Nữ tiến sĩ trẻ chọn lối khó như "húc đầu vào đá" tìm thuốc đặc trị Alzheimer

Là một trong 10 Gương mặt trẻ Thủ đô tiêu biểu năm 2019 do Thành đoàn Hà Nội bình chọn, cũng là một trong 10 Gương mặt trẻ Việt Nam triển vọng năm 2019 vừa được Trung ương Đoàn TNCS HCM công bố hôm 3/3/2020, Tiến sĩ Trần Phương Thảo (35 tuổi, giảng viên Bộ môn Hóa dược, Đại học Dược Hà Nội) đã chọn một hướng đi nhiều chông gai, cần sự bền chí bởi công trình chị nghiên cứu trên thế giới rất ít người theo đuổi - đó là tìm ra thuốc trị tận gốc bệnh Alzheimer.

Tiến sĩ Trần Phương Thảo trong phòng thí nghiệm.

Căn bệnh Alzheimer hay còn gọi nôm na là "bệnh lẫn" ở người già hiện nay trên thế giới chưa có thuốc điều trị tận gốc nguyên nhân gây bệnh mà chỉ điều trị được triệu chứng, tức là làm chậm quá trình suy giảm trí nhớ và nhận thức của người bệnh.

“Đó là năm 2011. Ban đầu em cũng băn khoăn lắm, vì đây thực sự là hướng đi khó khăn. Các nước với trang thiết bị hiện đại vẫn chưa tìm ra thuốc cho bệnh này, vậy mà em lại húc đầu vào đá”, Thảo cười nhớ lại.

 Trần Phương Thảo cho biết, hồi còn là sinh viên trường Đại học Dược, bản thân chưa có ý tưởng gì về căn bệnh này. Chỉ đến khi cô sang Hàn Quốc làm thạc sĩ, tiến sĩ được thầy giáo giao tài liệu đọc và yêu cầu báo cáo, đề xuất, lúc đó ý tưởng nghiên cứu về bệnh Alzheimer mới bắt đầu hình thành.

Thế nhưng với quyết tâm tìm ra thuốc trị bệnh, về Việt Nam từ năm 2015 đến nay Thảo kiên trì theo đuổi hướng nghiên cứu này. Trải qua nhiều năm thí nghiệm phân tích, thử nghiệm Thảo đã tìm ra một số dẫn chất có khả năng gây ức chế enzyme Glutaminyl cyclase - một trong các tác nhân gây ra bệnh Alzheimer.

Mặc dù vậy, nhà khoa học trẻ tuổi chia sẻ, từ việc nghiên cứu ra một hoạt chất tiềm năng trong phòng thí nghiệm tới khi hoạt chất đó thành thuốc sử dụng trong điều trị lâm sàng là chặng đường rất dài. Bởi còn có nhiều giai đoạn và yếu tố cần thiết như thời gian, kinh phí, điều kiện vật chất, quy định pháp lý...

Một chất có hoạt tính tốt sẽ được thử nghiệm "in vitro" (thử nghiệm trong ống nghiệm, ngoài cơ thể sống) và sau đó là trên chuột, thỏ, chó... Nếu có hiệu quả nhất định thì mới định hướng nghiên cứu trên người.

Hiện nay cùng hướng nghiên cứu như Thảo trên thế giới chỉ có một công ty ở Đức chuyên về enzyme đang nghiên cứu chuyên sâu đến lâm sàng pha hai.

“Nghiên cứu của em vẫn đang kết hợp cùng thầy ở Hàn Quốc, đã qua các bước thử nghiệm dược động học – khá tương thích với cơ thể nên thời gian tới em mong muốn được đưa vào thử nghiệm lâm sàng”, Thảo nói nhưng cũng nhấn mạnh, để đưa vào thực hiện trên người hay không còn là bước rất dài.

Hỏi Thảo cần bao lâu để có thể biến ước mơ thành hiện thực, thuốc được đưa vào sử dụng cho người, nữ tiến sĩ trẻ thận trọng cho biết, không ước lượng được bao lâu.

“Nếu may mắn, chất đấy phù hợp với con người thì sẽ tiếp tục được đẩy nhanh lên, nhưng tại bước tiếp theo nếu thất bại thì lại phải làm lại từ đầu. Cho nên không thể kỳ vọng được bao lâu. Vì nghiên cứu và phát triển thuốc cơ bản là như thế!”, Thảo nói với tôi nhưng cũng như nói với chính mình.

Thảo từng gặp khó khăn, từng thất bại. Những lúc như thế cô sẽ gác lại việc nghiên cứu chuyển sang làm những điều mình thích như đọc sách, nghe nhạc, chơi với con… rồi lại quay lại với đam mê chứ chưa bao giờ suy nghĩ dừng nghiên cứu.

“Hiện tại em vẫn giữ đam mê như vậy, còn sau 10 năm nữa thì chưa biết... Thất bại thì luôn đồng hành, bởi vì đâu ai cũng thành công ngay được. Thất bại thì lại làm lại, mò mẫm và làm theo cách khác” - Thảo chia sẻ.

Thảo nói: “Với em mỗi lần thất bại là một lần rút ra kinh nghiệm tránh được thất bại đó lặp lại, hoặc có thể rút kinh nghiệm để cải tiến không gặp thất bại. Nhưng nếu không có cái ban đầu thì không có giai đoạn sau cho nên em nghĩ đã chọn và muốn theo đuổi thì sẽ vẫn tiếp tục theo đuổi nó. Chứ không phải vì những gì mà mình làm ra mà chưa thấy nó ứng dụng được ngay là mình không làm. 

Ví dụ như lĩnh vực của em, cụ thể hơn là nghiên cứu mà em đang theo đuổi dù mong muốn nhưng không kỳ vọng áp dụng được ngay trên người. Có thể chỉ dừng được ở bước nào đó là tiền lâm sàng hoặc dẫn chất nào đấy thôi, còn thế hệ sau mới có thể nghiên cứu tiếp và đưa vào sử dụng ở người”, Thảo nói.

Trần Phương Thảo tại lễ tuyên dươngGương mặt trẻ Thủ đô tiêu biểu năm 2019.

Về những khó khăn khác, Thảo chia sẻ rằng nghiên cứu khoa học đã khó, phụ nữ nghiên cứu khoa học càng khó hơn khi vừa phải làm tốt công việc vừa phải lo toan gia đình.

Thảo nhớ mãi những lần ở phòng thí nghiệm tới khuya, trở về nhà thì con đã ngủ. Nhiều lần thử nghiệm các chất thất bại khiến bản thân nản chí, nhưng sự động viên của gia đình giúp Thảo vượt qua tất cả.

Năm 2017, Thảo nhận được học bổng nhà khoa học tài năng do Hội đồng giải thưởng quốc tế L’Oreal -UNESCO vì sự phát triển của phụ nữ trong khoa học trao tặng.

Chia sẻ về những dự định trong năm 2020, Thảo cho biết năm vừa qua khá may mắn đối với bản thân nên mong muốn trên đà này “thần may mắn tiếp tục mỉm cười" để có thể tìm ra bước phát triển mới trong công trình của mình.