Vụ án Vũ Ngọc Dương: "Nếu không đủ chứng cứ thì đừng... ép tội"

Bài tiếp theo, luật sư sẽ chỉ ra những điều mà người điều tra xét xử chỉ cần công tâm một chút thì vụ án đã không đến mức mắc lỗi trầm trọng.

Bài trước: Vụ án Vũ Ngọc Dương: Cần phải xem xét kỹ khâu điều tra, giám định

Thưa luật sư, nhìn từ vụ án Vũ Ngọc Dương mà VKSND Tối cao đang kháng nghị, bài học nào cho việc đánh giá chứng cứ trong khi điều tra?

Theo quy định tại điều 64 của Bộ luật tố tụng hình sự quy định về chứng cứ như sau:

Chứng cứ là những gì có thật được thu thập theo trình tự, thủ tục do Bộ luật này quy định mà Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát và Toà án dùng làm căn cứ để xác định có hay không có hành vi phạm tội, người thực hiện hành vi phạm tội cũng như những tình tiết khác cần thiết cho việc giải quyết đúng đắn vụ án.

Theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự việc đánh giá chứng cứ phải hợp pháp, xác thực và liên quan đến vụ án. Việc xác định các chứng cứ thu thập được phải bảo đảm đủ để giải quyết vụ án hình sự. Phải xác định và đánh giá mọi chứng cứ với đầy đủ tinh thần trách nhiệm, sau khi nghiên cứu một cách tổng hợp, khách quan, toàn diện và đầy đủ tất cả tình tiết của vụ án.

Qua vụ án trên tôi thấy việc thu thập chứng cứ, đánh giá chứng cứ, kết luật giám định, vật chứng, lời khai của các người liên quan, người làm chứng, các đồ vật và tài liệu khác....chưa khách quan, chưa toàn diện, chưa đầy đủ, thiếu sót nhiều vật chứng, thiếu người làm chứng, người liên quan và mang tính sơ sài.

Việc đánh giá chứng cứ, thu thập chứng cứ phải tổng hợp, khách quan, toàn diện và đầy đủ thể hiện tinh thần trách nhiệm và nghiệp vụ của cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng.

Tại sao thay vì tin 100% vào giám định, điều tra viên không đến gặp các giám đốc công ty cung cấp tiền liên quan vụ án Vũ Ngọc Dương để làm rõ?

Như tôi đã phân tích ở trên, vụ án trên trách nhiệm của cơ quan điều tra, viện kiểm sát và tòa án được đặt ra. Tại sao khi điều tra, truy tố và xét xử không mời hoặc yêu cầu người đại diện theo pháp luật của 02 công ty cung cấp tiền cho Dương để làm rõ, đối chất về số tiền 100 triệu Dương có nhận từ 2 công ty này hay không. Đối chiếu chứng cứ để biết biên nhận tiền là giả hay thật và việc xác nhận của 02 công ty này.... 

Như vậy về tư cách tố tụng phải đưa người đại diện hợp pháp của 02 công ty này vào vụ án, cơ quan điều tra phải mời họ để lấy lời khai, đối chất và đánh giá chứng cứ. Đây là sai sót nghiêm trọng của cơ quan tiến hành tố tụng và những người tiến hành tố tụng trong vụ án trên.

Bà Nguyễn Thị Thanh Vân đang thực nghiệm lại hành vi làm giả giấy tờ trước cơ quan điều tra. Từ giấy tờ giả này dẫn đến vụ án Vũ Ngọc Dương.

Theo luật sư, từ việc đánh giá chứng cứ vụ án này có thể thấy điều gì trong việc áp dụng nguyên tắc suy đoán vô tội trong quá trình giải quyết vụ án?

Không ai có thể bị coi là có tội khi hành vi do họ thực hiện chưa được chứng minh theo đúng các quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự và chưa được xác định bằng bản án kết tội đã có hiệu lực pháp luật của tòa.

Trách nhiệm chứng minh tội phạm thuộc về các cơ quan điều tra, viện kiểm sát. Bị can, bị cáo có quyền nhưng không buộc phải chứng minh là mình vô tội. 

Buộc tội phải dựa trên chứng cứ. Bản cáo trạng của viện kiểm sát và bản án kết tội của tòa phải dựa trên các chứng cứ khẳng định chắc chắn về lỗi của người bị buộc tội trong việc thực hiện tội phạm. 

Mọi nghi ngờ về lỗi của bị can, bị cáo nếu không thể loại trừ được theo trình tự, thủ tục luật định và khi chưa có sự thống nhất trong việc giải thích, áp dụng các quy phạm pháp luật đều phải được giải quyết theo hướng có lợi cho họ.

Qua việc đánh giá và thu thập chứng cứ trong vụ án trên có thể thấy việc áp dụng nguyên tắc suy đoán vô tội trong pháp luật hình sự ở nước ta chưa được phổ biến và mang tính thực tiễn. Nhiều cơ quan tố tụng, người tiến hành tố tụng không đủ tự tin, năng lực và suy đoán theo hướng có lợi cho nghi can. 

Trong quá trình đi tìm sự thật khách quan của vụ án, người tiến hành tố tụng phải thu thập cả chứng cứ buộc tội lẫn gỡ tội chứ không phải chỉ tìm chứng cứ buộc tội, xem nhẹ và bỏ qua chứng cứ gỡ tội. Khi không đủ bằng chứng hoặc không chứng minh được hành vi phạm tội thì phải suy đoán theo hướng ngược lại. 

Nếu không có đầy đủ chứng cứ chứng minh một người phạm tội một cách vững chắc thì phải thả, không nên vì lỡ "ném lao phải theo lao" bằng cách dùng thủ thuật kéo dài vụ án nhằm chứng minh cho bằng được. 

Điều này xuất phát từ cái gốc là nghĩa vụ chứng minh tội phạm thuộc về cơ quan tố tụng. Đây là quá trình xuyên suốt tố tụng. Nếu cơ quan điều tra còn không chắc về chứng cứ thì không ra kết luận điều tra, nếu viện kiểm sát còn băn khoăn việc này nọ thì không ra cáo trạng, nếu thấy chưa đủ chứng cứ thì tòa không kết tội bị cáo.

Nếu áp dụng nguyên tắc suy đoán vô tội, vụ án này có đến mức trầm trọng như vậy không?

Nguyên tắc suy đoán vô tội là một nguyên tắc tiến bộ đã được quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự và Hiến pháp năm 2013. Nguyên tắc này bảo vệ chính sách nhân đạo của pháp luật hình sự và lợi ích của người bị truy cứu trách nhiệm hình sự là khi cơ quan tố tụng không chứng minh được hành vi phạm tội thì phải suy đoán theo hướng ngược lại.

Ngoài ra, nguyên tắc suy đoán vô tội cũng đặt ra yêu cầu cao hơn cho những người tiến hành tố tụng trong việc chứng minh tội phạm: Họ không thể làm sai mà vẫn áp đặt ý chí chủ quan của mình để kết tội nghi can. Hơn nữa, nguyên tắc này đảm bảo tính pháp chế trong Bộ luật Tố tụng hình sự, là nhân tố phát triển tính đúng đắn của lĩnh vực tố tụng hình sự.

Nếu vụ án trên các cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng mạnh dạn áp dụng nguyên tắc này thì có lẽ anh Dương đã không bị xử phạt với 30 tháng tù giam và những tháng ngày long đong vướng vào lao lý khổ sở. 

Tuy nhiên, theo tôi vụ án này không hắn là cơ quan tiến hành tố tụng không can đảm áp dụng nguyên tắc suy đoán vô tội mà quá trình điều tra truy tố, xét xử đã vi phạm nghiêm trọng trong việc thu thập và đánh giá chứng cứ. Những vấn đề cần chứng minh trong vụ án nêu trên đã không được điều tra, truy tố và xét xử một cách tổng hợp, khách quan, đầy đủ và toàn diện theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự.

Xin cảm ơn luật sư!