Ba "kịch bản" cho Dự án mỏ sắt Thạch Khê

GS.VS.TSKH. Đặng Vũ Minh, Chủ tịch Vusta, TS. Phan Tùng Mậu, Phó Chủ tịch Vusta và ông Dương Tất Thắng, Ủy viên BTV Tỉnh ủy, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Hà Tĩnh chủ trì hội thảo.

Ông Dương Tất Thắng, Ủy viên BTV Tỉnh ủy, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Hà Tĩnh phát biểu tại hội thảo

Phát biểu đề dẫn hội thảo, TS Phan Tùng Mậu – Phó Chủ tịch Liên hiệp Hội Việt Nam cho biết, dự án khai thác mỏ sắt Thạch Khê phục vụ phát triển kinh tế - xã hội đã được cân nhắc qua nhiều thời kỳ và gần đây Tập đoàn Than Khoáng sản Việt Nam đã có Văn bản đề nghị cho khởi động lại Dự án.

Đây là dự án quy mô Dự án rất lớn, vị trí sát biển, thời gian khai thác mỏ dài. Hội thảo lấy ý kiến của các nhà khoa học về 5 vấn đề chính là công nghệ khai thác; công nghệ chế biến; tác động môi trường; hiệu quả kinh tế; tác động đến đời sống kinh tế -xã hội của người dân địa phương. Để chuẩn bị cho Hội thảo, Liên hiệp Hội Việt Nam đã tổ chức đoàn khảo sát tại Hà Tĩnh, thành viên là các chuyên gia thuộc các lĩnh vực mỏ, địa chất, thủy lợi, môi trường…

Chọn 1 trong 3 phương án

Phát biểu tại hội thảo, GS.TS Đặng Trung Thuận, Chủ tịch Hội Địa hóa Việt Nam, một trong số các chuyên gia tham gia đoàn khảo sát, cho biết, theo các tư liệu trong hồ sơ dự án, có thể thấy rằng, hiệu quả kinh tế của khai thác mỏ sắt Thạch Khê chưa được rõ, nhưng hậu quả môi trường và xã hội thì rất lớn với nhiều vấn đề bức xúc như tạo ra các bãi thải lấn biển ở vùng ven biển Hà Tĩnh.

Bên cạnh đó là những vấn đề môi trường phát sinh do đổ thải, nước thải mỏ, tháo khô mỏ; nguy cơ nhiễm mặn và sa mạc hóa vùng đất ven biển Hà Tĩnh; vấn đề di dân, giải quyết việc làm và ổn định cuộc sống cho hàng ngàn người dân xung quanh khu vực khai thác mỏ.

Trước Hội thảo, Vusta đã khảo sát thực tế tại mỏ sắt Thạch Khê.

GS Thuận nêu 3 phương án để lựa chọn cho mỏ sắt Thạch Khê: Thứ nhất, nối lại hoạt động khai thác, chấp nhận các rủi ro, theo phương án này cái được chính là tiếp nối những công việc đã làm như đã bóc đất tầng phủ 12,7 triệu m3 đến cốt -34m; đã giải ngân đến tháng 11/2016 là 1.589,59 tỷ đồng; đã đúc rút được kinh nghiệm của giai đoạn khai thác thử nghiệm. Cái mất là phải chấp nhận tất cả các rủi ro, tổng hòa các rủi ro đó là nguy cơ tác động mạnh đến môi trường đất, nước, biển và an sinh xã hội… mà việc khắc phục chúng sẽ đẩy giá thành sản xuất quặng lên cao, kém sức cạnh tranh trên thị trường.

Thứ hai, chấm dứt hoạt động, cam chịu mất phần vốn đầu tư bỏ ra. Theo phương án này cái được là tránh tất cả các rủi ro không mong muốn có thể xảy ra trong suốt đời dự án 52 năm. Cái mất, phải chấp nhận mất một khoản vốn đầu tư lớn ban đầu (1.589,59 tỷ đồng), mà việc dựa vào kinh doanh khác để bù lại là không phải dễ dàng. Tuy nhiên, đây không phải mất trắng, vì rằng khoản tiền đền bù di dân, tuy lớn, nhưng có thế xem như là quà của Nhà nước và doanh nghiệp biếu cho cộng đồng cư dân nghèo khó của huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh.

Thứ ba, tạm dừng hoạt động của dự án, nếu theo phương án này thì việc dừng lại dự án một thời gian cho đến khi những vấn đề về môi trường có được phương thức xử lý tốt: các khó khăn về kỹ thuật và công nghệ được khắc phục. Cái mất của phương án này là phải chấp nhận tạm dừng các hoạt động khai thác quặng sắt Thạch Khê, điều đó ảnh hưởng không nhỏ đến công ăn, việc làm của Công ty cổ phẩn sắt Thạch Khê (TIC) và kế hoạch phát triển sản xuất của chủ đầu tư. Cái được lớn nhất của phương án này là tránh được những rủi ro không mong muốn, gây thiệt hại cho doanh nghiệp và cả xã hội trong thời gian tiếp theo của 52 năm dự án.

Phải cân nhắc kỹ giữa cái được và cái mất

Cùng quan điểm với GS Thuận, TS Nghiêm Gia, Hội Khoa học và Công nghệ Mỏ Việt Nam, cho rằng, nếu dự án tiếp tục triển khai thì còn nhiều vấn đề thách thức đòi hỏi chủ đầu tư là TIC phải giải quyết một cách khoa học, có cơ sở, đúng trình tự pháp lý nhằm mang lại hiệu quả, bảo vệ môi trường bền vững, đảm bảo quyền lợi cho nhân dân tại vùng mỏ, lợi ích cho nhà nước và lợi nhuận của doanh nghiệp một cách lâu dài.

PGS.TS. Lưu Đức Hải, chuyên gia từng tham gia đoàn khảo sát trước đó tại Hà Tĩnh cho rằng qua tìm hiểu cho thấy người dân ở vùng phụ cận và vùng mỏ có sự trăn trở lo lắng về sự an toàn môi trường, sinh kế sau khi dự án đi vào khai thác. Sự lo lắng của người dân là có cơ sở, cần phải thận trọng nhất là dự án hiện tại các giải pháp của dự án chưa hoàn toàn thuyết phục.

Vấn đề được cân nhắc nhiều nhất tại hội thảo là giữa cái được và cái mất, giữa kinh tế và môi trường, giữa năng lực và thực tế của dự án. Đại biểu đã phân tích, đề cập các góc độ về hiệu quả kinh tế, xuất quặng thô, sản xuất thép tại địa bàn Hà Tĩnh hay cung cấp quặng cho các nhà máy trong nước….

Song song với đó là hàng loạt các vấn đề môi trường liên quan đến khai thác như suy giảm nước ngầm khu vực, xả thải nguồn nước thải khoảng 200.000 m3/ngày đêm, ảnh hưởng của bãi thải lấn biển đến môi trường biển ven bờ, ảnh hưởng của vận chuyển quặng và đất đá thải tới hạ tầng giao thông của địa phương… Ngoài ra các nhận định từ góc độ các vấn đề xã hội của việc di dân quy mô khoảng 20.000 người, đền bù tái định cư, cấp đất và giải quyết nguồn nước sạch cho dân cư, giải quyết công ăn việc làm cho người dân, nguy cơ tranh chấp và xung đột môi trường cũng đã được bàn thảo.

Về năng lực chủ đầu tư dự án nhiều ý kiến cho rằng, hiện tại TIC chưa đáp ứng được điều kiện, kể cả với giai đoạn I, trong khi đây là một điều kiện quan trọng để xác định tính khả thi của dự án. Mặt khác trong điều kiện năng lực tài chính của chủ đầu tư yếu, thiếu, khả năng huy động vốn vay cho dự án còn chưa xác định; điều kiện tự nhiên vùng mỏ để khai thác khoáng sản có rất nhiều rủi ro, việc tiếp tục thực hiện dự án là rất mạo hiểm, cần được cân nhắc thận trọng.

Được biết các nội dung tại hội thảo này, cũng như các kết quả khảo sát trước đó sẽ được Vusta tổng hợp thành báo cáo gửi trình chính phủ và các đơn vị quản lý liên quan.