Chuyện chưa kể về lễ dâng hương ở Nghĩa trủng Phước Ninh

Như tin đã đưa, sáng 30/8, ông Trần Thọ, Phó Bí thư Thường trực phụ trách Thành uỷ, Chủ tịch HĐND TP Đà Nẵng cùng ông Văn Hữu Chiến, Chủ tịch UBND TP Đà Nẵng đã đầu đoàn cán bộ lãnh đạo các cấp, ngành, địa phương của TP đến dâng hương tại Nghĩa trủng Phước Ninh (mới) ở nghĩa trang Sơn Gà nhân kỷ niệm 155 ngày Đà Nẵng thay mặt cả nước và cùng cả nước đi đầu chống thực dân Pháp xâm lược. 

Ông Trần Thọ, Phó Bí thư Thường trực phụ trách Thành uỷ, Chủ tịch HĐND TP và ông Văn Hữu Chiến, Chủ tịch UBND TP Đà Nẵng dẫn đầu đoàn cán bộ lãnh đạo của TP Đà Nẵng dâng hương tại Nghĩa trủng Phước Ninh (mới) ở Nghĩa trang Sơn Gà sáng 30/8 (Ảnh: HC)

Sẽ không thu hút nhiều sự chú ý lắm nếu không có chi tiết: Bẵng đi sau 15 năm (kể từ năm 1998), lãnh đạo Đà Nẵng lại mới đến dâng hương tại Nghĩa trủng Phước Ninh. Và từ này, lễ dâng hương tại Nghĩa trủng này sẽ được lãnh đạo Đà Nẵng tiến hành hàng năm. Có thể nói làm nên sự thay đổi đó chính là... bài báo "Hướng đến sự đều khắp" đăng trên báo Đà Nẵng, nhân kỷ niệm ngày Thương binh Liệt sĩ 27/7 vừa rồi, mà tác giả là ông Bùi Văn Tiếng, Trưởng Ban Tổ chức Thành uỷ, Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Đà Nẵng!

Trong đó ông đặt vấn đề: "Cái nghĩa trủng xưa có thể chỉ còn một chút dấu xưa xe ngựa hồn thu thảo (thơ Bà Huyện Thanh Quan) nhưng cần làm thế nào để mỗi năm lãnh đạo TP có thể một lần đến dâng hương tại cái nghĩa trủng mới để thay mặt người Đà Nẵng bày tỏ lòng tri ân đối với các nghĩa sĩ đã trực tiếp chiến đấu và phục vụ chiến đấu dưới chân thành Điện Hải năm nào, như đã và đang làm rất đều đặn đối với các liệt sĩ ở Nghĩa trang Liệt sĩ Gò Cao. Hãy hướng đến sự đều khắp, hãy cố nhớ đến, hãy cố nghĩ về hết thảy mọi công lao…". 

Nghĩa trủng Phước Ninh (gốc) ở ngã tư Nguyễn Văn Linh - Huỳnh Thúc Kháng, nơi đã được Bộ VH-TT-DL công nhận di tích lịch sử quốc gia

Vậy Nghĩa trủng Phước Ninh là gì? Trong những trận đánh hào hùng suốt hơn một năm rưỡi khiến liên quân Pháp - Y Pha Nho (Tây Ban Nha) phải sa lầy, rơii vào thế bị động, ý đồ đánh nhanh thắng nhanh bị phá sản hoàn toàn, đã có rất nhiều chiến sĩ, đồng bào ta hy sinh. Nhưng do lúc bấy giờ còn phải lo đối phó hàng ngày với địch nên việc an táng các liệt sĩ chỉ được thực hiện tạm thời quanh các đồn Phước Ninh, Thạc Gián và những nơi có chiến sự xảy ra.

Sau khi quân Pháp buộc phải cuốn cờ, rút chạy khỏi Đà Nẵng ngày 23/3/1860, cùng với việc lo xây dựng và khôi phục cuộc sống, theo chỉ đạo của triều đình nhà Nguyễn và xuất phát từ đạo lý dân tộc, nhân dân và quan quân đã làm một việc đại nghĩa là quy tập hài cốt của các nghĩa sĩ hy sinh, xây thành đắp mộ, gọi là Nghĩa trủng - nơi an nghỉ của những con người đã ngã xuống vì nghĩa lớn thiêng liêng bảo vệ nước nhà. 

Tấm bia bằng đá sa thạch, cao 1,2m, rộng 0,8m ghi công ơn các anh hùng liệt sĩ tại Nghĩa trủng Phước Ninh (gốc)

Tháng 4/1876, hơn 1.500 hài cốt chiến sĩ, đồng bào Quảng Nam, Đà Nẵng, Bình Trị Thiên, Quảng Ngãi, Bình Định hy sinh ở mặt trận Đà Nẵng giai đoạn 1858 – 1860 được đưa về mai táng tại Nghĩa trủng Phước Ninh (nay thuộc phường Nam Dương, quận Hải Châu). Mộ được chôn nhiều lớp theo hướng Đông Nam - Tây Bắc, xây thành đất chung quanh, có chu vi 40 trượng, và đến tháng 7/1876 thì hoàn thành. Đến khi Nghĩa trủng Phước Ninh "quá tải", quan quân triều Nguyễn đã lập thêm Nghĩa trủng Khuê Trung (thuộc phường Khuê Trung, quận Cẩm Lệ), an táng thêm 1.300 hài cốt nghĩa sĩ...

Tại Nghĩa trủng Phước Ninh có tấm bia bằng đá sa thạch, cao 1,2m, rộng 0,8m ghi công ơn các anh hùng liệt sĩ cùng mộ phần của hai vị tướng Nguyễn Thượng Chất và Nguyễn Việt Thứ. Ngày 16/11/1988, Nghĩa trủng Phước Ninh được Bộ VH-TT công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia và lễ gắn bia di tích được tiến hành ngày 25/8/1998. 

và bia tưởng niệm các nghĩa sĩ hy sinh trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp 1858 - 1960 do UBND TP Đà Nẵng lập tại Nghĩa trủng Phước Ninh (mới)

Khi xây dựng Trung tâm TDTT Nguyễn Tri Phương năm 1990, các nấm mộ được di dời lên Nghĩa trũng Hoà Vang, riêng nhà bia, tấm bia đá sa thạch cùng mộ của hai vị tướng vẫn giữ lại tại chỗ. Nhưng do nằm chìm khuất sau nhà thi đấu TDTT to đồ sộ nên ngoài số ít người am hiểu, phần lớn người dân Đà Nẵng và du khách, nhất là lớp trẻ, không biết về di tích này; hoặc có thấy thì cũng chỉ nghĩ là am miếu thờ cúng gì đó mà thôi!

Năm 2009, hài cốt của hai vị tướng Nguyễn Thượng Chất và Nguyễn Việt Thứ tiếp tục được chuyển đến Nghĩa trủng Hoà Vang để mở tuyến đường Nguyễn Văn Linh nối dài. Đã có nhiều người lo lắng những dấu tích cuối cùng của Nghĩa trũng Phước Ninh cũng sẽ bị giải toả theo. Tuy nhiên lãnh đạo Đà Nẵng đã dành lại trên nền nghĩa trủng cũ khu đất hai mặt tiền Nguyễn Văn Linh - Huỳnh Thúc Kháng rộng hơn 600m² (giá đất thị trường vào thời điểm đó khoảng 50 tỉ đồng) để lưu giữ tấm bia ký của Nghĩa trủng Phước Ninh.

Đoàn cán bộ lãnh đạo TP Đà Nẵng tưởng niệm các anh hùng nghĩa sĩ hy sinh trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược cách đây 155 năm được đưa về an táng tại Nghĩa trủng Phước Ninh (mới)

Dưới bóng đa cổ thụ uy nghiêm, nhà bia tuy đã nâng cấp, sửa chữa nhưng vẫn giữ được nét cổ xưa. Hai lối vào từ đường Nguyễn Văn Linh và Huỳnh Thúc Kháng lát đá cẩm thạch. Cả khuôn viên trở thành một công viên nhỏ với cây xanh, thảm cỏ, đèn chiếu sáng mỹ thuật, ghế đá cho người dân, du khách vãng cảnh sau khi dâng hương… Thấp thoáng phía xa xa trên cùng trục đường Nguyễn Văn Linh là toà cao ốc HAGL Plaza Hotel. Một hình ảnh cho thấy sự tiếp nối giữa quá khứ và hiện tại trên trục đường đánh dấu sự phát triển của Đà Nẵng “bay” qua sông và hướng mạnh ra biển.

Ông Bùi Văn Tiếng cho hay, năm 1998, nhân hội thảo khoa học kỷ niệm 140 năm Đà Nẵng đi đầu chống thực dân Pháp, Bí thư Thành uỷ lúc đó là ông Trương Quang Được đã dẫn đầu đoàn cán bộ lãnh đạo của TP đến dâng hương tại Nghĩa trủng Phước Ninh (mới) ở Nghĩa trang Sơn Gà. Tuy nhiên 15 năm qua, việc này không tiếp tục được thực hiện. 

Lễ dâng hương tại Nghĩa trủng Phước Ninh (gốc) do chính quyền và nhân dân phường Nam Dương tổ chức...

"Nhà bia ở Nghĩa trũng Phước Ninh (gốc) vẫn hàng năm được hương khói vì nằm sát với dân, theo tâm linh của nhân dân. Nghĩa trủng Khuê Trung lâu nay vẫn yên vị nên quận Cẩm Lệ làm rất tốt, cực tốt. Năm nào họ cũng kết hợp làm một số lễ hội khác. Số nghĩa sĩ yên nghỉ ở Nghĩa trủng Khuê Trung năm nào cũng được hương khói. Riêng số hài cốt dời từ Nghĩa trủng Phước Ninh (gốc) lên Nghĩa trủng Phước Ninh (mới) ở Nghĩa trang Sơn Gà thì hầu như từ năm 1998 đến nay không được ai hương khói" - ông Bùi Văn Tiếng cho hay.

Đây là một trong những điều thôi thúc ông viết bài báo "Hướng đến sự đều khắp" nhân ngày Thương binh Liệt sĩ 27/7 vừa rồi. Ông cho hay: "Tôi đề xuất lãnh đạo TP nên làm nghĩa cử đến thắp hương tại Nghĩa trủng Phước Ninh (mới) vì không có tiền nhân thì làm sao có những trận đánh sau này, những chiến công rồi lịch sử của mình phát triển như thế. Sau đó anh Trần Thọ nói với tôi là ảnh đọc bài báo ấy rồi và thấy tâm đắc với ý kiến đề xuất nên bảo tôi trình ra Thường trực. Sau khi tôi trình thì được Thường trực thống nhất chủ trương tổ chức lễ dâng hương hàng năm tại Nghĩa trủng Phước Ninh (mới)!". 

thu hút đông đảo cán bộ và nhân dân địa phương tham dự!

Đến sáng 30/8, phái đoàn gồm khoảng 50 cán bộ lãnh đạo chủ chốt của Thành uỷ, HĐND, UBND, Uỷ ban MTTQ Việt Nam TP Đà Nẵng và các ban ngành, quận huyện đã đến thắp hương tại Nghĩa trủng Phước Ninh (mới) ở Nghĩa trang Sơn Gà sau khi thực hiện nghi lễ dâng hương tại Đài Tưởng niệm TP và Nghĩa trang Liệt sĩ Gò Cao nhân dịp Quốc khánh 2/9.

Vấn đề là làm sao sau những lễ dâng hương như vậy, Nghĩa trủng Phước Ninh (mới) có được một sự tuyên truyền, quảng bá rộng rãi hơn để đông đảo người dân và du khách, nhất là lớp trẻ, biết được nơi yên nghỉ (có lẽ là cuối cùng) của các nghĩa sĩ đã vì nước vong thân khi đi đầu trong cuộc kháng chiến chống thực dân xâm lược. Từ đó mà thể hiện tấm lòng và trách nhiệm của người Đà Nẵng hôm nay đối với đất nước, với những người vì đất nước và với các bậc tiền nhân của chính quê hương mình!