Dịch bệnh phức tạp, khó lường và những dự báo không thể bỏ qua

PGS TS Trần Đắc Phu.

PGS Trần Đắc Phu: Trong năm 2015, trên thế giới tình hình dịch bệnh diễn biến hết sức phức tạp. Ví dụ một số bệnh dịch mà trước kia chỉ lưu hành có tính chất rải rác ở khu vực như Ebola tại các nước Tây Phi, dịch MERS-CoV từ Trung Đông thì hiện nay lan rộng ra nhiều quốc gia, kể cả các quốc gia phát triển. 

Dịch cúm gia cầm lây sang người như cúm A(H5N1), A(H7N9) chưa khống chế được ở Trung Quốc thì lại xuất hiện những chủng mới có khả năng lây sang người như Cúm A(H5N6), A(H9N2), A(H5N8)… 

Đặc biệt dịch sốt xuất huyết bùng phát mạnh chưa từng có tại các nước như Brazil, Ấn Độ, các nước khu vực Tây Thái Bình Dương như Malaysia, Philippines... 

Bên cạnh đó những dịch bệnh có vắc xin tiêm chủng tưởng như đã kiểm soát được lại bùng phát như: dịch sởi tại châu Âu và châu Mỹ, dịch bại liệt tại Pakistan và Apganistan, dịch bạch hầu tại Lào… Gần đây là sự bùng phát của dịch sốt xuất huyết do vi rút Zika tại một số nước châu Mỹ.

PGS TS Trần Đắc Phu: Trước tiên phải khẳng định là chúng ta đã chủ động và thành công trong việc ngăn chặn và khống chế các dịch bệnh nguy hiểm trên phạm vi toàn cầu như Ebola, MERS-CoV. Chúng ta tiếp tục ngăn chặn một cách có hiệu quả dịch cúm A(H7N9) không để xâm nhập vào Việt Nam mặc dù dịch vẫn diễn biến phức tạp tại Trung Quốc, trong đó có các tỉnh có đường biên giới với Việt Nam. Mặc dù dịch cúm A(H5N1), A(H5N6) liên tục ghi nhận trên đàn gia cầm nhưng không có trường hợp nào mắc bệnh trên người.

Bên cạnh đó, thành tựu đáng chú ý còn là thành công của chiến dịch tiêm vắc xin sởi – rubella cho gần 20 triệu trẻ từ 1 đến 14 tuổi trong chương trình Tiêm chủng mở rộng. Nhờ thành công trên mà dịch sởi được khống chế một cách mạnh mẽ nhằm tiến tới loại trừ bệnh sởi cũng như giảm đáng kể số trường hợp mắc Rubella - một căn bệnh nguy hiểm gây dị tật cho trẻ sơ sinh nếu phụ nữ mang thai mắc bệnh.

Mặc dù có rất nhiều khó khăn khách quan cũng như chủ quan tác động, nhưng tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ cho trẻ em dưới 1 tuổi vẫn đạt trên 95% do đó chúng ta tiếp tục giữ vững thành quả thanh toán bại liệt, loại trừ uốn ván sơ sinh và các bệnh dịch có vắc xin tiêm chủng mở rộng khác tiếp tục khống chế.

Các bệnh dịch lưu hành khác như tay chân miệng, bệnh dại, viêm não vi rút tiếp tục được khống chế, với số mắc thấp hơn năm 2014. Ngay cả dịch sốt xuất huyết tuy có số mắc bệnh tăng so với năm 2014 nhưng tỷ lệ mắc/100.000 dân thấp hơn nhiều so với một số quốc gia trong khu vực, ví dụ như Malaysia: Philippine. 

Đạt được kết quả trên là do hệ thống y tế dự phòng đã quan tâm sâu sắc, chủ động tích cực, giải quyết một cách khoa học tổng thể trong công tác giám sát, phát hiện, đáp ứng kịp thời, triển khai hiệu quả công tác phòng chống dịch từ Trung ương tới địa phương với sự quan tâm chỉ đạo sát sao của Đảng và Nhà nước.

Vậy ông nhận định như thế nào về diễn biến tình hình dịch bệnh trong năm tới? Chúng ta sẽ phải đối đầu với những khó khăn, thách thức nào?

Một số bệnh đã có vắc xin tiêm chủng vẫn có thể gia tăng số ca mắc bệnh. Nguyên nhân là sau nhiều năm đến nay, các trường hợp không có miễn dịch do không tiêm chủng đã tích tụ lại, nếu không tiếp tục duy trì tỷ lệ tiêm chủng cao, những người này dễ dàng mắc bệnh và lây lan dịch bệnh trong cộng đồng. 

Thời gian qua, dịch bệnh chưa bùng phát mạnh do chúng ta đang được hưởng thành quả duy trì tỷ lệ tiêm chủng đạt tỷ lệ cao trong nhiều năm. Nhưng một khi tỷ lệ tiêm chủng giảm, tỷ lệ miễn dịch cộng đồng xuống thấp, thì lúc đó bất kỳ ai trong mỗi chúng ta đều có thể mắc bệnh nếu chưa có miễn dịch do chưa được tiêm chủng hoặc chưa có miễn dịch tự nhiên.

PGS TS Trần Đắc Phu: Trước hết, phòng chống dịch phải chủ động, kịp thời, kiên quyết để đạt được hiệu quả cao.

Chủ động là thể hiện dự phòng một cách tích cực. Không để chờ dịch xảy ra rồi mới chống, phải đầu tư cho công tác phòng bệnh ngay từ đầu chứ không để dịch xảy ra mới cấp kinh phí.

Chủ động từ khâu giám sát. Ví dụ hiện nay ngành Y tế luôn triển khai các hoạt động giám sát trọng điểm một số bệnh quan trọng như dịch cúm để xác định sự lưu hành hoặc xuất hiện những trường hợp cúm mới xuất hiện, giám sát các trường hợp viêm phổi nặng để phát hiện những bệnh mới nổi, mới phát sinh, đồng thời giám sát nguy cơ,… 

Giám sát phát hiện ca bệnh sớm để tổ chức bao vây dập dịch một cách nhanh gọn không để dịch lây lan là hết sức quan trọng. Giám sát ngay tại cửa khẩu kể cả khi dịch chưa xâm nhập vào nước ta. Chủ động ở đây còn là thực hiện các biện pháp phòng bệnh một cách phù hợp trên cơ sở khoa học và thực tiễn để hạn chế dịch xảy ra.

Kịp thời thể hiện ở việc triển khai tất cả các hoạt động tại tất cả các tuyến, có sự phối hợp tốt từ công tác tổ chức chỉ đạo đến triển khai các biện pháp, bao gồm: giám sát, thông tin, báo cáo đến đáp ứng.

Thứ hai là phải thể hiện tính khoa học và thực tiễn. Đặc điểm dịch tễ (ổ chứa, nguồn bệnh, sự phát sinh, lây lan, phát triển dịch bệnh) của mỗi bệnh dịch khác nhau không những phụ thuộc vào các yếu tố tự nhiên mà còn phụ thuộc vào các yếu tố xã hội, điều kiện kinh tế của mỗi quốc gia, thậm chí mỗi địa phương. 

Ví dụ như năm 2015 do hiện tượng Elnino, thời tiết nóng kéo dài nên dịch sốt xuất huyết tăng mạnh.

Tập quán ăn tiết canh, ăn uống mất vệ sinh nên người dân bị bệnh liên cầu lợn và các bệnh lây truyền qua đường tiêu hóa. Hiện nay là ổ dịch lỵ trực trùng đang xảy ra tại Yên Bái do tại nơi này không quản lý được nguồn phân do có tỷ lệ nhà tiêu hợp vệ sinh thấp, tỷ lệ tiêm phòng thấp do lo ngại phản ứng sau tiêm gây dịch sởi, ho gà bùng phát… 

Hoặc những địa phương không có điều kiện đầu tư hay không đầu tư cho công tác phòng chống dịch đã để dịch lan rộng, kéo dài…

Từ thực tế đó, chúng ta cần có hướng dẫn giám sát, phòng chống, xử lý ổ dịch cũng như phác đồ điều trị bệnh một cách khoa học và hiệu quả nhưng đồng thời phải phù hợp với hoàn cảnh của nước ta, đặc biệt tuyến trên cũng phải hỗ trợ tuyến dưới khi cần thiết, phải thể hiện tốt việc phối hợp liên ngành với sự quan tâm chỉ đạo quyết liệt của chính quyền các cấp.

Cuối cùng tôi muốn nhấn mạnh rằng công tác y tế dự phòng nói chung và công tác phòng chống dịch nói riêng là vô cùng quan trọng, đóng vai trò là phòng tuyến vững chãi bảo vệ sức khỏe nhân dân. 

Trong thời điểm hiện nay, dịch bệnh có thể xảy ra bất cứ lúc nào, ngay cả với các quốc gia phát triển. Vấn đề là chúng ta nắm bắt được thông tin, giám sát phát hiện sớm, đáp ứng nhanh, kiên quyết, kịp thời, hiệu quả để phòng tránh dịch bệnh lây lan.

Phòng bệnh phải đặt lên hàng đầu, trong đó, phải xây dựng từ ý thức của mỗi người dân cùng với sự quan tâm chỉ đạo sát sao của các cấp chính quyền, phối hợp với các ban ngành, đoàn thể dưới sự tham mưu có hiệu quả của ngành y tế. 

Đặc biệt, việc ưu tiên đầu tư cho công tác phòng bệnh cần được thực hiện ngay từ đầu năm. Chính vì vậy công tác tuyên truyền cần phải được chú trọng hơn nữa để mỗi người đều chủ động phòng bệnh cho cá nhân, gia đình và cộng đồng, bắt đầu từ việc cụ thể mà ý nghĩa như chủ động đi tiêm chủng phòng bệnh. Giải quyết tốt dịch bệnh là góp phần giải quyết vấn đề quá tải bệnh viện, đảm bảo an ninh về sức khỏe, an sinh xã hội cho người dân.