"Việt Nam tự tin nói về nhân quyền"

Cục trưởng Cục Thông tin đối ngoại Lê Văn Nghiêm là người theo sát vấn đề nhân quyền tại Việt Nam nhiều năm nay, ông đã 2 lần tham gia phát biểu tại 2 phiên họp UPR rà soát tình hình nhân quyền ở Việt Nam. 

Một phiên họp thành công

Trước hết, UPR (tiếng Anh: Universal Periodic Review) là cơ chế rà soát định kỳ phổ quát của Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc. Khoảng 7 năm nay, chúng ta vẫn gọi là “cơ chế kiểm điểm định kỳ phổ quát”. 

Tuy nhiên, dùng từ “kiểm điểm” chưa sát nghĩa, chưa đúng với thực tế. Lần này, chúng ta thay đổi tên gọi đi một chút, gọi là “cơ chế rà soát định kỳ phổ quát”, rà soát (review) những gì làm được, những gì chưa làm được, đánh giá những gì làm tốt những gì làm chưa tốt trong 4 năm qua. 

Không nên hiểu từ “review” theo nghĩa “kiểm điểm” của người Việt, có nghĩa là tìm và nêu ra khuyết điểm, sai phạm. Như vậy, nếu dùng từ “kiểm điểm” có thể sẽ bị hiểu nhầm. Ý nghĩa của cơ chế này là cứ 4 năm một lần, tất cả 192 nước thành viên, đều phải lần lượt thực hiện việc rà soát tình hình nhân quyền của nước mình.

Cơ chế này đã hoạt động khoảng 7 năm nay, mỗi một đợt có khoảng 14-15 nước được rà soát. Đây là đợt thứ 18, lần này có 14 nước được rà soát. Việt Nam thực hiện chu kỳ thứ 2. Lần thứ nhất diễn ra ngày 8/5/2009. 

Nước được rà soát phải có báo cáo quốc gia về tình hình nhân quyền trong 4 năm qua. Báo cáo của chúng ta được xây dựng từ cách đây 1 năm, cách đây mấy tháng chúng ta đã gửi cả bản tiếng Việt và tiếng Anh cho Hội đồng Nhân quyền và nhiều nước cũng đã có góp ý với chúng ta. Sau đó, chúng ta xây dựng một bản báo cáo để trình bày tại phiên họp lần này. Báo cáo của Việt Nam do Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Hà Kim Ngọc trình bày trong 30 phút.

Sau khi trưởng đoàn Việt Nam trình bày xong bản báo cáo, đại diện của 107 nước (đã đăng ký trước) lần lượt được mời phát biểu, mỗi người chỉ nói không quá 1 phút 5 giây.

Sau khi 36 đại biểu đầu tiên phát biểu, ông chủ tịch phiên họp mời đoàn Việt Nam phát biểu, đại diện một số bộ ngành của Việt Nam được mời phát biểu, mỗi người nói trong 3 phút. Bộ Thông tin & Truyền thông được mời phát biểu, cung cấp thông tin và trao đổi về những quan tâm, bình luận của đại biểu các nước liên quan đến vấn đề tự do ngôn luận, tự do thông tin ở Việt Nam.

Sau khi các đại diện của 107 nước phát biểu, ông chủ tịch mời Thứ trưởng Hà Kim Ngọc, đại diện đoàn Việt Nam phát biểu trong 8 phút, kết thúc phiên họp.

Toàn bộ phiên họp kéo dài 3 giờ 30 phút này được truyền hình trực tuyến trên mạng thông tin của Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc. Những ai quan tâm đều có thể theo dõi toàn bộ phiên họp này qua mạng.

Sau khi phiên họp vừa kết thúc, có nhiều ông bà đại sứ đã xếp hàng để bắt tay chúc mừng đoàn Việt Nam đã hoàn thành tốt phiên rà soát này.

UPR là cơ chế mới của Liên hợp quốc, được thực hiện một cách công khai, dân chủ, bình đẳng. Tất cả 192 nước thành viên của Liên hợp quốc đều bình đẳng, đều phải thực hiện cơ chế rà soát lại tình hình nhân quyền của nước mình. Đại diện của tất cả 192 quốc gia đều có quyền phát biểu góp ý cho các nước khác. Nước được rà soát cũng phải có tinh thần cầu thị, lắng nghe, tiếp thu ý kiến bình luận, nhận xét, khuyến nghị của các nước. Mặt khác, nước được rà soát cũng có quyền từ chối không ủng hộ những khuyến nghị mà bản thân nước đó thấy không hợp lý và nêu rõ lý do vì sao không ủng hộ, không tiếp thu.

Đánh giá phiên rà soát của Việt Nam lần này, tôi thấy toàn bộ phiên họp đã diễn ra trang trọng, suôn sẻ, theo đúng trình tự thủ tục của phiên rà soát. Việt Nam đã có quá trình chuẩn bị rất nghiêm túc. Suốt một năm vừa rồi, các bộ ngành Việt Nam đã tiến hành rà soát việc thực hiện những cam kết quốc tế thuộc lĩnh vực quản lý của mình, Bộ Ngoại giao đã phối hợp chặt chẽ với các bộ ngành để xây dựng bản báo cáo quốc gia, được đánh giá là toàn diện, đầy đủ, có chất lượng.

Chưa bao giờ Việt Nam tham gia một hoạt động về nhân quyền của Liên hợp quốc mà thu hút sự quan tâm của đông đảo các nước như vậy. Có tới 107 nước phát biểu ý kiến, và chúng ta lắng nghe ý kiến đó, rồi chúng ta đã có ý kiến trao đổi lại, cung cấp thêm thông tin để họ hiểu thêm về tình hình nhân quyền ở Việt Nam.

Qua các ý kiến phát biểu của các nước, chúng ta thấy đa số các nước đều có chung đánh giá tích cực về nỗ lực của Việt Nam trong việc thực hiện các cam kết quốc tế trong thời gian qua nhằm thúc đẩy và bảo vệ nhân quyền. Họ ghi nhận những kết quả Việt Nam đã đạt được trong việc thực hiện 96 khuyến nghị mà Việt Nam đã tiếp thu trong phiên rà soát lần trước. Họ ghi nhận Việt Nam có những thành tích nổi bật về kinh tế xã hội, đặc biệt kết quả thực hiện các mục tiêu thiên niên kỷ. Việt Nam được công nhận là đã hoàn thành 5/8 mục tiêu phát triển thiên niên kỷ, đi trước rất nhiều nước, trong lộ trình thực hiện các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ.

Phái đoàn Việt Nam có gần 20 người tham dự thì có 8 đại biểu nữ, chiếm gần một nửa. Đội hình này cũng thể hiện mức độ bình đẳng giới ở Việt Nam, một nội dung được nhiều nước quan tâm.

Qua phần trình bày của các đại biểu Việt Nam tại phiên họp, có thể thấy một phong thái tự tin, chủ động của Việt Nam tại diễn đàn lớn về nhân quyền, khẳng định vị thế của Việt Nam được nâng cao, là thành viên có trách nhiệm trong Hội đồng nhân quyền Liên hợp quốc.

Trong phiên họp UPR lần này, 107 nước đưa ra tổng cộng 256 khuyến nghị với Việt Nam. Chúng ta sẽ nghiên cứu và quyết định sẽ tiếp thu những khuyến nghị nào và không tiếp thu những khuyến nghị nào. Đến tháng 6/2014, Hội đồng Nhân quyền sẽ họp phiên toàn thể để thông qua báo cáo chính thức về phiên rà soát tình hình nhân quyền ở Việt Nam.

Nhân quyền trong lĩnh vực thông tin và truyền thông

Tại phiên họp rà soát tình hình nhân quyền ở Việt Nam, có khoảng 30 nước quan tâm đến vấn đề tự do ngôn luận, tự do báo chí, tự do thông tin, tự do internet, phần lớn là các nước phương Tây. 

Trong phần cung cấp thông tin trao đổi, tôi đã trình bày một số nội dung như sau:

Quyền tự do ngôn luận, tự do thông tin ở Việt Nam đã có bước cải thiện trong thời gian qua, nhờ sự phát triển nhanh của các phương tiện thông tin đại chúng và mạng Internet.

Hiến pháp 2013 đã nêu rõ: ‘Công dân có quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tiếp cận thông tin ...”.

Ở Việt Nam hiện nay không có kiểm duyệt báo chí, xuất bản, không có kiểm duyệt thông tin trên mạng Internet.

Trong năm qua, việc thực hiện quyền tự do ngôn luận của người dân Việt Nam đã có tiến bộ. Các cuộc tranh luận, chất vấn, phản biện chủ trương chính sách của Nhà nước đã diễn ra sôi nổi và thực chất tại Quốc hội và các diễn đàn chính thức khác. Lần đầu tiên, Quốc hội tổ chức lấy phiếu tín nhiệm đối với các thành viên Chính phủ và các chức danh lãnh đạo Nhà nước, thể hiện vai trò của Quốc hội được nâng cao, quá trình dân chủ hóa sinh hoạt trong cơ quan Nhà nước có bước phát triển.

Ngoài việc bày tỏ chính kiến trên các phương tiện thông tin đại chúng của Việt Nam và nước ngoài, hơn ba triệu blogger còn bày tỏ chính kiến trên mạng xã hội, tổ chức các diễn đàn thảo luận, phản biện chủ trương chính sách của Nhà nước, góp ý sửa đổi hiến pháp, gửi kiến nghị, lấy chữ ký trên mạng ủng hộ kiến nghị tập thể...

Tuy nhiên, luật pháp Việt Nam quy định hạn chế quyền tự do ngôn luận trong một số trường hợp, phù hợp với Công ước về các quyền dân sự và chính trị, nhằm tôn trọng các quyền hợp pháp và chính đáng, uy tín, danh dự của người khác; nhằm bảo vệ an ninh quốc gia, trật tự công cộng, sức khỏe và đạo đức của xã hội.

Cụ thể, Luật pháp Việt Nam cấm các hành vi sau đây:

1.     Tuyên truyền cho chiến tranh và bạo lực.

2.     Kích động hằn thù dân tộc, tôn giáo;

3.     Kích động sự phân biệt đối xử về chủng tộc.

4.     Truyền bá hủ tục, mê tín dị đoan;

5.     Kích động bạo lực chống chính quyền.

6.     Tiết lộ bí mật Nhà nước.

7. Đưa tin sai sự thật, xuyên tạc, vu khống, xúc phạm danh dự của người khác.

8. Miêu tả tỉ mỉ hành động dâm ô, chém giết rùng rợn; phổ biến hình ảnh khiêu dâm;

9. Tự ý công bố hình ảnh, tài liệu, thư riêng của cá nhân.

Liên quan đến vấn đề quản lý Internet, chúng tôi khẳng định Nghị định 72/2013/NĐ-CP không hạn chế quyền tự do ngôn luận, mà là nhằm điều chỉnh hoạt động trên mạng Internet, đảm bảo phát triển môi trường Internet phù hợp, lành mạnh, góp phần thúc đẩy tiến bộ và bảo vệ lợi ích công cộng, đối phó với những rủi ro và tác hại từ môi trường mạng Internet.

"Nghị định 72/2013/NĐ-CP không hạn chế quyền tự do ngôn luận"- Cục trưởng Lê Văn Nghiêm khẳng định (ảnh minh họa)

Nghị định 72 được ban hành sau khi tiếp thu ý kiến của nhiều tổ chức, cá nhân Việt Nam và nước ngoài, nhằm tạo môi trường kinh doanh công bằng, minh bạch cho các doanh nghiệp, bảo đảm an toàn và an ninh thông tin trên mạng, phù hợp với truyền thống văn hóa của dân tộc, đáp ứng các tiêu chuẩn về quyền con người.

Các hành vi bị cấm trong Nghị định 72 đã được quy định trong Luật Công nghệ thông tin (Điều 12), Luật Báo chí (Điều 10), Luật Viễn thông, được ban hành trước đó. Trong Nghị định 72 không có quy định nào hạn chế hay cấm người sử dụng internet tìm kiếm, tiếp nhận, phổ biến và chia sẻ thông tin.

Nhằm khắc phục tình trạng một số trang tin điện tử sao chép, đăng lại bài báo mà không xin phép, thậm chí còn sửa đổi nội dung, sửa đầu đề bài báo, Nghị định 72 yêu cầu tôn trọng quyền tác giả trong lĩnh vực báo chí và thông tin trên internet.

Bên lề phiên rà soát chính thức tình hình nhân quyền ở Việt Nam, còn có hoạt động của các tổ chức phi chính phủ, trong đó có hội thảo về tình hình nhân quyền ở Việt Nam. Và trong phiên họp chính thức, đại diện của nhiều tổ chức phi chính phủ cũng được tham dự, chứng kiến toàn bộ phiên họp, nhưng không được phát biểu.

Như vậy, có thể nói, phiên họp rà soát tình hình nhân quyền ở Việt Nam tại Hội đồng Nhân quyền là một sự kiện đối ngoại quan trọng, thu hút sự quan tâm của dư luận trong nước và nước ngoài. Thành công của hoạt động này đã góp phần khẳng định và nâng cao uy tín, vị thế và hình ảnh của Việt Nam trên trường quốc tế.