Đắm chìm trong những kiến trúc cổ tại Iran

Thủ đô Tehran đón chúng tôi bằng tiết trời se se lạnh. Đường từ sân bay vào trung tâm thành phố, sừng sững phía xa là công trình biểu tượng của Tehran – tháp tự do Azadi bằng đá cẩm thạch cầu kỳ án ngữ cửa ngõ phía Tây, cung điện Golestan Palace với các khu vườn, bảo tàng và tòa nhà hoàng gia đầy vẻ trầm mặc nép dưới vòm lá hơn 400 năm qua.

Một góc của phế tích Persepolis.

Xuôi xuống phía Nam, nằm ở phía Tây Nam Iran là thành phố Shiraz, cũng là cố đô của triều đại Ba Tư nghìn năm trước. Người Iran còn tự hào gọi Shiraz là thành phố của rượu và hoa; là biểu trưng của âm nhạc và thi ca với các công trình nghệ thuật như vườn hoa xanh đẹp tuyệt mỹ Eram Garden, lăng mộ cẩm thạch của đại thi hào Hafez và Saadi, hay quần thể phức hợp khổng lồ Vakil ôm trọn nhà thờ Vakil và khu chợ Vakil Bazaar.

Ấn tượng nhất là Thánh đường Nasir ol Molk Mosque, còn được biết đến với cái tên quen thuộc Pink Mosque với những mái vòm, ô cửa được gắn kính vạn hoa đủ màu sắc. Mỗi khi ánh nắng chiếu vào, cả bên trong thánh đường tràn ngập ánh sáng đa sắc lung linh huyền ảo.

Một góc làng cổ Masouleh.

Cách Shiraz hơn 70km về phía đông bắc là phế tích nghìn năm tuổi ở kinh đô nghi lễ cổ Persepolis. Sách sử Iran chép lại những chương huy hoàng về thời đại Achaemenes trên mảnh đất này từ thế kỷ VI trước Công nguyên. Dấu thời gian vẫn còn khắc trên những cột đá cao sừng sững trước Cổng chào vạn quốc (Gate of All Nations). Khi đế quốc Ba Tư suy vong và bị chinh phạt bởi Alexandros Đại đế vua xứ Macedonia, người Hy Lạp đã đốt trụi hoàn toàn Persepolis.

Cách Shiraz không xa là Yazd. Khác biệt hẳn với vẻ lộng lẫy, nguy nga của các cung điện, đền đài tại Tehran hay Shiraz, thành phố Yazd nhỏ bé tôn thờ sự linh thiêng của lửa. Nhìn từ trên cao, Yazd như một sa bàn khổng lồ đắp bằng đất sét đã tôi qua lò lửa, tôn lên màu nâu vàng đất nung đặc trưng với đền thờ Ateshkadeh xây từ năm 470 trước Công nguyên, bên trong còn nguyên vẹn ngọn lửa thiêng theo truyền thuyết vẫn luôn cháy từ khi ngôi đền được dựng lên cho đến nay.

Isfasan ở miền Trung là thành phố du lịch nổi tiếng nhất Iran với quảng trường khổng lồ Naghsh-e-Jahan, còn gọi là Quảng trường Khomeini dài 512m, rộng 159m, là một trong những quảng trường lớn nhất thế giới. Ở giữa quảng trường là đền thờ Hồi giáo Sheikh Loftollah, một kiệt tác kiến trúc bốn ngọn tháp nhỏ.

Isfasan từng là Thủ đô xứ Ba Tư trong giai đoạn 1598-1722, là một trong những thành phố cổ và có lịch sử phong phú nhất thế giới. Về đêm, Isfasan càng trở nên huyền ảo với ánh sáng dịu nhẹ quanh đền thờ quảng trường, làm nổi bật các tranh ghép và mái vòm đền thờ. Đây là lúc dân địa phương đổ ra quảng trường thư giãn.

Nhưng điều khiến chúng tôi mê mệt ở Isfasan là những cây cầu cổ nơi đây. Từ cây cầu Si-o-seh pol có 33 vòm cầu xây dựng từ năm 1602 bắc qua sông Zayandeh và cung điện Chehel Sotoun, 40 cây cột đến cầu Shahrestan lâu đời nhất thành phố hay cầu Khaju xây dựng vào năm 1650 ở thượng nguồn được xem là cây cầu đẹp nhất thành phố đều dập dìu bóng dáng du khách.

Những tối cuối tuần, dưới vòm những cây cầu ở Isfasan là đám đông du khách hòa lẫn cùng dân địa phương say mê thưởng thức giai điệu của các ca sĩ không chuyên.

Bên trong Thánh đường Nasir ol Molk Mosque.

Ngược lên phía Bắc, bỏ qua những đồi cát khô rang với ánh nắng cháy bỏng, chúng tôi hòa mình vào dòng không khí lạnh trên con đường chạy dọc biển Caspian để đến ngôi làng huyền thoại Masouleh.

Masouleh nằm ở phía Bắc tỉnh Gilan, nằm trên vách một ngọn núi có mật độ rừng dày đặc và cách biển Caspian 60km. Masouleh có một cảnh quang kinh ngạc khi một loạt các khu nhà được xây dựng trên một vách núi, sân của nhà này đồng thời là mái của một nhà khác.

Nằm ở độ cao 1.050 mét so với mực nước biển, nhưng độ cao trong làng trên 100 mét nên các ngôi nhà được xây dựng và liên kết với nhau bằng các bậc thang. Thêm vào đó, đường đi cũng được bố trí dọc theo những mái nhà.

Do cấu trúc độc đáo nên Masouleh không cho phép xe máy vào làng vì đường đi nhỏ và nhiều cầu thang. Kiến trúc đặc biệt của Masouleh có thể được so sánh với làng Ghadames ở Libya, nơi có những mái nhà được kết nối với nhau tạo ra một mạng lưới các lối đi.

Ngôi làng đầu tiên của Masouleh được xây cách đây hơn 1.000 năm, nằm cách phía Tây Bắc của ngôi làng hiện tại 6km và được gọi là Old Masouleh.

Masouleh đã từng là con đường tơ lụa của vùng Gilan. Nhiều  người từ phương xa hoặc người dân gần đây đã từng tập trung tại nơi này để buôn bán hàng hóa. Sau đó, không ít người di cư khỏi Masouleh do thất nghiệp và thu nhập thấp. Hiện tại, Masouleh đang trở thành điểm đến du lịch phổ biến của du khách gần xa.