Tái hiện Tết xưa ở Đại nội Huế

Rất nhiều nghi lễ độc đáo

Là dịp lễ lớn nhất trong cả năm nên Tết Hoàng cung triều Nguyễn được tổ chức rất linh đình. Cả tháng trước Tết, người hầu kẻ hạ trong cung đã lo chuẩn bị đồ cúng lễ, trang hoàng cờ hoa khắp nơi trong Hoàng cung. Các nghi thức lễ đón Tết bắt đầu ngay từ 20 tháng Chạp với lễ Ban Sóc (phát lịch), lễ Nghinh Xuân (đón ngày lập Xuân), lễ Phất Thức (lau chùi ấn tỷ và kinh sách)... Nhưng quan trọng nhất là nghi lễ chúc mừng ngày mồng Một Tết.

Là dịp lễ lớn nhất trong cả năm nên Tết Hoàng cung triều Nguyễn được tổ chức rất linh đình. Cả tháng trước Tết, người hầu kẻ hạ trong cung đã lo chuẩn bị đồ cúng lễ, trang hoàng cờ hoa khắp nơi trong Hoàng cung.

Ở thời khắc trọng đại ấy, nhà vua đội mũ Cửu Long, mặc Hoàng bào, từ điện Cần Chánh được quân lính rước bằng kiệu sang điện Thái Hòa. Nhã nhạc tấu, chín phát súng thần công lệnh nổ. Quan Thái giám đốt hương trầm, quan Nội các tiến lên hoàng án lấy biểu chúc mừng trao cho quan Tuyên đọc, đọc xong các quan lạy tạ. Quan Phụng chỉ đọc lời đáp của Vua. Nhạc tấu khúc Hòa bình, vua được rước về lại điện Cần Chánh. Tại điện Cần Chánh, các hoàng tử, công chúa, hoàng thân, các quan văn võ đạo thần từ tứ phẩm trở lên lạy mừng. Nhà vua đáp từ ban yến và thưởng tiền mọi người. Các đại thần được ban tặng đưa lộc về nhà dâng lên bố mẹ, biếu người trong nhà, để ai cũng được hưởng chút ân điển vua ban.

Nghi thức rước cây nêu đón Tết từ ngoài Hoàng thành vào Đại nội Huế.

TS Phan Thanh Hải, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di tích cố đố Huế cho biết, Tết xưa trong cung đình có rất nhiều quy tắc phức tạp, tỏ rõ sự tôn nghiêm, linh thiêng, quyền uy chốn Hoàng cung (được ghi chép cụ thể trong “Hội Điển Sự Lệ” của Bộ Lễ và Khâm Thiên Giám). Vài năm trở lại đây, Trung tâm đã xây dựng kịch bản và tổ chức tái hiện Tết Hoàng cung phục vụ du khách. Theo đó, vào sáng 23 tháng Chạp (ngày ông Công, ông Táo), lễ dựng nêu bắt đầu bằng nghi thức rước cây nêu (cây tre già dài chừng 10m, chặt tận gốc và để lại phần lá phía trên ngọn) từ bên ngoài Hoàng thành, qua cửa Hiển Nhơn ở phía Đông để đi vào Thế Tổ Miếu - Đại nội Huế. Đoàn rước bao gồm các vị chức sắc, bô lão, đại diện gia đình hoàng tộc, đội nhã nhạc và đội lính vác nêu.

Nhã nhạc cung đình rộn ràng dẫn đoàn rước nêu đi vào Hoàng cung, đến vị trí dựng nêu ở phía Tây trước Hiển Lâm Các (Thế Tổ Miếu). Tại đây, hương án bày sẵn lễ phẩm để cúng thần linh cùng chiếc giỏ tre đựng giấy tiền, trầu cau, bút mực và một chiếc ấn. Sau các nghi thức Nghinh thần (đón thần linh tới dự lễ), lễ Cúng thần, Khánh hạ (lễ thành), Tống thần (tiễn thần linh đi), Đốt sớ do Ban chủ lễ thực hiện, chiếc giỏ tre sẽ được buộc vào ngọn nêu, và cây nêu được dựng lên trong sự hân hoan của mọi người. Tiếp đó, nghi thức Dựng nêu lại tiếp tục được thực hiện ở trước điện Long An (ngôi điện chính trong cung Bảo Định của vua Thiệu Trị) và ở các di tích khác thuộc quần thể di tích cố đô Huế.

Theo TS Phan Thanh Hải, trong các nghi lễ cung đình thời Nguyễn, Dựng nêu là một nghi thức đặc biệt báo hiệu kết thúc một năm cũ, chuẩn bị nghỉ ngơi đón Tết, đón Xuân về. Cây nêu dựng lên trong Hoàng cung là hiệu lệnh cho muôn dân được biết: Xuân đã về, hãy chuẩn bị đón mùa xuân mới! Từ đó, mọi nhà nô nức theo triều đình dựng nêu trước sân nhà mình, rồi dọn dẹp nhà cửa khang trang, chọn hoa kiểng về trang trí, dán đôi câu đối đỏ, gói bánh chưng, bánh tét… để chuẩn bị đón xuân.

Rộn ràng trò chơi cung đình

Giờ đây không còn vua quan như thời xưa, nhưng ngày đầu xuân, tại Đại nội Huế vẫn tưng bừng những trò chơi cung đình và  hoạt động trình diễn thư pháp do Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế tái hiện nhằm góp phần giới thiệu những nét đẹp văn hóa chốn Hoàng cung. Ở sân điện Thái Hòa, các trò chơi trong cung cấm dưới thời các vị vua triều Nguyễn được tái hiện như: Đổ xăm hường, bài vụ, thả thơ, chơi đầu hồ... Trong đó, trò đầu hồ khá phức tạp với những luật lệ khắt khe để tăng độ khó, thử thách người chơi. Mỗi du khách tham gia được trao 5 thẻ tre, đứng cách bình gỗ một tấm chiếu, nếu ai ném trúng 2 thẻ tre vào bình gỗ thì được tặng quà là một bức thư pháp đầu xuân.

Còn trò bài vụ giống như trò bầu-cua-tôm-cá hiện nay, nhưng các con vật trong các ô đặt cược được vẽ tinh xảo, theo phong cách cung đình. Khách chơi nhận các thẻ thay cho tiền để chơi vui và lấy hên đầu năm. Cùng với đó, trò chơi đổ xăm hường - trò chơi gieo con xúc xắc để dành những chiếc thẻ khắc chữ màu đỏ, ghi các học vị trong hệ thống khoa cử thời xưa, lại rất hấp dẫn các bạn trẻ. Những học vị như: Tú tài, Cử nhân, Tiến sĩ, Hội nguyên, Thám hoa, Bảng nhãn và Trạng nguyên là những bậc cấp của giới học trò xưa sau mỗi kì thi, trong đó Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa là 3 học vị cao nhất. Thú chơi tao nhã, nhẹ nhàng này tái hiện lại tinh thần cầu học và ước vọng khoa bảng của người xưa…

Cũng giống như khi vào Tết, mồng 7 Tết, lễ Hạ nêu tại Đại nội Huế diễn ra với các nghi thức gần tương tự nghi thức dựng nêu. Sau khi tống thần, đốt sớ, cây nêu được hạ xuống, chiếc giỏ tre được tháo ra. Chiếc ấn trong giỏ tre được lấy ra dùng để đóng lên những bức đại tự viết theo lối thư pháp (các chữ với ý nghĩa tốt lành, chúc phúc đầu năm mới như Phúc, Lộc, Tài, Đức, Tâm, Đạt…) để tặng cho du khách và người dân tham dự.