Có nên bồi thường thiệt hại tinh thần cho người thân của người bị oan?

Đây là ý kiến của Phó Chánh TANDTC Tống Anh Hào tại phiên họp Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về việc tiếp thu, chỉnh lý dự án Luật trách nhiệm bồi thường của Nhà nước (sửa đổi) vào sáng nay 21/4.

Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu

Trong đó, vấn đề bồi thường hay không bồi thường thiệt hại về tinh thần cho người thân thích của người bị oan trong hoạt động tố tụng hình sự còn có ý kiến khác nhau.

Báo cáo một số vấn đề lớn trong quá trình tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Nguyễn Khắc Định cho biết, việc bồi thường thiệt hại về tinh thần cho người thân thích của người bị oan trong hoạt động tố tụng hình sự, qua tổng hợp ý kiến các Đoàn đại biểu Quốc hội còn có 2 loại ý kiến.

Loại ý kiến thứ nhất, tán thành với quy định chỉ bồi thường thiệt hại về tinh thần cho người thân thích của người bị thiệt hại trong trường hợp người bị thiệt hại chết.

Loại ý kiến thứ hai, đề nghị bổ sung quy định bồi thường thiệt hại về tinh thần đối với người thân thích thuộc hàng thừa kế thứ nhất của người bị oan trong hoạt động tố tụng hình sự và mức bồi thường có thể bằng 1/2 hoặc 1/3 mức bồi thường cho bản thân người bị oan.

Về vấn đề này, Thường trực Ủy ban Pháp luật cho rằng: Điều 27 của dự thảo Luật quy định việc bồi thường thiệt hại về tinh thần cho người thân thích thuộc hàng thừa kế thứ nhất của người bị thiệt hại giới hạn chỉ trong trường hợp người đó đã chết. Về bản chất, đây là khoản tiền bồi thường cho người bị oan nhưng do người đó đã chết nên những người thừa kế được hưởng. Do vậy, nếu quy định bồi thường thiệt hại về tinh thần đối với người thân thích của người bị oan thì phải làm rõ về mức bồi thường ra sao, bồi thường một khoản cho tất cả người thân thích thuộc hàng thừa kế thứ nhất hay cho từng người thân thích của người bị oan đó.

Đại diện cơ quan soạn thảo, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Lê Thành Long cho rằng, dự thảo Luật quy định bồi thường cho người thân thích của người bị oan là không phù hợp với quy định về bồi thường trực tiếp cho người bị hại trong Bộ Luật dân sự năm 2015. Do vậy, đề nghị chỉ quy định bồi thường trực tiếp cho người bị thiệt hại chứ không mở rộng đến hàng thừa kế.

“Chúng ta phải xác định rõ quan hệ pháp luật ở đây không phải quan hệ pháp luật bồi thường trong trường hợp người bị thiệt hại trực tiếp đã chết mà đây là quan hệ thừa kế. Đây hoàn toàn là vấn đề thừa kế chứ không phải là vấn đề bồi thường.

Thứ hai là Luật Trách nhiệm bồi thường Nhà nước hiện hành cũng không quy định về vấn đề này. Hơn nữa kinh nghiệm quốc tế cũng không có nước nào quy định bồi thường cho hàng thừa kế. Ngoài ra, trên thực tế làm vậy cũng mở rộng đối tượng bị thiệt hại theo quy định của Bộ Luật dân sự và không bình đẳng đối với các trường hợp khác. Ngoài ra trên thực tế, Nhà nước cũng sẽ phải chi một khoản tiền bồi thường nhiều hơn trong một vụ việc yêu cầu bồi thường”- Bộ trưởng  Lê Thành Long phân tích.

Do nội dung này có sự khác nhau giữa các quy định của pháp luật hiện hành với thực tiễn áp dụng và cũng còn ý kiến khác nhau trong quá trình chỉnh lý, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị báo cáo Quốc hội xem xét, quyết định. Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu đề nghị đại diện Tòa án nhân dân tối cao (TANDTC) giải thích tại sao pháp luật hiện hành không quy định nhưng trong thực tế vừa qua TANDTC đã bồi thường cho cả những người thân thích về mặt tinh thần?

Giải trình vấn đề này, Phó Chánh án TANDTC Tống Anh Hào nói: “Trong việc oan sai thì không chỉ người bị oan chịu tổn thất về tinh thần mà những người thân thích, nhất là vợ chồng, con, cha mẹ (hàng thừa kế thứ nhất) cũng bị ảnh hưởng về tinh thần.

Qua thực tiễn thì thấy người bị oan không chết nhưng chịu tổn thất về tinh thần, và dù muốn hay không thì người thân của họ cũng bị ảnh hưởng về mặt tinh thần. Chính vì vậy, đúng là luật chưa quy định nhưng thực tiễn vừa qua khi giải quyết 2 vụ việc đã bồi thường về mặt tinh thần. Vì vậy đề nghị UBTVQH xem xét cân nhắc”-  Phó Chánh án Tống Anh Hào nhấn mạnh.  

Kết luận phiên thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu phân tích, bồi thường thiệt hại tinh thần cho người thân thích của người bị oan là một điểm mới. Bởi  luật hiện hành đã quy định người thân thích liên quan đến người bị oan được bồi thường về vật chất như: Cha bị oan thì vợ, con, anh em người đó đi chăm nom, đi lại, ăn ở... được bồi thường. Riêng bồi thường về mặt tinh thần thì luật mới quy định bồi thường cho người bị hại, người thân thích chưa được bồi thường.

 “Nói về thiệt hại thì kể cả người bị oan và người thân thích của họ đều bị thiệt hại về tinh thần. Gia đình, bố mẹ phải chịu thiệt hại rất nghiêm trọng, con cái có thể phải bỏ học, bỏ việc, thậm chí xấu hơn là tự vẫn… Đây là chính sách hình sự của nhà nước, nếu chúng ta đánh giá những người đó cần được xin lỗi, bồi thường thì cũng được nhưng vì còn 2 ý kiến khác nhau nên phải trình Quốc hội xem xét cho ý kiến”- Phó Chủ tịch Uông Chu Lưu nhấn mạnh.