ĐBQH gọi tham nhũng là "khuyết tật bẩm sinh của quyền lực"

ĐBQH Nguyễn Thị Kim Thúy (Đà Nẵng)

Theo đó, vị đại biểu dân cử Đà Nẵng đánh giá rằng “quy định về trách nhiệm là một giải pháp hạn chế khuyết tật nảy sinh từ quyền. Trách nhiệm của người đứng đầu trong phòng chống tham nhũng tại Chương 6 dự thảo Luật Phòng chống tham nhũng là một chương mới với nhiều điều khoản tiến bộ”.

Đại biểu Kim Thúy nêu cụ thể như việc xin từ chức tại Khoản 1 Điều 89, đây là một quy định mở mang tính khuyến khích nhưng rất cần thiết. Mặc dù từ chức là việc bất đắc dĩ nhưng trong nhiều trường hợp là việc nên làm thể hiện lương tâm của cán bộ công chức nhận trách nhiệm. Tuy nhiên, việc quy định trách nhiệm người đứng đầu thiếu cụ thể sẽ dẫn đến tính khả thi không cao.

Theo dự thảo Luật, chế độ trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan để xảy ra tham nhũng tưởng chừng đơn giản, rõ ràng là người đứng đầu cơ quan phải chịu trách nhiệm về mọi công việc của cơ quan, kể cả việc cấp dưới tham nhũng, nhưng với tổ chức hệ thống công vụ như hiện nay, đó sẽ là một vấn đề nan giải dễ dẫn đến không biết quy trách nhiệm cho ai.

Đại biểu nêu nguyên nhân là do sự thiếu tương ứng giữa trách nhiệm và quyền lợi. Không thể đòi hỏi người đứng đầu chịu trách nhiệm về những việc mà không có quyền quyết định. Thực tế cho thấy không phải người đứng đầu nào cũng có quyền lựa chọn cấp phó của mình và có thể một số nhân sự quan trọng khác nữa.

Đại biểu nêu, giả sử người đứng đầu đề cử cấp phó và phải chịu trách nhiệm về việc đề cử thì trong hai hành vi, hành vi đề cử và hành vi quyết định đề bạt, hành vi nào phải chịu trách nhiệm cao hơn.

Theo đó, trách nhiệm phải truy cứu trên cơ sở hành vi mà ở đây là hành vi đề bạt thì người phải chịu trách nhiệm là một quan chức cấp trên. Không hiếm trường hợp nhân sự được đề bạt là do yếu tố của cấp trên, quy trình xét duyệt chỉ là để hợp thức hóa ý kiến của cấp trên.

Đại biểu Thúy cho rằng “đây có thể là mảnh đất màu mỡ cho chạy chức chạy quyền”. Nhiều trường hợp áp đặt chế độ trách nhiệm cho hành vi đề bạt là hết sức rủi ro. Vì người có thẩm quyền đề bạt cán bộ thường không có điều kiện theo dõi hoạt động hàng ngày của người mình đề bạt cả trước và sau khi đề bạt. Vì thế, khó yêu cầu họ chịu trách nhiệm. Có thực tế là không ít người có thẩm quyền đề bạt chỉ biết đề bạt qua hồ sơ và qua ý kiến tham mưu của cán bộ tổ chức .

Trong trường hợp này, người ký quyết định đề bạt chịu trách nhiệm nhưng cũng cần chia trách nhiệm cho người tham mưu. Nói tóm lại, trong nhiều trường hợp có một dây trách nhiệm, rất khó chỉ ra trách nhiệm thực sự.

Lý do tiếp theo là chế độ trách nhiệm đối với người đứng đầu khó có thể xác định rõ ràng, khó xác định phạm vi liên đới trách nhiệm. Ví dụ ở cấp phòng, có cán bộ tham nhũng thì trưởng phòng chịu trách nhiệm nhưng phòng lại thuộc sở thì Giám đốc sở có phải chịu trách nhiệm không? 

Hay bao nhiêu phòng xảy ra tham nhũng thì giám đốc sở mới phải chịu trách nhiệm. Chưa nói đến cơ chế nhiều đơn vị trực thuộc vừa có thủ trưởng theo chiều dọc vừa có thủ trưởng theo chiều ngang.

Chứng minh cho luận điểm này, ĐB Thúy chỉ ra dẫn chứng: Giám đốc Sở có 2 thủ trưởng đó là Chủ tịch Ủy ban Nhân dân cấp tỉnh và Bộ trưởng tương ứng.

“Nếu giám đốc sở tham nhũng thì vị nào trong 2 vị này chịu trách nhiệm. Và đó là trách nhiệm với những hành vi gì? Dự thảo Luật cần làm rõ”, đại biểu Thúy băn khoăn.

Tiếp đó là cơ chế tập trung quan liêu chậm được khắc phục, nét đặc trưng của cơ chế này là quyền hạn tập trung trong tay cấp trên đẩy hết lên cho cấp trên. Nó dưới hình thức như xin ý kiến, xin chỉ đạo, xin phê duyệt…

Đại biểu Thúy cho rằng, khi tham nhũng xảy ra, trách nhiệm có thể dính đến cấp cao và việc áp đặt trách nhiệm pháp lý cho các quan cấp cao là rất khó khăn. Thông thường điều này khó thực hiện được.

Đại biểu nêu thực tế, khi Quốc hội chất vấn về những bê bối xảy ra ở ngành nào đó thì vị Bộ trưởng ngành đó thường nói là nhận trách nhiệm. “Và các vị đại biểu Quốc hội có vẻ hài lòng với câu trả lời này nhưng rồi hết năm này qua năm khác vẫn không thấy vị bộ trưởng ấy phải chịu trách nhiệm gì cả”, ĐB Thúy nói .

Những khó khăn nói trên cho thấy, việc xác lập chế độ trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan để xảy ra tham nhũng cần được giải quyết trong tổng thể  pháp luật nhằm cải cách hệ thống pháp luật hành chính chung.

“Tuy nhiên đây là công việc khó khăn, phức tạp và đòi hỏi phải có thời gian trước mắt. Tôi đề nghị cần thêm theo hướng chế độ trách nhiệm phải được xác lập trên cơ sở quyền hạn thực tế mà những người đúng đầu đang có”, đại biểu Thúy nêu ý kiến.

Ngoài ra, trách nhiệm chỉ xác lập được trên cơ sở hành vi mà có rõ ràng nhất là hành vi kiểm tra, giám sát công chức cấp dưới. Hành vi ban hành văn bản trong lĩnh vực hành chính có khả năng tạo ra các cơ hội cho nhóm lợi ích tham nhũng.

“Việc áp đặt trách nhiệm tràn lan không căn cứ bằng hành vi như dự thảo Luật chỉ mang đến những kết quả ngược lại. Chỉ khuyến khích những người đứng đầu cơ quan tổ chức che giấu cho tham nhũng mà thôi”, ĐB Thúy nhận định.