Vì sao cần tăng thuế thuốc lá?

Vì sao cần tăng thuế thuốc lá?

Theo thông tin từ Quỹ Phòng chống tác hại của thuốc lá, Bộ Y tế và Văn phòng Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam, hút thuốc lá đang gây ra gánh nặng bệnh tật và kinh tế nặng nề cho Việt Nam. Để hạn chế hút thuốc lá, việc tăng thuế đối với mặt hàng thuốc lá là cần thiết.

Thuế và giá thuốc lá ở Việt Nam thấp so với khu vực

Tại Việt Nam, thuốc lá gây ra trên 40.000 ca tử vong mỗi năm. Con số này sẽ tăng lên thành 70.000 ca vào năm 2030, nếu Việt Nam không thực hiện ngay các biện pháp phòng chống tác hại thuốc lá hiệu quả.

Thuốc lá gây ra tổn thất kinh tế ước tính trên 24.000 tỷ đồng mỗi năm (tương đương gần 1% GDP của năm, số liệu thống kê năm 2011). Những tổn thất này bao gồm chi phí điều trị bệnh, tổn thất do mất khả năng lao động vì ốm đau và bệnh tật, và tổn thất do tử vong sớm do hút thuốc gây ra ở Việt Nam.

Ngoài ra, người dân Việt Nam phải bỏ ra 31.000 tỷ đồng để mua thuốc lá hút hàng năm. Giá thuốc lá ngày càng rẻ so với thu nhập, sức mua thuốc lá gia tăng.

Từ năm 2005 đến 2016 thu nhập danh nghĩa theo đầu người đã tăng gấp 4,7 lần trong khi giá thuốc lá chỉ tăng gấp 2,2 lần.

Theo thống kê, chỉ số RIP (Relative Income Price), được tính bằng phần trăm thu nhập cần thiết để mua 100 bao thuốc lá (20 điếu mỗi bao), đã giảm đáng kể trong thập kỷ qua. Nếu RIP càng nhỏ tức là thuốc lá càng rẻ, dễ mua. Chỉ số RIP cho sản phẩm phổ biến nhất (Vinataba) đã giảm từ khoảng 9% năm 2005 giảm xuống còn 4,3% năm 2016.

Thêm vào đó, theo luật thuế hiện hành, thuế tiêu thụ đặc biệt của thuốc lá bằng 70% giá xuất xưởng. Tuy nhiên, khi tính theo chuẩn quốc tế là thuế trong giá bán lẻ, thì tỷ lệ của Việt Nam (bao gồm cả thuế VAT) chỉ chiếm khoảng 35,6%. Tỷ lệ này thấp hơn nhiều so với trung bình thế giới 56% và thấp hơn đa số các nước ASEAN. Vì vậy, giá thuốc lá ở Việt Nam cũng thấp hơn phần lớn các nước trong khu vực Tây Thái Bình Dương.

Tăng thuế thuốc lá có lợi ích gì?

Theo Quỹ Phòng chống tác hại của thuốc lá, Bộ Y tế, việc tăng thuế thuốc lá có hai lợi ích cơ bản: một là làm giảm sử dụng thuốc lá, qua đó giảm bệnh tật và tử vong và giảm chi phí khám chữa bệnh do sử dụng thuốc lá; hai là tăng thu thuế của chính phủ. Chính vì vậy, tăng thuế được gọi là biện pháp có lợi đôi đường: lợi cho sức khỏe người dân và lợi cho ngân sách của Chính phủ.

Đầu tiên, việc tăng thuế thuốc lá làm giảm sử dụng và ngăn ngừa trẻ em bắt đầu hút thuốc.

Theo WHO, trung bình nếu giá thuốc lá tăng 10%, tiêu thụ thuốc lá sẽ giảm 4% ở những nước có thu nhập cao và 5% ở các nước có thu nhập trung bình và thấp.

Việc tăng thuế thuốc lá đặc biệt có hiệu quả đối với nhóm trẻ và vị thành niên. Ước tính khi tăng thuế để giá tăng 10% thì tỷ lệ giảm tiêu dùng ở nhóm này cũng là 10% hoặc cao hơn.

Thứ hai, việc tăng thuế thuốc lá làm tăng nguồn thu cho ngân sách Nhà nước.

Theo ước tính của Ngân hàng Thế giới, trên phạm vi toàn cầu khi thuế tăng 10% sẽ giúp tăng thu thuế thuốc lá của chính phủ thêm 7%. 

Theo ước tính của WHO: Chính phủ các nước trên thế giới có thể thu thêm 141 tỷ USD từ thuế thuốc lá nếu tăng thuế với mức trung bình là 0,8 USD mỗi bao.

Việc tăng thuế thuốc lá làm tiêu dùng thuốc lá giảm đi nhưng doanh thu thuế vẫn tăng vì thuốc lá là loại hàng hoá có tính gây nghiện nên tốc độ giảm tiêu dùng sẽ chậm hơn tốc độ tăng giá. Hơn nữa, do sự gia tăng dân số nên ngay cả khi tỷ lệ hút thuốc giảm thì tổng số người hút có thể chưa giảm hoặc giảm chậm.

Khuyến nghị cho Việt Nam

Nhìn sang các nước trong khu vực có thể thấy việc tăng thuế thuốc lá đã có những tác động tích cực.

Tại Thái Lan, từ 1993-2012, thuế thuốc lá tăng từ 55% lên 87% giá bán buôn đã có thuế (tương đương mức tăng từ 120% giá xuất xưởng lên thành 670% giá xuất xưởng). Kết quả là thu ngân sách tăng gấp 4 lần, (từ 500 triệu USD năm 1993, lên 2,1tỷ USD năm 2015, tỷ lệ hút thuốc chung giảm từ 32% (năm 1991) xuống còn 19,9% (năm 2015), trong khi sản lượng thuốc lá không thay đổi nhiều, dao động quanh con số 2 tỷ bao mỗi năm. 

Trong khi đó, năm 2012 Philippines thông qua luật thuế, tăng thuế thuốc lá từ 100% tới 300% (so với mức thuế năm 2012) với các nhóm thuốc lá khác nhau để tiến tới một mức thuế chung vào năm 2017. Kết quả là thu thuế thuốc lá của chính phủ Philippines đã tăng hơn gấp đôi ngay sau năm đầu tiên, từ 680 triệu USD năm 2012 lên thành 1,6 tỷ USD năm 2013, và tiếp tục tăng thành 2,2 tỷ USD năm 2015, hơn gấp 3 lần so với trước khi tăng thuế.

Trong cùng thời gian, tỷ lệ hút thuốc ở Philippines đã giảm từ 29,7% năm 2009 xuống còn 23,8% năm 2015, đồng thời tỷ lệ hút thuốc ở giới trẻ (13-15 tuổi) đã giảm từ 6,8% xuống còn 5,5%.

Các chuyên gia của Quỹ Phòng chống tác hại của thuốc lá, Bộ Y tế và Văn phòng Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam khuyến nghị Việt Nam nên bổ sung thuế tuyệt đối ở mức 2000 đồng hoặc tối ưu là 5000 đồng/bao thuốc lá từ 2020.

Bên cạnh đó, thuế thuốc lá nên được tăng thường xuyên để theo kịp mức tăng thu nhập và lạm phát. Thuế thuốc lá nên tăng cho tới khi đạt 70% hoặc hơn trong giá bán lẻ, như khuyến cáo của WHO.