Điều 60 Luật BHXH: "Luật pháp là làm cho người lao động"

TS. Bùi Sỹ Lợi – Phó Chủ nhiệm Ủy ban về các vấn đề xã hội của Quốc hội chia sẻ tâm tư xoay quanh đề xuất của Chính phủ về hưởng bảo hiểm xã hội một lần (Điều 60 của Luật Bảo hiểm xã hội – BHXH).

Chính phủ vừa đề xuất Quốc hội sửa đổi Điều 60 Luật BHXH theo nguyện vọng của người lao động. Quan điểm của ông về đề xuất này ra sao?

Vì người lao động khó khăn mong muốn nên Chính phủ đề xuất Chính phủ sửa đổi theo nguyện vọng của người lao động. Luật pháp là làm cho người lao động chứ không phải làm cho người làm luật. Người lao động chưa hoàn toàn thỏa mãn, thấy chưa được thì phải có một thời gian để người ta suy nghĩ lựa chọn.

TS. Bùi Sỹ Lợi – Phó Chủ nhiệm Ủy ban về các vấn đề xã hội của Quốc hội

Chính phủ trình ra và đề xuất Quốc hội sửa điều luật này, nhưng vẫn khẳng định Điều 60 bảo đảm quan điểm của Đảng, tinh thần của Hiến pháp 2013, đem lại lợi ích cho người lao động.  Ngoài ra, phải nói thêm là Điều 60 cũng bảo đảm đúng quy trình làm luật. Nhưng bây giờ khi luật được ban hành thì một bộ phận người lao động không đồng ý do thị trường lao động của chúng ta chưa hoàn thiện, việc làm chưa bền vững, đời sống khó khăn, lương tối thiểu mới đáp ứng được 70% nên người ta mong muốn lấy tiền này để trước mắt làm việc kiếm sống nuôi bản thân và gia đình.

Đến giờ phút này Ủy ban về các vấn đề xã hội của Quốc hội cơ bản đồng tình với ý kiến của Chính phủ về việc sửa đổi điều này để một bộ phận người lao động khó khăn có thể giải quyết những vấn đề trước mắt.

Nhưng tôi muốn nói rằng, người lao động nên nghiên cứu kỹ, cân nhắc kỹ. Quả thực khó khăn trước mắt không có biện pháp nào xử lý được thì hãy nhận một lần. Còn nếu không cố gắng tiếp tục đóng góp, tích lũy thời gian, tham gia BHXH để khi hết tuổi lao động có lương hưu bảo đảm cuộc sống, tránh rủi ro khi về già.

Phải chăng lâu nay những người làm luật vẫn “quên” lấy ý kiến đối tượng tác động nên khi luật vừa ra chưa kịp có hiệu lực đã phải sửa, thưa ông?

Phải khẳng định, Điều 60 hoàn toàn bảo đảm quan điểm, mục tiêu an sinh xã hội và quá trình làm luật đã lấy ý kiến người lao động. Chúng ta cũng đã có bài học khi xây dựng luật BHXH 2006, người lao động cũng đã đình công phải duy trì BHXH một lần nhưng chúng ta đã nâng lên là sau một năm không có việc làm thì người lao động có quyền nhận BHXH một lần để lo cuộc sống trước mắt.

Vậy theo ông sửa Điều 60 lần này có nên đưa ra 2 hoặc 3 phương án để người lao động có quyền chọn lựa?

Không bàn 2-3 phương án gì hết. Chính phủ đã trình đề nghị Quốc hội cho người lao động lựa chọn. Điều chúng tôi mong muốn là người lao động cân nhắc để lựa chọn phương án tốt nhất cho mình.

Thời kỳ bao cấp có ai lĩnh BHXH một lần đâu vì ký hợp đồng dài hạn. Nay người lao động làm cho doanh nghiệp, ký hợp đồng 3 tháng, 1 năm nên họ thấy bấp bênh, vì thế muốn thanh toán bảo hiểm một lần để lo việc khác. Đây là điều đương nhiên trong quá trình hoàn thiện thị trường lao động. Tại sao các nước không nói đến BHXH một lần vì thị trường lao động đã hoàn thiện.

Hiện tỷ lệ người lao động muốn nhận BHXH một lần có lớn không, thưa ông?

Tỷ lệ này rất cao. Hiện nay bình quân mỗi năm có khoảng có 500.000 người ra khỏi hệ thống đóng BHXH và số lượng vào cũng tương đương. Với số vào với số ra cân bằng như vậy thì liệu mục tiêu đến năm 2020 có 50% lực lượng lao động tham gia BHXH có đạt?

Hơn nữa, bài toán an sinh xã hội như Chính phủ trình, nếu hôm nay đồng ý giải quyết BHXH một lần thì bài toàn hệ thống xã hội những năm sau sẽ giảm đi, nghĩa là không đạt mục tiêu về đối tượng. Và quan trọng là Nhà nước phải dành một khoản ngân sách để lo cho người khi về già.

Hiện nay khoảng 1,5 triệu người từ 80 tuổi trở lên và ngân sách phải bỏ ra 3,5 nghìn tỷ đồng, nay nâng lên thì ngân sách phải bỏ ra khoảng 7 nghìn tỷ/năm thì rõ ràng rất khó khăn.

Khi xây dựng luật thì luật phải có tầm nhìn xa nhưng luật cũng phải bám sát với thực tế. Nhưng với quy định của Điều 60 thì lại không sát thực tế. Điều này có mẫu thuẫn không, thưa ông?

Chính vì luật phải có tầm nhìn xa nên chúng ta mới quy định Điều 60. Vấn đề mâu thuẫn ở đây là trong 5 năm (2010 – 2015) số người lao động vào hệ thống đóng BHXH là 2,5 triệu người, số người ra là 2,3 triệu người. Nhưng quan trọng chỉ 72% người lao động chỉ làm 1-3 tháng thì đã rút tiền BHXH một lần. Vậy có phải tất cả khó khăn không? Chưa phải.

Nếu người khó khăn chúng ta đồng tình và đã xử lý. Nhưng cái quan trọng là trong 5 năm có 2,3 triệu người ra nhưng có đến 1 triệu người làm có một năm đã rút ra, thì có nghĩa chưa đầy 1 năm đã lấy một lần, tối đa vẫn được 2 tháng lương, thì rõ ràng là người ta lợi dụng. Nhưng nếu người lao động đã làm 2-3 năm trở lên mà rút ra không đóng BHXH thì chính người lao động đó bị thiệt.

Có người nói rằng, đóng BHXH không may bị chết thì không được hưởng là hoàn toàn không đúng. Bằng giá nào người lao động cũng được trả hết. Nếu không may chết vẫn được 10 tháng lương mai táng phí, thân nhân của người chết vẫn được hưởng tiền tuất một lần... Tiền này dù sống hay chết, người lao động đã đóng thì được hưởng, không ai được lấy khoản tiền này của người lao động.​

Nhưng có lo ngại tình trạng thu gom sổ BHXH sẽ lại tái diễn và nở rộ không, thưa ông?

Đúng là một số cai đầu dài đã thu gom sổ BHXH của người lao động trên thị trường để làm hộ chính sách BHXH cho người lao động. Vấn đề này cơ quan BHXH đã phát hiện ra và chúng tôi cũng đã kiến nghị phải hết sức chặt chẽ trong quản lý, tránh tình trạng người lao động bị thiệt. Người lao động đã nghèo rồi, đi thanh toán lại còn mất tiền nữa thì quả thực đè gánh nặng thêm cho họ.