Quốc hội quyết định việc trưng cầu dân ý

Sáng 27/5, Quốc hội nghe Ủy ban Pháp luật của Quốc hội trình bày Báo cáo thẩm tra dự án Luật trưng cầu ý dân.

Theo Tờ trình dự án Luật trưng cầu dân ý do Chủ tịch Hội Luật gia Việt Nam Nguyễn Văn Quyền trình bày đưa ra 2 phương án về công nhận kết quả trưng cầu dân ý. 

Phương án 1, cuộc trưng cầu ý dân hợp lệ phải được quá nửa tổng số cử tri có tên trong danh sách cử tri đi bỏ phiếu. Phương án trưng cầu ý dân được quá nửa số phiếu hợp lệ tán thành được công bố để thi hành.

Phương án 2, ngoài các điều kiện như phương án 1, phương án này bổ sung quy định đối với trưng cầu ý dân về Hiến pháp thì cuộc trưng cầu ý dân hợp lệ phải được quá 2/3 tổng số cử tri có tên trong danh sách cử tri đi bỏ phiếu và phương án được quá 2/3 số phiếu hợp lệ tán thành được công bố để thi hành.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Phan Trung Lý

Ủy ban pháp luật nhận thấy, trưng cầu ý dân tuy đã được ghi nhận trong Hiến pháp từ năm 1946 nhưng ở nước ta hình thức này chưa được thực hiện trên thực tế. Vì vậy, quy định tỷ lệ tham gia và tán thành của cử tri quá cao (quá 2/3) đối với một vấn đề đưa ra trưng cầu ý dân thì không khả thi.

Thậm chí, nếu tổ chức không tốt có thể dẫn đến tình trạng thúc ép cử tri đi bỏ phiếu hoặc cử tri đi bầu hộ, bầu thay và như vậy sẽ làm giảm sút ý nghĩa của việc trưng cầu ý dân với tư cách là một hình thức để người dân thực hiện quyền dân chủ trực tiếp của mình.

Mặt khác, đối với Hiến pháp thì quy trình sửa đổi, bổ sung Hiến pháp được quy định rất chặt chẽ, theo đó, phải 2/3 tổng số đại biểu Quốc hội biểu quyết tán thành thì Hiến pháp mới được thông qua; sau khi Hiến pháp được thông qua thì Quốc hội mới tổ chức trưng cầu ý dân. Do đó, Ủy ban pháp luật tán thành với việc quy định như đã thể hiện tại Phương án 1.

Cũng liên quan tới kết quả trưng cầu ý dân, có ý kiến cho rằng, để bảo đảm tính pháp lý của kết quả trưng cầu ý dân, đề nghị Quốc hội phải ra nghị quyết xác nhận kết quả trưng cầu ý dân do Ủy ban thường vụ Quốc hội công bố.

Về vấn đề này Ủy ban pháp luật nhận thấy, Hiến pháp đã giao thẩm quyền tổ chức trưng cầu ý dân cho Ủy ban thường vụ Quốc hội nên khi Ủy ban thường vụ Quốc hội công bố kết quả trưng cầu ý dân tức là đã bảo đảm tính khách quan, hợp pháp của hoạt động này. Mặt khác, vấn đề đưa ra trưng cầu ý dân đã được người dân lựa chọn, quyết định theo ý chí của họ nên cơ quan nhà nước phải tôn trọng và thực hiện. “Do vậy, Quốc hội không cần thiết phải ra nghị quyết xác nhận kết quả trưng cầu ý dân hay thông qua lại các nội dung đã được người dân biểu quyết tán thành”- Chủ nhiệm Phan Trung Lý nêu quan điểm.

Đối với chủ thể có quyền đề nghị trưng cầu ý dân, dự thảo Luật cũng đưa ra 2 phương án. Phương án 1 thì Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ hoặc ít nhất một phần ba tổng số đại biểu Quốc hội có quyền đề nghị trưng cầu ý dân. Phương án 2 mở rộng thêm một số chủ thể khác có quyền sáng kiến pháp luật cũng có quyền đề nghị trưng cầu ý dân.  

Thẩm tra dự án Luật, Ủy ban Pháp luật của Quốc hội cho rằng, trưng cầu ý dân là hình thức thực hiện quyền dân chủ trực tiếp cao nhất của người dân. Chủ thể đề nghị trưng cầu ý dân đã được Quốc hội thảo luận và cân nhắc kỹ tại kỳ họp thứ 8 khi xem xét, thông qua Luật tổ chức Quốc hội.

Theo đó, “Quốc hội quyết định trưng cầu ý dân về Hiến pháp hoặc về những vấn đề quan trọng khác theo đề nghị của Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ hoặc ít nhất một phần ba tổng số đại biểu Quốc hội” (khoản 1 Điều 19).

“Để bảo đảm tầm quan trọng của việc đề nghị trưng cầu ý dân và để thống nhất với Luật tổ chức Quốc hội, đề nghị quy định chủ thể có quyền đề nghị trưng cầu ý dân như Phương án 1 của dự thảo Luật. Nghĩa là Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ hoặc ít nhất một phần ba tổng số đại biểu Quốc hội có quyền đề nghị trưng cầu ý dân”- Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Phan Trung Lý nhấn mạnh.

Ủy ban Pháp luật cũng đồng tình với quy định không cần thiết phải thành lập thêm một Ủy ban phụ trách việc tổ chức trưng cầu ý dân ở trung ương mà trọng trách này sẽ do Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định. Tại các địa phương, do đơn vị bỏ phiếu trùng với đơn vị hành chính nên giao trách nhiệm này cho Ủy ban nhân dân các cấp và chỉ thành lập Tổ trưng cầu ý dân ở các khu vực bỏ phiếu.