Từ Vụ án Nguyễn Thanh Chấn: Luật sư chỉ ra kẽ hở cho bức cung

Ông Nguyễn Thanh Chấn trở về trong vòng tay người thân (ảnh Thể thao văn hóa)

Không có quy định cụ thể thời điểm được gặp luật sư

Khi trao đổi với nhiều luật sư có kinh nghiệm tham gia tố tụng, các luật sư đều khẳng định: Việc bức cung có nguyên nhân khá lớn từ việc luật sư bị xem nhẹ và có quá nhiều kẽ hở để các cơ quan điều tra hạn chế quyền tiếp xúc với bị can, người bị tạm giữ trong giai đoạn điều tra.

Luật sư Nguyễn Minh Long Công ty Luật Dragon (Đoàn Luật sư Hà Nội) chia sẻ: “Hiện tại không có một quy định nào về thời điểm được gặp luật sư khi bị can bị truy tố, người phạm pháp quả tang bị tạm giữ, hoặc không có quy định bắt buộc nào về việc lấy lời khai người bị tạm giữ và hỏi cung bị can có mặt người bào chữa... luật sư tham gia ở giai đoạn điều tra phụ thuộc phần nhiều vào cơ quan điều tra. Từ thời gian, kế hoạch gặp gỡ trao đổi hay thẩm vấn bị can hay thân chủ của mình thì phải qua cơ quan điều tra là chủ yếu. Chưa có chế tài cụ thể chi tiết để phân định rõ vai trò trách nhiệm trong giai đoạn này”.

Ls Nguyễn Minh Long, Công ty luật Dragon (Đoàn luật sư Hà Nội)

Theo quy định tại khoản 2 Điều 58 BLTTHS, trong giai đoạn điều tra vụ án, luật sư có quyền có mặt khi lấy lời khai của người bị tạm giữ, khi hỏi cung bị can và nếu Điều tra viên đồng ý thì được hỏi người bị tạm giữ, bị can; xem các biên bản về hoạt động tố tụng có sự tham gia của mình và các quyết định tố tụng liên quan đến người mà mình bào chữa; đề nghị Cơ quan điều tra báo trước về thời gian và địa điểm hỏi cung bị can để có mặt khi hỏi cung bị can; gặp người bị tạm giữ, gặp bị can đang bị tạm giam,… Các quyền này cũng được quy định cụ thể tại Điều 7 Thông tư 70 như sau:

1. Sau khi cấp giấy chứng nhận người bào chữa, Điều tra viên phải giao các quyết định tố tụng liên quan đến người được bào chữa cho người bào chữa và thông báo cách thức liên lạc của Cơ quan điều tra, Điều tra viên với họ khi cần thông báo về thời gian, địa điểm lấy lời khai người bị tạm giữ, hỏi cung bị can.

2. Điều tra viên phải thông báo về thời gian, địa điểm lấy lời khai người bị tạm giữ, hỏi cung bị can cho người bào chữa trước 24 (hai mươi bốn) giờ, trường hợp người bào chữa ở xa có thể thông báo trước 48 (bốn mươi tám) giờ, trường hợp không thể trì hoãn được việc lấy lời khai người bị tạm giữ, hỏi cung bị can thì Điều tra viên tiến hành lấy lời khai, hỏi cung và sau đó phải thông báo cho người nào chữa biết.

và

“Khi người bào chữa có văn bản đề nghị Cơ quan điều tra cho gặp người bị tạm giữ, bị can đang bị tạm giam thì Cơ quan điều tra làm các thủ tục theo quy định của pháp luật để người bào chữa gặp người bị tạm giữ, bị can đang bị tạm; nếu từ chối cho gặp phải thông báo cho người bào chữa biết bằng văn bản và nêu rõ lý do từ chối”.

Luật sư Nguyễn Minh Long cũng chia sẻ về thực tế tham gia tố tụng của mình. Theo luật sư, việc luật sư xin được gặp bị can đang bị tạm giam còn gặp nhiều khó khăn. Việc gặp bị can trong giai đoạn điều tra bắt buộc phải có mặt Điều tra viên nên khi luật sư đề nghị được gặp bị can thì thường nhận được sự từ chối vì nhiều lý do (Điều tra viên bận nhiều việc, chưa sắp xếp được thời gian…).

Nhiều khi Cơ quan Điều tra không thông báo thời gian hỏi cung hoặc đã hẹn ngày nhưng sau đó lại hoãn, có khi hoãn nhiều lần nhằm tránh việc luật sư tham dự hỏi cung bị can. Mặc dù pháp luật TTHS có quy định về quyền của luật sư trong quá trình tham gia lấy lời khai của người bị tạm giữ, hỏi cung bị can, nhưng những quy định đó lại thiếu chi tiết, chung chung.

Mặt khác, cũng theo luật sư, pháp luật cũng không quy định cụ thể về việc bắt buộc phải có mặt Luật sư trong tất cả các lần hỏi cung đối với người bị tạm giữ, tạm giam có người bào chữa. Trong trường hợp cơ quan điều tra không cho Luật sư tham gia vào quá trình hỏi cung, lấy lời khai của người tạm giữ, bị can thì cũng không có quy định, chế tài xử lý. Cho nên cơ quan điều tra có toàn quyền quyết định việc cho hay không cho Luật sư gặp người bị tạm giữ, bị can và việc được gặp người bị tạm giữ đối với luật sư thì chỉ là quyền trên lý thuyết và mang tính hình thức mà thôi.

Từ những vấn đề hạn chế quyền của người bào chữa kể trên, Luật sư Nguyễn Minh Long, cho rằng: “Khi chứng minh có bức cung, mớm cung hay không lại đòi hỏi phải có bằng chứng, nhân chứng. Mà hoàn cảnh khi hỏi cung thường chỉ có điều tra viên, người bị hỏi cung, lấy lời khai mà thường không có nhân chứng độc lập. Do vậy với những quy định như hiện nay thì việc tìm ra bằng chứng về việc có hay không bức cung là vô cùng khó khăn”.

Khó như luật sư muốn gặp bị can

Không giấu nổi bức xúc luật sư Nguyễn Minh Long kể câu chuyện “khó như luật sư gặp bị can” mà mình gặp phải, nội dung câu chuyện như sau:

Vụ án do cơ quan điều tra CA Hải Phòng thụ lý với bị can Phạm Đăng Hậu trong vụ án giết người xảy ra ngày 27/4/2013 tại xã Cao Minh, huyện Vĩnh Bảo, Hải Phòng. Khi biết tin con mình bị bắt với tội danh “Giết người”, mẹ của bị can Phạm Đăng Hậu (Hải Phòng) đã mời Luật sư Nguyễn Minh Long tham gia bào chữa cho con trai mình.

Ngày 21/5/2013 Luật sư Nguyễn Minh Long đã được cơ quan điều tra cấp giấy chứng nhận người bào chữa số 12/PC45. Nhưng từ ngày được cấp giấy chứng nhận là luật sư bào chữa, do nhiều lần liên lạc với Điều tra viên phụ trách vụ việc của Hậu nhưng không được, luật sư Nguyễn Minh Long đã gửi Công văn số 106/2013/CV-DRAGON ngày 10/6/2013 đề nghị được tiếp xúc làm việc với bị can tại trại giam. Sau khi gửi công văn trên, Luật sư mới được sắp xếp một buổi làm việc tại trại giam Trần Phú – Hải Phòng giữa tháng 6/2013.

Từ thời điểm đó đến nay luật sư bào chữa Nguyễn Minh Long đã nhiều lần liên hệ với các Điều tra viên để được bố trí buổi làm việc tiếp theo nhưng đều bị từ chối với các lý do khác nhau như không sắp xếp được lịch vào trại, thời gian này đang bận, thậm chí từ chối không nghe điện thoại. Mặc dù vụ án được xác định nghiêm trọng.

Hơn thế nữa, trong quá trình tạm giam Bị can đã được Công an chuyển trại về Bắc Giang, thì luật sư và gia đình cũng không được thông báo hay nhận biết, mà gia đình bị can phải tự tìm hiểu mới xác định rõ nơi bị can đang bị giam giữ để thực hiện việc tiếp tế.

Bị can Hậu bị tạm giam tính đến ngày gửi công văn này đã hơn 4 tháng, Luật sư được cấp giấy chứng nhận người bào chữa cũng được hơn 3 tháng mà mới vào gặp thân chủ một lần.

Mặc dù luật sư đã viện dẫn: Căn cứ Khoản 1, Điều 10 Thông tư 70/2011/TT-BCA về người bào chữa gặp người bị tạm giữ, bị can đang bị tạm giam: “Khi người bào chữa có văn bản đề nghị Cơ quan điều tra cho gặp người bị tạm giữ, bị can đang bị tạm giam thì Cơ quan điều tra làm các thủ tục theo quy định của pháp luật để người bào chữa gặp người bị tạm giữ, bị can đang bị tạm giam; nếu từ chối cho gặp thì phải thông báo cho người bào chữa biết bằng văn bản và nêu rõ lý do từ chối”. Nhưng cho đến nay rất nhiều văn bản công văn Công ty luật tại Hà Nội gửi cho cơ quan điều tra tại Hải phòng đều bặt vô âm tín…

Đây là một ví dụ về việc khó khăn của việc tiếp xúc giữa luật sư bào chữa và bị can, người tạm giữ. Gia đình và luật sư đang đặt câu hỏi, không biết có lý do gì khiến Cơ quan điều tra từ chối không cho luật sư tiếp xúc với thân chủ trong giai đoạn điều tra theo quy định của luật pháp.

Hiện nay khi pháp luật đã hoàn thiện hơn, việc tiếp xúc của người bào chữa với bị can còn khó khăn như vậy, liệu những vụ án khác, trước đây sẽ như thế nào? Qua câu chuyện này ta có thể phần nào hiểu câu chuyện điều tra của vụ án Nguyễn Thanh Chấn, chấn động cả nước.

Như vậy, nếu không có quy định quyền tham gia của luật sư trong giai đoạn điều tra, chế tài đối với cơ quan điều tra không thực hiện thì việc ép cung, bức cung sẽ không thể được hạn chế. Ở nước ngoài, người bị tạm giữ bị can có quyền giữ im lặng đến khi có mặt người bào chữa. Phải chăng quy định này để hạn chế oan sai và hạn chế bức cung?