ án dân sự, tòa án đặc khu thậm chí có cả quyền giải quyết các vụ án liên quan đến bắt giữ các tàu bay quốc tế, đây là loại việc rất phức tạp. Trong khi đó, với các vụ án hành chính, tòa án đặc khu lại không có cả quyền giải quyết khiếu kiện đối với UBND, Chủ tịch UBND đồng cấp hành chính”- bà Thủy nói.

Thứ hai, nếu cho rằng, việc giao cho tòa án đặc khu thẩm quyền giải quyết các khiếu kiện đối với UBND và Chủ tịch UBND cùng cấp  có thể sẽ ảnh hưởng tới tính vô tư khách quan  thì sẽ không thể giải quyết được việc pháp luật hiện hành cũng giao cho 63 tòa án cấp tỉnh giải quyết các khiếu kiện đối với UBND và Chủ tịch UBND cấp tỉnh. Lập luận này cũng chưa phù hợp với chủ trương của Đảng tại văn kiện Đại hội 12, đó là cho phép thực hiện thể chế vượt trội để tạo lực tăng trưởng và thực hiện đổi mới tổ chức bộ máy, trong đó có bộ máy của các cơ quan tư pháp.

Thứ ba, quy định như dự thảo Luật chưa đáp ứng nhu cầu tiết kiệm tối đa chi phí, thời gian đi lại người dân, của Nhà nước. Về điều kiện địa lý, các đặc khu này thường cách xa trung tâm tỉnh (xa nhất là Phú Quốc, để đi được đến TAND tỉnh Kiên Giang, người dân phải đi tàu 120 km). Theo nguyên tắc của tố tụng, nếu bản án sơ thẩm của toàn án cấp tỉnh bị kháng cáo, kháng nghị  thì việc xét xử phúc thẩm phải do tòa án cấp cao giải quyết. Trong khi đó, cả nước chỉ có 3 tòa án cấp cao đặt tại Hà Nội, Đà Nẵng và TP Hồ Chí Minh. Khi đó sẽ rất vất và cho nhà đầu tư, người dân tiếp tục theo kiện bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. 

Thứ tư, các việc giải quyết vụ án dân sự có thể ủy quyền cho các luật sư tham gia. Với các vụ án hành chính thì điều 60 Luật tố tụng hành chính quy định chủ tịch UBND tỉnh phải trực tiếp và tham gia vào toàn bộ quá trình giải quyết vụ án. Nếu ủy quyền chỉ được phép ủy quyền cho Phó Chủ tịch.

Tuy nhiên, chưa đầy 2 năm triển khai thi hành luật nhưng rất nhiều địa phương đã đề nghị sửa điều này vì lý do: với số lượng các Phó chủ tịch bị khống chế từ 2-3 người như hiện nay thì riêng công tác quản lý chỉ đạo điều hành tại địa phương thôi đã quá tải. Do đó không còn đủ thời gian để tham gia đầy đủ các phiên tòa.

Trong khi đó thì các đặc khu đều được dự báo là phát triển nóng trong thời gian tới. Điều này một mặt đòi hỏi người đứng đầu phải quản lý điều hành một cách nhanh nhạy hiệu quả nhưng mặt khác cũng phải tham gia đầy đủ các phiên tòa ở tỉnh.

Và nếu lên tỉnh để tham gia đầy đủ các phiên tòa thì có thể sẽ ảnh hưởng tới việc điều hành tại địa phương nhưng nếu không tham gia phiên tòa sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến việc đối thoại trên tòa với người dân làm tăng các bức xúc.

Vấn đề thứ 5 được bà Thủy chỉ ra, so sánh mối tương quan giữa hành pháp và tư pháp trong dự thảo cho thấy còn một khoảng cách rất lớn. Nếu như UBND, Chủ tịch UBND đặc khu được phân quyền rất mạnh, được giao nhiều thẩm quyền các cơ quan nhà nước cấp trên. Cụ thể là có 44 thẩm quyền ở tỉnh, 21 thẩm quyền từ các bộ… thì trong khi đó các cơ quan tư pháp ở đặc khu không có thẩm quyền giải quyết các khiếu kiện đối với UBND, Chủ tịch UBND cùng cấp hành chính với mình.  

Điều này chưa phù hợp với nguyên tắc không dồn án lên cấp trên. Quy định như dự thảo thì chẳng những toàn bộ án hành chính này sẽ dồn lên cho tòa án cấp tỉnh giải quyết mà còn tiếp tục đưa lên tòa án cấp cao giải quyết.

Từng có điều kiện tham gia đoàn công tác của Bộ Kế hoạch & Đầu tư  tham gia học tập kinh nghiệm một số nước khi đến các nước tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất- nơi mà Quốc tế đánh giá thành công mô hình đặc khu, bà Thủy kể lại, đoàn công tác đặt câu hỏi "Điều  gì tạo nên sức hấp dẫn các nhà đầu tư tại nơi này?" thì đã nhận được câu trả lời rằng ban đầu là những ưu đãi về  kinh tế nhưng về lâu dài đó phải là sự ổn định về chính sách và một hệ thống cơ quan tư pháp mạnh có đủ thẩm quyền, đủ năng lực ra quyết định các vấn đề phát sinh trên địa bàn đặc khu.

“Chúng tôi cũng nhận được câu trả lời tương tự từ các nhà đầu tư tại Trung Quốc rằng,  một hệ thống cơ quan tư pháp đủ thẩm quyền với những cải cách tối đa về thời hạn thẩm quyền tố tụng chính là yếu tố quan trọng thu hút và giữ chân các nhà đầu tư. Trước những luận cứ trên, tôi kiến nghị Quốc hội giao cho các cơ quan tư pháp ở đặc khu có những quy định thẩm quyền giải quyết các khiếu kiện đối với các UBND, chủ tịch UBND cùng cấp”- bà Thủy kiến nghị.