TS Võ Trí Hảo: Dân TP.HCM đủ sáng suốt tự bầu thị trưởng

Để hiểu hơn vấn đề này, chúng tôi trao đổi với TS Võ Trí Hảo, giảng viên khoa Luật (Đại học Kinh tế TP.HCM) - một người dành nhiều thời gian nghiên cứu về chính quyền địa phương ở nhiều nước trên thế giới.

TS Võ Trí Hảo

Rút ngắn khoảng cách chính quyền - nhân dân

Phóng viên: Mô hình CQĐT có khác biệt gì so với mô hình chính quyền hiện nay tại Việt Nam thưa ông?

TS Võ Trí Hảo: Mô hình CQĐT là một thuật ngữ để chỉ một mô hình chính quyền địa phương thành lập ở các đô thị, dùng để phân biệt với mô hình chính quyền nông thôn. CQĐT thường có hai đặc điểm khác biệt so với chính quyền nông thôn. Một là, được tổ chức rút gọn một số cấp chính quyền. Nhưng đặc biệt là việc giảm bớt cấp chính quyền này vẫn bảo đảm khoảng cách “chính quyền - nhân dân” không quá xa về mặt không gian. Hai là, người đứng đầu chính quyền đô thị do dân bầu trực tiếp hay nói cách khác bộ máy chính quyền được tổ chức theo mô hình thị trưởng.

Nghĩa là mô hình này hoàn toàn phù hợp với các đô thị lớn như TP.HCM?

Với trình độ dân trí ở các đô thị lớn hiện nay, nhân dân hoàn toàn đủ sáng suốt bầu trực tiếp thị trưởng, mà không cần phải chờ HĐND chọn thay cho mình.

Đúng. Điều này xuất phát từ thực tế, trình độ dân trí ở các đô thị cao hơn vùng nông thôn. Do đó, nếu bầu trực tiếp thị trưởng thì chúng ta hoàn toàn có khả năng chọn đúng người. Bên cạnh đó, các đô thị lớn như TP.HCM thường có nhiều vấn đề phức tạp nên đòi hỏi một người đứng đầu chính quyền chịu trách nhiệm trước dân cao hơn, đòi hỏi được dân bầu trực tiếp, chịu trách nhiệm trực tiếp và bị phế truất trực tiếp bởi lá phiếu của người dân. Vì vậy, mô hình CQĐT này hoàn toàn phù hợp với một siêu đô thị như TP.HCM.

Làm dân phật lòng là mất ghế

Ông đánh giá thế nào về mô hình TP.HCM đề xuất và việc giảm cấp chính quyền có ý nghĩa gì thưa ông?

Mô hình CQĐT của TP.HCM là mô hình hai cấp. Nghĩa là, thiết lập cơ quan hành chính đô thị ở địa bàn TP trực thuộc Trung ương và TP, thị xã thuộc tỉnh là tòa thị chính, đứng đầu tòa thị chính là thị trưởng. Theo tôi, mô hình CQĐT mà TP.HCM lựa chọn này mang tính khả thi cao, phù hợp với đô thị lớn như TP.HCM hiện nay, mang lại nhiều ưu điểm.

Cụ thể, cho phép rút số cấp chính quyền địa phương từ 3 xuống 2. Từ đó sẽ rút ngắn khoảng cách giữa nhân dân với chính quyền cấp thành phố. Đồng thời rút ngắn đường đi của công văn, các văn bản chỉ đạo. Đặc biệt, việc giảm bớt cấp quản lý, vấn đề phân cấp phân quyền rõ ràng dễ thực hiện hơn, vì giảm bớt lát cắt phân quyền.

Như ông nói, giảm bớt cấp quản lý, thì vấn đề phân cấp phân quyền dễ thực hiện hơn. Tuy nhiên, việc giảm bớt cấp quản lý này có bất cập gì không, thưa ông?

Vấn đề này có hai mặt, khi giảm bớt cấp chính quyền, có nghĩa thủ tục hành chính cũng sẽ được cắt giảm. Thủ tục hành chính được cắt giảm thì không chỉ mang lại tiết kiệm ngân sách, mà về phía công dân sẽ mang lại lợi ích rất lớn. Nhưng đây cũng chính là điểm gây quan ngại cho Trung ương, bởi nó tạo ra áp lực thay đổi thói quen ban hành văn bản hướng dẫn vẫn theo kiểu rập khuôn như từ thời bao cấp.

Với chính quyền được tổ chức theo khuôn như hiện nay, các cơ quan ban hành văn của Trung ương chỉ phải soạn thảo một phương án duy nhất. Nhưng nếu theo phương án CQĐT mà TP.HCM chọn thì họ phải soạn thảo đồng thời ít nhất hai phương án: Phương án cho chính quyền địa phương ba cấp và phương án cho chính quyền địa phương hai cấp. Điều này tạo ra một khối lượng công việc không nhỏ, nhất là khi ở Việt Nam hằng tháng số lượng nghị định, thông tư ban hành nhiều khủng khiếp.

Giao thông ở thành phố thuận lợi, khoảng cách từ nơi cư trú của công dân tới chính quyền cấp thành phố vệ tinh không lớn là điều kiện thuận lợi để áp dụng mô hình chính quyền đô thị. (Ảnh: Thanh Phương)

Mô hình CQĐT mà TP.HCM lựa chọn là mô hình đứng đầu là chủ tịch ủy ban hành chính (hay có thể gọi là thị trường) thì có lợi gì cho người dân?

Phải khẳng định mô hình quản lý mà TP.HCM lựa chọn cũng rất tốt cho dân. Nhưng, nếu để dân trực tiếp bầu trực tiếp thị trưởng thay vì HĐND bầu ra UBND như bây giờ, thì thị trưởng sẽ gắn bó với dân hơn, chịu trách nhiệm trực tiếp trước dân hơn, làm dân phật lòng là mất ghế, chứ không chờ đến lúc có bằng chứng vi phạm pháp luật như hiện nay.

Đồng thời, nó cũng đặt ra trách nhiệm lớn hơn cho người đứng đầu, tạo cho họ vị thế chính trị vững chắc, trao quyền lớn hơn, quyền lựa chọn ê kíp của mình (các phó thị trưởng, giám đốc sở), cho phép thị trưởng có công cụ cần thiết để hoàn thành tốt công việc của mình. Không chỉ thị trưởng thành phố trực thuộc trung ương, mà thị trưởng thành phố vệ tinh cũng nên để dân bầu trực tiếp. Đặc biệt, với trình độ dân trí ở các đô thị lớn hiện nay, nhân dân hoàn toàn đủ sáng suốt bầu trực tiếp thị trưởng, mà không cần phải chờ HĐND chọn thay cho mình.

Chỉ phù hợp với đô thị

Mô hình này có phù hợp với nông thôn?

Cần phải nói thêm, việc giảm bớt cấp chính quyền, phù hợp ở vùng đô thị, không phù hợp với vùng nông thôn, đặc biệt vùng hải đảo miền núi xa xôi. Ở các đô thị, giao thông thuận lợi, khoảng cách từ nơi cư trú của công dân tới chính quyền cấp thành phố vệ tinh không lớn. Còn ở nông thôn, có khi đi hai ngày đường mới lên được trung tâm huyện, nên nếu bỏ chính quyền cấp xã, thì “chính quyền ở xa dân quá”.

Nguồn: Khám Phá