Họa sĩ Huế mở triển lãm nghệ thuật mới đầy sang trọng tại Đà Nẵng

“TRÚC CHỈ - Lời của sông” nghĩa là gì?

Họa sĩ Phan Hải Bằng, người sáng lập Dự án Nghệ thuật Trúc chỉ Việt Nam cho hay, triển lãm lấy cảm hứng từ câu: “Không ai tắm hai lần trên một dòng sông” của triết gia Heraclit. Đời sống và sáng tạo là một sự vận động không ngừng nghỉ, cả hai đều lần lượt hiện ra với những biểu hiện mới, khác, lạ… như một phép tiếp biến tất yếu!

Và Trúc chỉ với phép tiếp biến văn hóa, đã thổi hồn vào khái niệm giấy thủ công, vào tre trúc và các nguyên liệu sẵn có tại địa phương một tinh thần mới của sáng tạo, làm cho các chất liệu thân quen hiện ra với một ánh sáng và vị thế mới: ánh sáng của nghệ thuật. Hình tượng dòng sông vừa là hình ảnh đại diện cho quê hương Việt Nam, chuyên chở những ký ức, kỷ niệm đẹp, tình làng nghĩa xóm… đồng thời cũng là biểu tượng của sự vận động, đổi thay không ngừng nghỉ.

Những nguyên liệu gần gũi với đời sống người Việt như rơm rạ, tre trúc, mía, chuối… sẽ hóa thân thành những tác phẩm nghệ thuật- giấy, giấy- nghệ thuật có tên là Trúc chỉ, một loại hình nghệ thuật mới xuất phát từ Huế, được xây dựng dựa trên nghệ thuật giấy thủ công làm từ các nguyên liệu địa phương: tre trúc, rơm rạ, mía, chuối... kết hợp với các nguyên lý của nghệ thuật đồ họa và tinh thần sáng tạo, mở ra một hướng mới trong sáng tác đồ họa nói riêng, nghệ thuật thị giác nói chung và các loại hình nghệ thuật ứng dụng.

Đặc biệt, Trúc chỉ góp phần xây dựng một ý nghĩa, hình ảnh mới cho khái niệm giấy thủ công Việt, khi đưa khái niệm “Giấy” thoát khỏi thân phận làm nền cho các thao tác sáng tạo khác, để trở nên là một tác phẩm độc lập, tự thân, mang ngôn ngữ đồ họa rõ nét và có khả năng đối thoại, ứng biến với các loại hình nghệ thuật, chất liệu khác cho sáng tạo truyền thống cũng như đương đại.

Theo Họa sĩ Phan Hải Bằng, danh xưng Trúc chỉ được Nhà văn - Dịch giả - Nhà giáo Bửu Ý định danh vào tháng 4/2012, với ý niệm thông qua tinh thần của cây tre để đề cao giá trị Việt. Trúc chỉ theo ý đó được hiểu là một loại hình nghệ thuật- giấy của người Việt, do người Việt tạo ra, chứ không phải chỉ để gọi tên một loại nguyên liệu.

Họa sĩ Phan Hải Bằng cũng cho biết, có hai quy trình nối tiếp nhau để hình thành một tác phẩm đồ họa Trúc chỉ/trucchigraphy, Thứ nhất là quy trình làm giấy: Tiếp nối quy trình truyền thống, thay thế bằng các nguyên liệu khác: ngâm, nấu, rửa, nghiền, thu được bột giấy, seo giấy (vận dụng thêm các phương pháp seo giấy khác truyền thống). Khi tấm giấy hình thành trên khung seo, quy trình làm giấy coi như kết thúc, sau đó chỉ còn làm khô và bóc ra thành giấy thành phẩm.

Tiếp đó là quy trình đồ họa Trúc chỉ: Ngay sau khi quy trình nghệ giấy hoàn thành thì quy trình đồ họa Trúc chỉ bắt đầu. Với tấm giấy còn ướt trên khung, nghệ sỹ sẽ tác động lên bề mặt của nó bằng các phương thức khác nhau, nhằm thay đổi cấu trúc xơ sợi và bề mặt để tạo các hiệu ứng thẩm mỹ, biểu hiện.  

Một trong những cách đó là sử dụng kỹ thuật tạo áp lực nước (water spray), kết hợp với nguyên lý của chế bản Đồ họa, cụ thể là in khắc kim loại (Etching) và in xuyên (silk screen) để tạo nên nhiều lớp, nhiều sắc độ theo cấu trúc, bố cục và hiệu quả thị giác như mong muốn của nghệ sỹ! Mặt khác, nghệ sĩ cũng có thể sử dụng áp lực nước như một “bút vẽ” đặc biệt đã vẽ trực tiếp trên tấm giấy ướt.

Đây cũng chính điểm khác biệt tạo nên nét đặc trưng và độc đáo mà Trúc chỉ đã tạo dựng được, trên nền tảng tiếp biến và vận dụng các nguyên lý, kỹ thuật đã có theo một phương thức mới một cách khoa học và sáng tạo.

Từ đó hình thành nên thuật ngữ Đồ họa Trúc chỉ/ trucchigraphy, được công nhận và sử dụng bởi các họa sĩ, nhà chuyên môn của Việt Nam cũng như bạn bè các nước khác. Đồng thời là một trong những yếu tố làm cho Trúc chỉ trở nên một khái niệm để chỉ một loại hình nghệ thuật mới trong nghệ thuật- giấy và nghệ thuật đồ họa nói riêng của Việt Nam.