Thời thanh niên sôi nổi của vị giáo sư già

Thời thanh niên sôi nổi tham gia cách mạng

Tiếp phóng viên tại nhà riêng ở một con ngõ trên đường Cầu Giấy, GS.TS Nguyễn Phúc Trí đã ở tuổi 94, nhưng với ông thời thanh xuân hoạt động cách mạng sôi nổi vẫn vẹn nguyên trong trái tim.

GS.TS Nguyễn Phúc Trí - nguyên Viện trưởng Viện Thiết kế Giao thông vận tải - cựu thành viên của Đoàn thanh niên tuyên truyền xung phong thành Hoàng Diệu.

Ông kể, tháng 9 năm 1940, tổ chức yêu nước bí mật của học sinh trường Bưởi ra đời. Bốn năm sau đó, trước yêu cầu của cách mạng và dưới sự lãnh đạo của Đảng, Đội Thanh niên tuyên truyền xung phong thành Hoàng Diệu được thành lập với khoảng 60 thành viên hoạt động công khai và nam sinh Nguyễn Phúc Trí  là một trong số những thành viên của đội.

Năm 1944, Hà Nội loan truyền thông tin về các hoạt động của Mặt trận Việt Minh trên Chiến khu Việt Bắc và phong trào cách mạng đã lan rộng vào giới thanh niên học sinh không chỉ ở trường Bưởi mà ở cả các trường Thăng Long, Louis Pasteur, Văn Lang…và kể cả trường Albert Sarraut là trường chuyên của con Tây cũng có các học sinh ta tham gia phong trào. Cuối năm 1944, nam sinh Nguyễn Phúc Trí khi đó học trường Pasteur được bạn bè giới thiệu đã tham gia Đoàn Thanh niên Cứu Quốc.

“Hoạt động ban đầu là rỉ tai tuyên truyền, rải truyền đơn, dán áp phích. Nhưng đến cuối năm có chủ trương chuyển hướng vận động quần chúng, để một bộ phận ra hoat động công khai gây thanh thế cho lực lượng cách mạng nhanh chóng phát triển, và tổ chức Thanh niên tuyền truyền xung phong Thành Hoàng Diệu đã được thành lập vào tháng 11”, ông Trí nhớ lại.

Tổ chức ban đầu chỉ có dăm người, hoạt động chủ yếu tuyên truyền ở các chợ ngoại thành, sau ngày 9/3 (ngày Nhật lật đổ Pháp), đã thành Đoàn gồm 3 liên đội và ông Trí được chuyển sang hoạt động trong Liên đội 2 của Đoàn.  Lúc này Đoàn đã hoạt đông khắp thành phố cả ngoại và nội thành.

“Ngày 17/8/1945, Đoàn được huy động tham gia phá cuộc mít tinh do Tổng hội viên chức tổ chức. Đầu giờ chiều ngày 17/8/1945, lực lượng Việt Minh đã trà trộn vào dòng người đông nghịt trước quảng trường Nhà hát lớn. Mít tinh chưa bắt đầu thì một lá cờ đỏ sao vàng được thả  bao phủ một mảng tường lớn  trước nhà hát. Phía dưới đám đông, cờ đỏ sao vàng cũng lác đác xuất hiện rồi đám đông tản thành đoàn người đi biểu tình. Chúng tôi nhập vào dòng người đông đảo đi bên lá cờ tiến theo đường Tràng Tiền về phía Bờ Hồ, vòng qua các phố Hàng Đào, Hàng Ngang, Đồng Xuân và nhiều khu phố khác. Tất cả vừa đi vừa hô to khẩu hiệu “Ủng hộ Việt Minh, ủng hộ Việt Minh”. Khi đó tôi cảm nhận rõ ràng khí thể  hào hùng nổi dậy của toàn dân, tưng bừng hào khí”, ông Trí nói.

Sau đó một ngày, ngày 18/8/1945, Đoàn Thanh niên tuyên truyền xung phong Thành Hoàng Diệu lại được huy động đi khắp các phố phường Hà Nội để “mời đồng bào nhiệt liệt tham gia cuộc biểu tình vào sáng hôm sau, do Việt Minh tổ chức”.

Và chiếm trại bảo an binh

Sáng sớm ngày 19/8/1945, ông Trí mang theo khẩu súng ngắn, cùng đồng đội kéo nhau lên Bờ Hồ. Trên đường đi, ông đã thấy hàng nghìn người với những vũ khí thô sơ đang ùa xuống đường, tiến thẳng về Nhà hát lớn. Quảng trường Nhà hát lớn phủ kín cờ đỏ sao vàng. Cuộc mít tinh lớn chưa từng có của quần chúng cách mạng đã diễn ra, trở thành cuộc biểu tình vũ trang. Theo phân công của Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc, Đoàn Thanh niên tuyên truyền xung phong Thành Hoàng Diệu có nhiệm vụ đánh chiếm trại Bảo an binh.

“Chúng tôi diễu hành qua phố Tràng Tiền với khí thế ngợp trời, xông thẳng tới cổng trại Bảo an binh, lúc đó còn đang khóa mấy vòng xích sắt. Thương lượng một hồi không xong, chúng tôi có lệnh phá khóa xông vào. Nhóm tôi chiếm kho vũ khí ở bên phải, sát cửa ra vào. Trong kho đại bộ phận là súng trường, có một số khẩu trung liên, tiểu liên Thompson và một khẩu tiểu liên Sten trông khá lạ mắt. Quân Nhật đang bao vây đường phố quanh trại, vòng ngoài trên vỉa hè đối diện là quần chúng cách mạng đang vung cờ và hô vang khẩu hiệu “ủng hộ Việt Minh, ủng hộ Việt Minh”.

Chiều tối, chúng tôi được các chị bên Phụ nữ cứu quốc tiếp tế bánh mì, khi đó vòng vây quân Nhật đã phải rút đi. Tuy nhiên không khí trong trại vẫn hết sức căng thẳng, một số bảo an binh còn ở trong trại tỏ thái độ chống đối nên đêm đến chúng tôi phải bố trí một số điểm trong trại đề phòng chuyện bất trắc. Mặc dù vậy, chiều ngày 19/8, Hà Nội ngập tràn trong niềm vui thành công của cuộc khởi nghĩa giành chính quyền, chính quyền đã về tay nhân dân”, ông Trí nhớ lại.

Sau những ngày cách mạng Tháng Tám, ông Trí cho biết, Đoàn Thanh niên tuyên truyền xung phong Thành Hoàng Diệu được bổ sung lực lượng để hình thành tổ chức quân sự đầu tiên của Thủ đô. Theo đó, các thành viên được biên chế thành tiểu đội, trung đội, phân đi các điểm cần bảo vệ trong thành phố. Trung đội của ông Trí đóng ở sân bay thủy phi cơ, cạnh trường Bưởi. Một thời gian sau, chuyển ra đóng ở Đông Phù, Thanh Trì, rồi lên Xuân Mai, Miếu Môn, Ba Thá. Cuối năm 1945, ông được bổ sung vào đội quân Tây Bắc tiến, đóng quân ở Mường Bú, Tạ Bú.

Sau kháng chiến chống Pháp thành công, hòa bình lập lại, anh em trong Đoàn mới có dịp gặp nhau đông đủ (tất cả có 53 người nhưng khi hoạt động bí mật không biết hết mặt nhau). Tuy mỗi người một con đường hoạt động khác nhau, nhưng họ đều trưởng thành và đều là cán bộ tốt của cách mạng.