ĐBQH Lưu Bình Nhưỡng: Nhà nước không được gì khi độc quyền mà chỉ thiệt hại

ĐBQH Lưu Bình Nhưỡng

Đây là quan điểm của Đại biểu Quốc hội Lưu Bình Nhưỡng khi trả lời phóng viên Infonet xung quanh việc Bộ Công Thương vừa công bố Dự thảo Nghị định về hàng hoá, dịch vụ, địa bàn thực hiện độc quyền nhà nước trong hoạt động thương mại trong đó nhà nước sẽ kinh doanh độc quyền đối với 20 ngành nghề.

 Infonet: Theo Bộ Công thương thì dự thảo nghị định được xây dựng nhằm mục đích cụ thể hóa quy định tại Luật Thương mại năm 2005, việc quy định các nội dung này tại dự thảo Nghị định sẽ khắc phục các khoảng trống pháp lý mà các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến độc quyền Nhà nước đã được ban hành trước đó chưa thể hiện được. Qua đó, góp phần nâng cao tính minh bạch, thống nhất và đầy đủ của hệ thống pháp luật về độc quyền Nhà nước trong hoạt động thương mại...

Tuy nhiên, các chuyên gia kinh tế lại cho rằng thời điểm hiện nay, cho ra đời một nghị định hướng dẫn về độc quyền Nhà nước trong lĩnh vực thương mại là phản thị trường, cản trở cạnh tranh, đi ngược lại xu thế cải cách. Điều này có đúng không thưa ông?

ĐBQH Lưu Bình Nhưỡng: Nền kinh tế thị trường nói chung chỉ có thể phát triển mạnh nếu nhà nước pháp quyền đẩy mạnh và bảo vệ tự do kinh doanh và cạnh tranh lành mạnh. Vì vậy, có thể nói sự độc quyền nói chung bị coi là cản trở đến hai yếu tố nêu trên.

Theo tôi, để nền kinh tế Việt Nam phát triển, thể theo nguyện vọng của nhiều doanh nghiệp, nhà nước cần nghiên cứu xóa bỏ độc quyền, tạo điều kiện để các doanh nghiệp mọi thành phần kinh tế bình đẳng, cùng tham gia thị trường, sản xuất- kinh doanh, phát triển, đóng góp nhiều hơn của nhà nước và xã hội.

Việc xã hội hóa là xu hướng cần được phát huy (nhà nước đã tiến hành xã hội hóa nhiều lĩnh vực như giáo dục, y tế, bảo trợ xã hội, một số hoạt động tư pháp) và đã cho kết quả rất khả quan, phù hợp xu hướng chung về sự phát triển.

Infonet: Với danh mục 20 ngành nghề được Bộ Công Thương đề xuất không để tư nhân tham gia, ông có thấy hợp lý? 

ĐBQH Lưu Bình Nhưỡng: Về phương diện cá nhân tôi không ủng hộ độc quyền. Tuy nhiên, một số lĩnh vực như tôi đã đề cập (sản xuất, mua bán các mặt hàng phục vụ quốc phòng, an ninh, in tiền, dự trữ quốc gia,…nên giao cho Chính phủ quy định); một số loại hình kinh doanh khác nhà nước có thể tham gia.

Hơn nữa, việc “quản lý nhà nước” phải toàn diện, trên tất cả mọi lĩnh vực và không được nhầm lẫn với sản xuất- kinh doanh. Cần thực hiện nguyên tắc: Nhà nước làm những điều xã hội không làm được; người dân được quyền sản xuất, kinh doanh tất cả trừ việc bị hiến pháp, luật cấm đoán.

Infonet: Có ý kiến cho rằng, trong bối cảnh hiện nay, không thể có một nghị định để nói là cái gì Nhà nước độc quyền, bởi như thế là phản logic ngay từ đầu. Do đó, những quy định trong Luật Thương mại đã lỗi thời thì phải loại bỏ, phải thay đổi. Ông có cho rằng, luận điểm này đúng?  

ĐBQH Lưu Bình Nhưỡng: Có rất nhiều ý kiến trong xã hội cho rằng, đã đến lúc chúng ta không thể tiếp tục cho phép độc quyền kinh doanh. Sự độc quyền có thể xâm hại lợi ích của nhà nước và của Nhân dân, tạo ra “thể chế hội kín” và “lợi ích nhóm”. Thực ra nhà nước không được gì khi độc quyền mà chủ yếu bị thiệt hại, còn người dân càng thiệt hại vì đơn giản nhất độc quyền kinh doanh tạo ra độc quyền hàng hóa + độc quyền giá cả + độc quyền ứng xử +, tức là tạo ra tình trạng độc quyền toàn diện...

Cần lưu ý rằng, có một số lĩnh vực ngoài nhà nước thì không ai được thực hiện (mua bán vũ khí, khí tài quân sự…) hoặc buộc nhà nước phải làm vì trách nhiệm xã hội (đầu tư các công trình quốc kế dân sinh kém lợi nhuận, xử lý môi trường…). Nhưng tuyệt nhiên không thể gọi đó là “độc quyền”.

Tôi cho rằng, trong điều kiện mở cửa, hội nhập kinh tế mạnh mẽ, đề cao quyền tự do kinh doanh, bình đẳng giữa các thành phần kinh tế vì lợi ích chung thì chúng ta cần nghiên cứu thật kỹ quan điểm của Đảng, kinh nghiệm quốc tế và nguyện vọng của người dân – đối tượng chịu sự tác động của chính sách, từ đó mới có thể ra các quyết định đúng đắn.

Infonet: Vậy theo ông, với những quy định được nêu rõ trong dự thảo Nghị định có được cho là “vi hiến” hay không?

ĐBQH Lưu Bình Nhưỡng: Ở nước ta không có cơ quan tài phán hiến pháp, do đó sử dụng khái niệm “vi hiến” trong sự việc này chỉ có tính tượng trưng. Nếu xem xét trên bình diện hiến pháp có thể thấy, Hiến pháp năm 2013 mặc dù quy định kinh tế nhà nước giữ vai trò “chủ đạo” nhưng không có quy định về sự độc quyền của bất kỳ chủ thể nào, kể cả nhà nước. Hiến pháp là đạo luật cao nhất, lại được ban hành sau Luật thương mại năm 2005, do đó có giá trị cao nhất, các cơ quan nhà nước, mọi công dân phải tuân thủ. Do đó, việc xây dựng một nghị định cụ thể hóa Luật thương mại phải bảo đảm phù hợp với Hiến pháp.

Nước ta có Luật cạnh tranh, trong đó có quy định về một số lĩnh vực độc quyền nhà nước, tuy nhiên quy định này không còn phù hợp với xu thế, cản trở sự phát triển xã hội, đặc biệt làm việc “lạm dụng vị trí độc quyền” xâm hại lợi ích của các chủ thể khác. Việc độc quyền một số lĩnh vực, hàng hóa, địa bàn là không phù hợp quan điểm phát triển và bình đẳng trong kinh doanh.

Infonet: Xin cảm ơn ông!

Danh mục 20 ngành nghề trong dự thảo mà nhà nước giữ độc quyền:

1. Hàng hóa, dịch vụ phục vụ mục đích quốc phòng, an ninh (sẽ do Bộ Quốc phòng và Bộ Công an quy định chi tiết).

2. Sản xuất, mua bán, xuất nhập khẩu vật liệu nổ công nghiệp.

3. Sản xuất vàng miếng.

4. Xuất khẩu, nhập khẩu vàng nguyên liệu để sản xuất vàng miếng.

5. Phát hành xổ số kiến thiết.

6. Nhập khẩu thuốc lá điếu, xì gà (trừ hàng miễn thuế)

7. Hoạt động dự trữ quốc gia.

8. In, đúc tiền.

9. Phát hành tem bưu chính Việt Nam.

10. Sản xuất, mua bán, xuất nhập khẩu, vận chuyển, tàng trữ pháo hoa và các dịch vụ liên quan.

11. Truyền tải, điều độ hệ thống điện quốc gia, xây dựng, vận hành thủy điện đa mục tiêu và điện hạt nhân.

12. Vận hành hệ thống đèn biển, hệ thống luồng hàng hải công cộng.

13. Quản lý, vận hành, khai thác đài thông tin duyên hải.

14. Dịch vụ không lưu, dịch vụ thông báo tin tức hàng không, dịch vụ tìm kiếm cứu nạn.

15. Quản lý, khai thác hệ thống kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia, đường sắt đô thị do Nhà nước đầu tư.

16. Quản lý, khai thác hệ thống công trình thủy lợi, thủy nông liên tỉnh, liên huyện, kè biển trong trường hợp giao kế hoạch.

17. Cung ứng dịch vụ lâm nghiệp tại rừng đặc dụng (trừ khu rừng được Nhà nước giao cho tổ chức kinh tế).

18. Xuất bản (không bao gồm in và phát hành).

19. Duy trì, quản lý, khai thác mạng bưu chính công cộng.

20. Cung ứng dịch vụ công ích trong hoạt động phát hành báo chí.