Những vị trí thay đổi trong phòng xét xử hình sự: Bình đẳng và nhân văn hơn
Luật sư Đặng Xuân Cường (Văn phòng luật sư Trương Anh Tú – Đoàn Luật sư TP Hà Nội) cho biết: "Từ ngày 01/01/2018, trong ngành tư pháp, những thay đổi nổi bật trước tiên có thể kể đến là hàng loạt các văn bản quy phạm pháp luật liên quan như Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi bổ sung năm 2017); Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015; Luật tạm giữ, tạm giam sẽ có hiệu lực thi hành…
Về hình thức bố trí phiên tòa thì Thông tư số 01/2017/TT-TANDTC ngày 28/7/2017 của TAND Tối cao quy định về phòng xử án, cũng bắt đầu có hiệu lực (gọi tắt là Thông tư 01).
![]() |
Luật sư Đặng Xuân Cường trao đổi với PV Báo điện tử Infonet. |
Theo quy định tại Thông tư này, trong phiên tòa hình sự, vị trí ngồi của các chức danh tư pháp có một sự thay đổi lớn: Vị trí ngồi của luật sư sẽ được bố trí ngang hàng với đại diện của Viện kiểm sát, thay cho trước đây, vị trí ngồi của luật sư thường phải dưới vị trí của đại diện Viện kiểm sát (VKS) một bậc.
Việc thay đổi bố trí chỗ ngồi cho đại diện VKS và luật sư khi tham gia phiên tòa hình sự chỉ là một sự thay đổi về mặt hình thức, tuy là nhỏ nhưng lại mang một ý nghĩa rất lớn, bởi đó là biểu hiện ra bên ngoài của sự thay đổi trong chiến lược cải cách tư pháp. Cụ thể, đó là việc coi trọng sự bình đẳng giữa bên buộc tội và bên gỡ tội. Lấy việc tranh tụng tại phiên tòa là trọng tâm trong hoạt động xét xử.
Trước đây, mặc dù trong các văn bản tố tụng của nước ta đã có những quy định rất rõ về việc bình đẳng trong hoạt động buộc tội và gỡ tội, tuy nhiên trong thực tế thì việc thực hiện nguyên tắc này còn rất hạn chế.
Điều này được phản ánh ngay từ cách bố trí vị trí ngồi của bên buộc tội và bên gỡ tội khi trong các phiên tòa, các luật sư thường phải ngước mắt để nhìn về phía đại diện VKS. Điều này vô hình trung đã tạo ra sự bất bình đẳng".
Theo luật sư Đặng Xuân Cường, vị trí đứng của bị cáo cũng có sự thay đổi trong Thông tư số 01, nếu như trước đây bị cáo sẽ phải đứng trước vành móng ngựa để khai báo thì nay sẽ không còn vành móng ngựa nữa, mà thay vào đó là bục khai báo.
![]() |
Vành móng ngựa đã không còn trong phiên tòa xét xử này, thay vào đó các bị cáo đứng trình bày trước một chiếc bàn nhỏ. Thư ký phiên tòa cũng không còn ngồi bên trái HĐXX mà chuyển xuống ngồi ngay phía trước. |
Việc thay đổi này là hoàn toàn phù hợp với các quy định của Hiến pháp và nguyên tắc cơ bản của Bộ luật Tố tụng hình sự, đó là nguyên tắc suy đoán vô tội. Theo đó, sẽ không ai bị coi là có tội và phải chịu hình phạt khi chưa có bản án kết tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật.
Điều này là phù hợp với xu hướng chung của tố tụng hình sự thế giới và thể hiện tính nhân văn trong hoạt động xét xử. Khi buộc bị cáo phải đứng trước vành móng ngựa như các phiên tòa trước đây thì hình ảnh này tạo cảm giác bị cáo đang đứng sau những tấm song sắt của nhà tù và cách ly khỏi xã hội. Do vậy, bỏ vành móng ngựa và thay bằng bục khai báo để cụ thể hóa một cách toàn diện nguyên tắc suy đoán vô tội trên thực tế.
Ngoài những nội dung trên, luật sư Đặng Xuân Cường còn đề cập một vị trí thay đổi khác trong cách bài trí phiên tòa hình sự, đó là vị trí ngồi của thư ký phiên tòa. Thay vì vị trí ngồi trước đây là phía bên tay trái của Hội đồng xét xử thì nay thư ký phiên tòa sẽ ngồi ngang hàng và ở giữa đại diện Viện kiểm sát và luật sư.
Luật sư Cường phân tích và nhận định: "Điều này sẽ tạo cảm nhận cho những người tham dự phiên tòa rằng, người thư ký của phiên tòa đúng là một chiếc cầu nối từ những người tham gia tố tụng, bị cáo, người bị hại, người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan… tới Hội đồng xét xử.
Sẽ không quá khi nói rằng, vị trí ngồi mới của thư ký phiên tòa là vị trí trung tâm của phòng xử và là một sự bố trí hợp lý, bởi lẽ nó phù hợp với chức năng của người thư ký. Họ mang trọng trách là người giúp việc cho Hội đồng xét xử. Vị trí ngồi mới này sẽ giúp cho công việc của thư ký được thực hiện một cách thuận tiện hơn"
"Đánh giá chung về việc thay đổi cách bài trí phiên tòa hình sự trong Thông tư 01, tôi cho rằng đây là một thay đổi nhỏ trong tổng thể chiến lược cải cách tư pháp của Trung ương Đảng, tuy nhiên thay đổi nhỏ này lại mang lại một ý nghĩa vô cùng lớn lao và cần được phát huy nhân rộng sang các hoạt động khác trong tố tụng hình sự, ví dụ như trong hoạt động đăng ký bào chữa của luật sư. Có như vậy, chúng ta mới từng bước tiến tới được một nền tố tụng hiện đại, góp phần vào việc bảo vệ công lý, bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa" - luật sư Đặng Xuân Cường bày tỏ.