Al-Jazeera – Kẻ khiến CNN và BBC phải run sợ

Al-Jazeera sẽ còn “khổng lồ” đến cỡ nào trong kế hoạch phát triển toàn cầu của mình? Đó là câu hỏi được giới phân tích đặt ra sau khi kênh truyền hình này thâu tóm gần như toàn bộ quyền phát hành Giải vô địch bóng đá châu Âu. Ngoài việc phô trương sức mạnh về răn đe tài chính, cuộc thâm nhập không gian truyền thông châu Âu này nằm trong khuôn khổ phát triển mạnh mẽ từ năm 2006, năm đánh dấu ngày khai trương kênh Al-Jazeera tiếng Anh. Lúc đầu, Qatar lấy cảm hứng từ BBC để thành lập Al-Jazeera, nhưng hiện nay, chính BBC hay France 24 lại sao chép hình mẫu Al-Jazeera để lập ra các chương trình tiếng Arập.

Được thành lập năm 1996 bởi quốc vương Qatar, Hamad bin Khalifa al Thani, Al-Jazeera nhanh chóng được biết đến trong khu vực vì muốn đoạn tuyệt với các phương tiện truyền thông của Arập Xêút khi đó đang thống trị tuyệt đối trong thế giới Arập.

Sau thời kỳ đầu gian nan, Al-Jazeera đã bắt đầu thành công trong việc tạo được chỗ đứng riêng cho mình trước các đối thủ trực tiếp như CNN hay BBC – những tập đoàn truyền thông khổng lồ và nổi tiếng với những kênh truyền hình được xem nhiều nhất thế giới của Mỹ và Anh. Al-Jazeera nổi lên nhờ tính chuyên nghiệp và tính "trung lập" trong ngôn luận, đặc biệt là khi Al-Jazeera phiên bản tiếng Anh bao quát được khá tốt thông tin tại một số vùng (như Đông Nam Á) nơi các kênh truyền hình lớn ngày càng ít đi do không có đủ tiền.

Mạng lưới hoạt động của Al-Jazeera được mở rộng rất nhanh. Chỉ trong 2 năm, kênh này phát sóng đến 35 nước trên thế giới. Pháp cũng rất nhanh chóng trở thành một trong những thị trường chủ yếu của kênh này qua hệ thống truyền hình cáp và vệ tinh. Để cụ thể hóa hơn nữa nền tảng và ảnh hưởng của mình, Al-Jazeera sau đó chuyển sang phát tiếng Anh để đến với công chúng Mỹ, phương Tây và Đông Á.

Tuy nhiên, thành công và danh tiếng thực sự của Al-Jazeera chỉ nổi lên mạnh mẽ kể từ các chương trình đưa tin vô cùng nhanh chóng, cụ thể và chính xác về vụ khủng bố 11/9 ở Mỹ và cuộc chiến tranh Afghanistan. Nhờ lợi thế về vị trí và quan hệ của mình với thế giới Arap, Al-Jazeera sau đó là kênh đầu tiên đưa tin về cuộc chiến giữa Mỹ và Al Qaeda. Một mặt, kênh này trở thành điểm tiếp sóng băng tiếng và băng hình của Osama bin Laden và các phụ tá của y, từ đó bị phê phán và bị cáo buộc mạnh mẽ là cấu kết với các nhóm thánh chiến. Al-Jazeera bác bỏ những lời phê phán đó và khẳng định mình như một phương tiện truyền thông tự do và độc lập. Cũng như vậy, Al Qaeda nhiều lần phê phán Al-Jazeera có mối quan hệ gần gũi nhất định với chính phủ Mỹ thời George W.Bush.

Al-Jazeera đã từng có thời nổi tiếng là nơi độc quyền phát sóng các băng tiếng và băng hình của Osama bin Laden và các phụ tá của y.

Lý giải một phần sự thành công nhanh chóng của Al-Jazeera, nhà chính trị học và xã hội học Vincent Geisser cho rằng theo quan điểm của chính phủ các nước phương Tây, "Al-Jazeera trở thành một phương tiện truyền thông không thể bỏ qua được". Theo ông Vincent Geisser, "muốn tác động được vào dân chúng các nước Arập, cần phải thông qua Al-Jazeera".

Tuy nhiên, chuyên gia Vincent Geisser cho rằng "có kênh tiếng Anh vẫn là chưa đủ để giúp Al-Jazeera được phương Tây để mắt đến. Al-Jazeera còn được coi là kênh truyền hình Arập mạnh nhất. Kênh này trở thành tiếng nói của thế giới Arập và mọi thông điệp ngoại giao của phương Tây dành cho vùng này đều được chuyển tải qua Al-Jazeera".

Chưa hết, ông Vincent Geisser còn cho rằng " Al-Jazeera là một kênh truyền hình thân Palestine theo phía phong trào Hamas, nhưng cũng được xem là thân phong trào Hezbollah trong cuộc chiến tranh Lebanon. Kênh truyền hình hùng mạnh đó cũng khiến một số người lo ngại mỗi khi Al-Jazeera lên tiếng là gây ra hiệu ứng trong thế giới Arập". Trong thời gian gần đây, kênh này trở thành mục tiêu của những lời phê phán vì đưa tin về làn sóng nổi dậy trong thế giới Arập. Đại diện một số nước cáo buộc Al-Jazeera muốn gây bất ổn ở Ai Cập, Libya và Syria.

Nhưng Al-Jazeera không chỉ hài lòng với việc cạnh tranh và vượt mặt các kênh truyền hình của Anh-Mỹ. Đó cũng chính là lý do tại Al-Jazeera Balkan đóng trụ sở tại Sarajevo (Bosnia và Herzegovina). Kênh này phát bằng tiếng Serbia – Croatia từ đó giúp người xem không những ở Bosnia và Herzegovina mà cả ở Serbia-Croatia, Montenegro và Kosovo có cơ hội khám phá thế giới dưới một góc độ khác. Cho đến lúc đó, chỉ có một vài kênh truyền hình Thổ Nhĩ Kỳ quan tâm đến vùng Balkan, nhưng không có được phương tiện và tham vọng lớn như Al-Jazeera.

Al-Jazeera còn có kênh tiếng Thổ Nhĩ Kỳ (từ đó có thể mở rộng ảnh hưởng ra toàn vùng châu Á nói tiếng Thổ Nhĩ Kỳ) và tiếng "swahili" (nhóm ngôn ngữ thịnh hành ở Đông Phi hình thành từ sự kết hợp giữa một số thứ tiếng của châu Phi, Arập và Ba Tư). Bước phát triển đó khẳng định tham vọng của Qatar ở vùng Đông Phi, nơi có sự có mặt của người Arập không phải lúc nào cũng được hoan nghênh, như ở Tanzania. Có thể Al-Jazeera còn định thành lập một kênh truyền hình tiếng Tây Ban Nha để phủ sóng bán đảo Iberria và khu vực Mỹ Latinh. Ngoài ra còn một bộ phận tiếng Bồ Đào Nha để tiếp cận các nước nói tiếng Bồ Đào Nha, trong đó có Brazil, nước được Qatar coi là đối tác quý giá trong kế hoạch áp đặt mình như một tác nhân ngoại giao tầm cỡ.

Nhưng vẫn còn một câu hỏi lớn: tại sao Al-Jazeera không thành lập kênh truyền hình tiếng Pháp? Theo nhiều quan chức Qatar giấu tên, nước này không tung ra kênh tiếng Pháp vì thuận theo đề nghị của chính phủ Pháp. Một quan chức Qatar nói rõ hơn, chính cựu Tổng thống Nicolas Sarkozy là người đề nghị quốc vương Hamad bin Khalifa al-Thani hoãn mở kênh tiếng Pháp do lo ngại tác động quá mạnh của nó lên xã hội Pháp.

Một nhà báo Angieria từng làm việc trong ngành truyền hình Pháp và sau chuyến sang làm cho Al-Jazeera tại Doha khẳng định, không loại trừ khả năng kênh Al-Jazeera tiếng Pháp, nếu ra đời, có thể hạ gục kênh France 24 của Pháp như “bẻ gãy một cọng rơm” chỉ sau một tuần lễ. Ban lãnh đạo Al-Jazeera cho biết, ngày nào cũng nhận được hồ sơ của các ứng cử viên và lúng túng chưa biết nên chọn ai trong số các nhà báo Arập nói tiếng Pháp đang rỗi việc ở nước mình hay trong các cơ quan truyền thông phương Tây. Điều này cho thấy tiềm năng về nhân lực của Al-Jazeera là vô cùng dồi dào.