Hải quan "đòi" tăng thẩm quyền điều tra

Hải quan phát hiện tội phạm phải chuyển công an điều tra

Tiếp tục hội thảo “Đổi mới tổ chức các Cơ quan điều tra hình sự, Viện kiểm sát nhân dân, Tòa án nhân dân theo tinh thần cải cách tư pháp” do Uỷ ban Tư pháp của Quốc hội và Chương trình phát triển Liên hợp quốc (UNDP) phối hợp tổ chức trong hai ngày 5 - 6/8, một trong những vấn đề được nhiều đại biểu quan tâm là tình hình điều tra, xử lý tội phạm qua biên giới của Hải quan Việt Nam.

Hải quan cửa khẩu sân bay quốc tế Đà Nẵng sử dụng chó nghiệp vụ để phát hiện ma tuý trong hành lý của khách xuất nhập cảnh. (Ảnh: HC)

Ông Đặng Công Thành, Trưởng phòng Xử lý vi phạm (Cục Điều tra chống buôn lậu - Tổng cục Hải quan) cho rằng, quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự 2003 và Pháp lệnh tổ chức điều tra hình sự 2004 đã tạo hành lang pháp lý cho cơ quan hải quan tiến hành có hiệu quả các biện pháp phòng, chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hoá qua biên giới.

Từ năm 2003 đến tháng 12/2012, toàn ngành hải quan đã phát hiện, xử lý 150.000 vụ vi phạm pháp luật hải quan. Trong đó có gần 30.000 vụ buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hoá qua biên giới, gần 2.000 vụ vận chuyển ma tuý... Tất cả các vụ án mà cơ quan hải quan tiến hành khởi tố, điều tra hoặc chuyển cho cơ quan CSĐT theo thẩm quyền đều chuyển cho Viện Kiểm sát truy tố ra trước toà.

Tuy nhiên theo ông Đặng Công Thành, qua thực tế triển khai các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự 2003 và Pháp lệnh tổ chức điều tra hình sự 2004 cũng đã bộc lộ nhiều vướng mắc liên quan đến thẩm quyền điều tra và mô hình tổ chức của hải quan.

Nổi cộm nhất là pháp luật hiện hành quy định cơ quan hải quan chỉ có thẩm quyền điều tra theo tố tụng hình sự đối với tội buôn lậu và tội vận chuyển trái phép hàng hoá, tiền tệ qua biên giới. Trong khi đó, trong phạm vi địa bàn hoạt động hải quan có rất nhiều tội phạm xảy ra thuộc nhiệm vụ quản lý của ngành như vận chuyển trái phép vũ khí, ma tuý qua biên giới, trốn thuế, rửa tiền, vi phạm quyền sở hữu trí tuệ, hàng giả...

"Trên thực tế, khi phát hiện những hành vi phạm tội này thì cơ quan hải quan phải chuyển cho cơ quan điều tra. Điều này mất rất nhiều thời gian về thủ tục hành chính, không bảo đảm được tính nhanh chóng, kịp thời trong phát hiện, điều tra tội phạm và tạo điều kiện thông thoáng trong hoạt động xuất nhập khẩu" - ông Đặng Công Thành cho hay.

Ông Thành nhấn mạnh, tình hình tội phạm trong lĩnh vực hải quan ngày càng gia tăng, diễn biến phức tạp và tinh vi hơn. Trong bối cảnh hiện đại hoá ngành hải quan, áp lực tạo thuận lợi cho hoạt động xuất nhập khẩu theo yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế là cơ hội để tội phạm trong lĩnh vực phát triển. Tuy nhiên các quy định pháp luật hiện hành về thẩm quyền điều tra của cơ quan hải quan còn chưa phù hợp với nhiệm vụ, vai trò và vị trí của cơ quan hải quan.

Thạc sĩ Đặng Công Thành nêu rõ: "Việc hải quan nước ta hiện chỉ có thẩm quyền điều tra đối với tội buôn lậu và vận chuyển trái phép hàng hoá qua biên giới là chưa phù hợp, cả về cơ sở khoa học, thông lệ quốc tế lẫn thực tiễn tội phạm phát sinh trong lĩnh vực hải quan. Vì vậy cần phải điều chỉnh về phạm vi thẩm quyền điều tra của Hải quan Việt Nam cho phù hợp với yêu cầu thực tế đặt ra trong đấu tranh phòng chống tội phạm trong lĩnh vực hải quan".

Kiến nghị mở rộng phạm vi điều tra của hải quan

Căn cứ địa bàn hoạt động và nhiệm vụ của cơ quan hải quan, đối chiếu với các quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009), ông Đặng Công Thành cho rằng có 15 loại tội phạm phát sinh trong lĩnh vực hải quan. Qua tổng hợp kiến nghị của cơ quan hải quan các tỉnh, thành, ông Đặng Công Thành kiến nghị mở rộng phạm vi điều tra cho cơ quan hải quan đối với các loại tội phạm này.

Vị Trưởng phòng Xử lý vi phạm (Cục Điều tra chống buôn lậu - Tổng cục Hải quan) dẫn chứng tham khảo pháp luật một số nước cho thấy những tội phạm thuộc thẩm quyền điều tra của cơ quan hải quan cũng chính là những tội phạm phát sinh trong lĩnh vực hoạt động hải quan.

Đơn cử, tại Trung Quốc, từ năm 2003 đến nay tất cả các loại tội phạm qua biên giới đều do lực lượng Cảnh sát Hải quan - cơ quan trực thuộc Cao uỷ Hải quan Trung Quốc - thực hiện điều tra. Các lực lượng như công an, biên phòng khi phát hiện đều chuyển cho cơ quan Cảnh sát Hải quan Trung Quốc để khởi tố điều tra và chuyển cho Viện Kiểm sát truy tố.

Tại Mỹ, những tội phạm liên quan đến hoạt động và thuộc quyền hạn điều tra của cơ quan hải quan là tội phạm về buôn lậu ma tuý, vũ khí, chất nổ, chất cháy, chất phóng xạ, chất độc hại gây ô nhiễm môi trường, trốn thuế. Tại Pháp, những tội phạm liên quan đến hoạt động của Hải quan Pháp là tội phạm về buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hoá qua biên giới, buôn lậu ma tuý, vũ khí, chất nổ, chất cháy, chất phóng xạ, các tội phạm liên quan đến hoạt động rửa tiền, xâm phạm sở hữu trí tuệ, trốn thuế...

"Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế thì tình hình buôn lậu, gian lận thương mại ngày càng gia tăng, không chỉ đơn lẻ như trước đây mà có tính chất đường dây, ổ nhóm. Bên cạnh đó, tình hình buôn lậu vũ khí, ma tuý, chất cháy, chất nổ... cũng ngày càng gia tăng. Vì vậy sự phản ứng nhanh của Nhà nước để phòng chống tội phạm ở nơi cửa khẩu biên giới là rất cần thiết!" - ông Đặng Công Thành nhấn mạnh.

Từ đó ông Thành kiến nghị cần quy định cơ quan điều tra trong lực lượng hải quan là một trong những cơ quan điều tra chuyên trách, có thẩm quyền điều tra các tội phạm phát sinh trong lĩnh vực quản lý nhà nước về hải quan. Đồng thời hoàn thiện bộ máy các đơn vị chuyên trách thực hiện các hoạt động điều tra hình sự của cơ quan Hải quan ở cả 3 cấp: Tổng cục Hải quan, Cục Hải quan và Chi cục Hải quan để bảo đảm tính chuyên sâu, chuyên nghiệp và hiệu quả trong hoạt động điều tra hình sự.