Bồi thường oan sai: "Đi tù từng ấy năm, các chứng từ về thăm nuôi lấy ở đâu ra?"

Trình bày tờ trình trước Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Lê Thành Long cho biết, ngày 1/9/2016, Chính phủ đã có tờ trình Quốc hội về dự án Luật trách nhiệm bồi thường của Nhà nước (sửa đổi), với các nội dung: Sự cần thiết ban hành Luật; Mục tiêu, quan điểm chỉ đạo việc xây dựng dự án Luật; Quá trình xây dựng dự án Luật; Phạm vi điều chỉnh, những nội dung cơ bản và những điểm mới chủ yếu của dự thảo Luật; vấn đề xin ý kiến Quốc hội.

Theo Bộ trưởng Tư pháp, việc sửa đổi Luật trách nhiệm bồi thường của Nhà nước (Luật TNBTCNN) năm 2009 là nhằm hoàn thiện khuôn khổ pháp luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước, phù hợp với Hiến pháp năm 2013, đồng bộ, thống nhất với văn bản pháp luật hiện hành; thiết lập cơ chế pháp lý minh bạch, khả thi để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức bị thiệt hại do người thi hành công vụ gây ra trong hoạt động quản lý hành chính, tố tụng và thi hành án; thông qua đó, từng bước nâng cao hiệu lực, hiệu quả nền công vụ, đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam và hội nhập quốc tế.

Trong khi đó, trình bày báo cáo thẩm tra về dự án luật, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Nguyễn Khắc Định cho biết, Thường trực Ủy ban pháp luật cơ bản nhất trí với tờ trình của Chính phủ về sự cần thiết sửa đổi Luật trách nhiệm bồi thường của Nhà nước và nhận thấy hồ sơ dự án Luật cơ bản đầy đủ theo quy định của luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật, đủ điều kiện báo cáo Ủy ban thường vụ Quốc hội để trình Quốc hội.

Theo Ủy ban Pháp luật, việc sửa đổi Luật trách nhiệm bồi thường của Nhà nước phù hợp với chủ trương, đường lối của Đảng được nêu trong định hướng tiếp tục thực hiện Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam giai đoạn 2016 - 2020 là “tiếp tục hoàn thiện pháp luật về quyền con người, quyền tự do, dân chủ của công dân, quyền giám sát, kiểm tra hoạt động của các cơ quan nhà nước phù hợp thực tiễn phát triển đất nước...”, đồng thời, phù hợp với quy định về quyền con người, quyền và nghĩa vụ của công dân, quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại do hành vi trái pháp luật của cán bộ, công chức gây ra trong khi thi hành công vụ đã được ghi nhận trong Hiến pháp năm 2013 và các luật có liên quan mới được ban hành.

“Xuất phát từ tổng kết thực tiễn thi hành, dự thảo luật đã sửa đổi, bổ sung nhiều quy định theo hướng làm rõ các thiệt hại được bồi thường và căn cứ xác định mức bồi thường, đơn giản hóa thủ tục, rút ngắn thời gian giải quyết yêu cầu bồi thường, nâng cao trách nhiệm của người thi hành công vụ, bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân bị thiệt hại”, báo cáo thẩm tra nêu rõ.

Phát biểu ý kiến về dự án luật, bà Lê Thị Nga, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội cho rằng, đây là luật vô cùng khó từ khi có NĐ 47 liên quan tới bồi thường rồi NQ 338 về bồi thường oan sai trong tố tụng hình sự và giờ là luật này.

Bà Lê Thị Nga, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội

Theo bà Nga, luật này xác định từng bước chứ không phải “ào” tất cả trường hợp, nên mở rộng dần dần quyền và lợi ích cân đối giữa cơ quan nhà nước và người có thẩm quyền để tránh trường hợp cực đoan. Nếu quy định quá hẹp thì có thể ảnh hưởng tới quyền công dân hoặc nếu mở quá thì dẫn tới lạm dụng. Nếu quy định quá rộng hoặc quá khắt khe thì có dấu hiệu một số cơ quan tố tụng, cá nhân có hiện tượng chùn tay trong đấu tranh chống tội phạm.

“Đề nghị cơ quan soạn thảo đánh giá có giải quyết được thực trạng này không? Như trường hợp bồi thường cho ông Nguyễn Ngọc Phi (Thái Bình), Huỳnh Văn Nén, Trần Văn Thêm... có giải quyết được thực trạng phạm vi các trường hợp được bồi thường hiện nay, qua thời gian dài theo dõi nhiều bị can, bị cáo bị đưa vào tố tụng, phạm vi các trường hợp được bồi thường chưa đảm bảo, dẫn tới việc lẽ ra được bồi thường theo số đông thì luật lại giới hạn lại”, bà Nga nêu ý kiến.

Theo bà Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp, vừa qua còn xảy ra tình trạng thiếu khách quan, chậm trễ dù có quy định xung đột lợi ích dẫn tới chậm trễ hoặc có trường hợp làm oan, bồi thường lớn nhưng chỉ xin lỗi công khai chưa đầy 2 phút, làm dư luận, người dân phản ứng và cho rằng chỉ làm hình thức. Dân có cảm giác bồi thường xin lỗi chỉ là chiếu lệ.

Bà Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp cũng đặt ra câu hỏi, khi có luật có giải quyết được trình tự thủ tục và điều kiện yêu cầu quá chặt chẽ. Bà lấy dân chứng như vụ Huỳnh Văn Nén, Nguyễn Thanh Chấn… Ủy ban Tư pháp đều có công văn với cơ quan tư pháp địa phương để tránh máy móc.

“Đi tù từng ấy năm, các chứng từ về thăm nuôi lấy ở đâu ra trong mấy chục năm, thực tế rất cứng nhắc, luật có giải quyết được thực tế này không hay vẫn đòi hoá đơn, chứng từ?”, bà Nga đặt câu hỏi.

Trước chất vấn của Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Lê Thành Long cho biết: “Với câu hỏi của đồng chí Nga hứa có đảm bảo sau khi có luật này có xử lý được hết các việc đó không thì Bộ trưởng Tư pháp không dám hứa”.

Theo Bộ trưởng Bộ Tư pháp, trên thực tế không chỉ có luật này mà nhiều luật khác vẫn có khoảng cách nhất định giữa nội dung luật và khi tổ chức thi hành.

“Đối với các trường hợp cụ thể như đồng chí Nga quan tâm, phạm vi có bao quát hết không? Ở chương 2 đã cố liệt kê tất cả các trường hợp, để bao quát tất cả trường hợp và cố gắng tối đa để bao quát. Tinh thần là liệt kê hết các trường hợp trong phạm vi phải bồi thường”, Bộ trưởng Tư pháp cho biết.