Góp ý các quy định liên quan đến quyền con người, quyền công dân

Phát biểu khai mạc Hội thảo, PGS.TS Lê Quốc Lý, Phó Giám đốc Học viện Chính trị – Hành chính quốc gia (HVCT-HCQG) Hồ Chí Minh cho biết, thực hiện Chỉ thị 22-CT/TW của Bộ Chính trị và Nghị quyết 38/2012/QH13 của Quốc hội về việc tổ chức lấy ý kiến nhân dân về Dự thảo sửa đổi Hiến pháp 1992, thời gian qua, Học viện đã tổ chức hàng chục cuộc Hội thảo khoa học đóng góp ý kiến vào tất cả các nội dung của Dự thảo sửa đổi Hiến pháp. Hội thảo lần này nhằm tạo thêm một diễn đàn trao đổi, đối thoại giữa đại diện Ban Biên tập Dự thảo sửa đổi Hiến pháp với các nhà khoa học, các chuyên gia hoạch định chính sách, pháp luật, các nhà lãnh đạo quản lý, với các tổ chức chính trị – xã hội. Trên cơ sở đó, kiến nghị với Ủy ban Dự thảo sửa đổi Hiến pháp các nội dung liên quan đến các quy định về quyền con người, quyền công dân trong Dự thảo sửa đổi Hiến pháp 1992.

Hội thảo cũng là dịp để tăng cường và thúc đẩy mối quan hệ hợp tác giữa UNDP với các cơ quan khoa học và giáo dục, tham vấn chính sách của Việt Nam, trong đó có HVCT-HCQG Hồ Chí Minh.

PGS.TS Lê Quốc Lý cho biết, cách đây 68 năm, ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa cũng đã long trọng khẳng định các quyền và tự do cơ bản mà mọi người dân cũng như toàn thể dân tộc Việt Nam xứng đáng được hưởng như bất cứ ai, dân tộc hay quốc gia nào trên thế giới.

Bản Tuyên ngôn mang tầm thời đại đó đã chứa đựng một nguyên tắc nền tảng, định hướng cho toàn bộ hoạt động lập hiến và lập pháp của nước Việt Nam hiện đại. Đó là, nhân dân là chủ thể tối cao của mọi quyền lực nhà nước và chủ thể của các quyền con người. Bản Hiến pháp đầu tiên năm 1946 đã thể hiện rõ nét nguyên tắc này với việc xác lập các quyền và tự do cơ bản cùng cơ chế thực thi.

Trải qua 4 bản Hiến pháp 1946, 1959, 1980 và 1992, các quyền con người, quyền và tự do cơ bản của công dân ngày càng được mở rộng và được tăng cường các cơ chế bảo đảm và thực thi hiệu quả hơn. Tuy nhiên, thực tiễn đòi hỏi cần phải sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan đến quyền con người, quyền và nghĩa vụ của công dân.

Theo TS Hoàng Văn Nghĩa, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quyền con người, HVCT-HCQG Hồ Chí Minh, Dự thảo sửa đổi Hiến pháp 1992 có 38/124 Điều liên quan trực tiếp đến quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân. Đáng chú ý là trong đó có 4 quyền hoàn toàn mới so với Hiến pháp 1992 đó là quyền sống (Điều 21), quyền nghiên cứu khoa học và sáng tạo văn học, nghệ thuật (Điều 44), quyền hưởng thụ văn hóa, tham gia, tiếp cận và sử dụng các giá trị văn hóa (Điều 45) và quyền được sống trong môi trường trong lành (Điều 46). Đây là sự phát triển mạnh mẽ trong chế định về quyền con người, về nghĩa vụ cơ bản của công dân. Nhưng theo ông, Hiến pháp cần quy định rõ hơn nguyên tắc nhà nước pháp quyền và chủ quyền tối cao thuộc về nhân dân. Cần quy định cụ thể hơn nữa việc kiểm soát quyền lực, có cơ chế sao cho quyền lực nhà nước được kiểm soát từ bên trong (giữa cơ quan nhà nước với nhau) và từ bên ngoài (sự giám sát của các tổ chức chính trị – xã hội, tổ chức xã hội, đoàn thể và nhân dân). Hiến pháp cần thể hiện rõ hơn việc trao quyền rộng rãi hơn cho nhân dân trong việc giám sát thực thi quyền lực nhà nước và trong việc thực hành dân chủ, các quyền và tự do cơ bản của mình. Cần trao cho nhân dân quyền phúc quyết để tăng cường quyền dân chủ trực tiếp và có những quy định về cơ chế để nhân dân được quyền “bãi nhiệm” đối với các đại biểu Quốc hội và HĐND hiệu quả hơn. Hiến pháp cũng cần thể hiện sự tăng cường các thiết chế độc lập trong việc bảo vệ các nguyên tắc pháp quyền và các quyền con người. Theo Dự thảo, một thiết chế độc lập mới là Hội đồng Hiến pháp sẽ được thành lập (Điều 117, chương X), tuy nhiên, nên chế định rõ hơn chức năng, nhiệm vụ của Hội đồng này. Chỉ khi nào trao quyền tài phán cho Hội đồng Hiến pháp thì mới đảm bảo nguyên tắc nhà nước pháp quyền XHCN, bảo đảm hiệu quả vai trò lãnh đạo của Đảng đối với nhà nước và xã hội. Trong điều kiện chưa xác lập nguyên tắc tài phán, cần bổ sung thêm chức năng bảo vệ các quyền con người và quyền công dân trong thiết chế này.

Hội thảo cũng được nghe nhiều ý kiến phát biểu của các đại biểu, nhà nghiên cứu, nhà khoa học về chủ đề trên. Ông Vũ Tuấn Minh, chuyên gia chính sách về pháp luật và tiếp cận công lý thuộc UNDP mang đến Hội thảo một số khuyến nghị của Liên hợp quốc về các quy định liên quan đến quyền con người, quyền công dân trong Hiến pháp; GS.TS Trần Ngọc Đường, chuyên gia cao cấp của Quốc hội, thành viên Ban Biên tập, Ủy Ban dự thảo sửa đổi Hiến pháp 1992 cũng góp thêm nhiều ví dụ về chế định quyền con người, quyền công dân trong Hiến pháp một số nước trên thế giới và gợi ý cho Việt Nam... Ngoài việc góp ý chung, mỗi nhà nghiên cứu tiếp cận và có góp ý riêng về các quyền con người, quyền công dân cùng cơ chế giám sát việc thực hiện.