Quan hệ Đối tác toàn diện tăng cường Việt Nam - Australia

Tình hình Australia thời gian gần đây

1. Nội trị:

- Tình hình chung Australia thời gian qua cơ bản ổn định và không có những biến cố lớn. Tại cuộc bầu cử Quốc hội ngày 2/7/2016, Liên đảng thắng cử (76/150 ghế so với 90 ghế khóa trước; trong khi Công đảng giành được 67 ghế); ông Malcolm Turnbull tiếp tục giữ chức Thủ tướng Australia, song với đa số sít sao tại Hạ viện, ông Turnbull và Liên đảng thường xuyên gặp khó khăn trong việc thông qua chính sách.

Ngày 23/11/2017 Australia công bố Sách trắng Đối ngoại lần thứ 3, nêu rõ những thay đổi to lớn của cục diện thế giới, do sự điều chỉnh chính sách của Mỹ dưới thời Trump, Anh rời khỏi liên minh Châu Âu, sự xuất hiện của xu hướng bảo hộ, dân tộc…, xác định những đe dọa an ninh cụ thể đối với Australia gồm chủ nghĩa khủng bố, tấn công mạng. Sách trắng cũng đưa ra lộ trình để bảo đảm an ninh, thịnh vượng của Úc trong những năm tới, bao gồm thúc đẩy tự do hóa thương mại, phát triển quan hệ đối tác với các nước khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương…

- Australia tiếp tục củng cố thực lực quốc phòng, chú trọng tăng cường lực lượng quân sự tại khu vực Tây và Tây Bắc nhìn ra Ấn Độ Dương và Đông Nam Á; công bố Chiến lược an ninh quốc gia mới (1/2013) và Sách trắng Quốc phòng (STQP) (3/2016). Đáng chú ý, STQP đưa ra tầm nhìn quốc phòng của Úc đến năm 2035 trong đó xác định các lợi ích quốc phòng chiến lược nhất của Úc; cam kết tăng ngân sách quốc phòng từ mức 32,3 tỷ AUD hiện nay lên mức 42,4 tỷ AUD (tương đương 2% GDP) vào năm 2020-2021; đầu tư 195 tỷ AUD trong 10 năm tới để tăng cường năng lực quốc phòng...

- Australia đã trải qua 25 năm phát triển kinh tế liên tục mà không bị khủng hoảng. Trong bối cảnh suy thoái, kinh tế Australia tăng trưởng chậm lại, đạt khoảng 2,5% -3% song vẫn thuộc nhóm tăng trưởng tốt nhất trong khối OECD. Trọng tâm chính sách kinh tế của Chính phủ Australia hiện nay là: (i) Đưa ngân sách về thặng dư thông qua việc cắt giảm chi tiêu, tăng thuế; (ii) Thúc đẩy ngoại giao kinh tế, chú trọng tự do hóa thương mại; (iii) Phát triển các ngành kinh tế phi khai khoáng, đa dạng hóa các ngành kinh tế sau khi thời kỳ bùng nổ khai khoáng chấm dứt.

2. Đối ngoại:

Australia tiếp tục triển khai quan hệ đối ngoại khá độc lập, tự chủ và chủ động. Australia coi trọng quan hệ đồng minh thân cận với Mỹ, Mỹ vẫn là ưu tiên số 1 để bảo đảm an ninh và kinh tế của Australia; xác định Nhật Bản là đối tác ưu tiên cả về kinh tế và an ninh-quốc phòng, coi Nhật là đồng minh tự nhiên, đồng thời chú trọng tăng cường củng cố liên minh Mỹ - Nhật Bản - Australia; Thủ tướng Australia Malcolm Turnbull vừa có chuyến thăm chính thức tới Nhật Bản (18/01/2018) và Mỹ (24-26/2/2018) để thắt chặt quan hệ song phương và thúc đẩy hợp tác trong các vấn đề khu vực và quốc tế.

Gần đây, Australia cân bằng quan hệ với Trung Quốc trong bối cảnh sự phụ thuộc kinh tế với Trung Quốc ngày càng gia tăng (ký FTA với Trung Quốc tháng 5/2015 và tham gia AIIB với tư cách thành viên sáng lập); Trung Quốc hiện là đối tác thương mại lớn nhất của Australia (tổng kim ngạch thương mại hai chiều năm 2015 đạt khoảng 160 tỉ USD). Australia đẩy mạnh gắn kết toàn diện với ASEAN; mong muốn đóng vai trò lớn hơn trong quá trình định hình cấu trúc khu vực, đặc biệt quan tâm tới việc thể chế hóa EAS; ủng hộ vai trò trung tâm của ASEAN.

- Về vấn đề Biển Đông: Thời gian gần đây Australia có quan điểm nhất quán và rõ ràng, yêu cầu các bên duy trì hòa bình, ổn định tại khu vực và một trật tự dựa vào luật lệ; đảm bảo an ninh, an toàn và tự do hàng hải và hàng không; các bên liên quan không sử dụng vũ lực hoặc uy hiếp nhằm thay đổi nguyên trạng của Biển Đông các tranh chấp cần được giải quyết bằng biện pháp hòa bình và phù hợp với luật pháp quốc tế, đặc biệt là UNCLOS 1982; Australia không đứng về bên nào trong tranh chấp. Đối với vụ kiện của Philippines, Australia ra tuyên bố (12/7/2016) ủng hộ và kêu gọi tuân thủ phán quyết của Tòa trọng tài.

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc và Thủ tướng Malcolm Turnbull (Ảnh: VGP)

Quan hệ Việt Nam - Australia

1. Quan hệ song phương phát triển nhanh, thực chất và khá hiệu quả, đặc biệt từ khi hai nước thiết lập quan hệ Đối tác Toàn diện năm 2009 và ký Tuyên bố về quan hệ Đối tác Toàn diện tăng cường (3/2015). Hai nước đã ký Chương trình Hành động giai đoạn 2016 - 2019 (nhân chuyến thăm Australia của Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Phạm Bình Minh). Australia đánh giá Việt Nam là đối tác then chốt trong ASEAN, đánh giá cao vai trò của Việt Nam trong ASEAN, đề nghị hai bên đưa quan hệ hai nước nâng cấp lên Đối tác Chiến lược.

Gần đây, Việt Nam thăm Australia có: Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng (3/2015); Chủ tich Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân (12/2017); Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ (7/2017); Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh (12/2016); Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQVN Trần Thanh Mẫn (11/2017); Ủy viên Bộ Chính trị, Trưởng Ban dân vận Trung ương Trương Thị Mai (10/2017); Bộ trưởng Công an Tô Lâm (9/2015 và 12/2016) và Bộ trưởng Công Thương (1/2016). Bạn thăm ta có: Thủ tướng Australia Malcolm Turnbull sang dự Hội nghị Cấp cao APEC (9-11/11/2017); Bộ trưởng Ngoại giao Julie Bishop (2/2014) và Chủ tịch Hạ viện Bronwyn Bishop (9/2014).

Các cơ chế hợp tác song phương được duy trì thường xuyên như: Đối thoại Chiến lược cấp Thứ trưởng Ngoại giao-Quốc phòng (lần thứ 5 ngày 27/9/2017 tại Canberra), Đối thoại Nhân quyền (lần 13 vào 8/2017 tại Canberra), Tư vấn Lãnh sự (lần 12 vào 5/2017 tại Canberra), Tham vấn cấp cao về viện trợ phát triển (4/2017), Uỷ ban Hợp tác Kinh tế Thương mại - JTEC (11/2011); Ủy ban Hỗn hợp về hợp tác khoa học và công nghệ (lần 1 vào 3/2016).

Hai bên hợp tác tốt trong lĩnh vực an ninh,quốc phòng thông qua việc trao đổi đoàn, ký thỏa thuận hợp tác, hợp tác phòng chống tội phạm, quản lý xuất nhập cảnh, chống di cư bất hợp pháp, trao đổi thông tin, kinh nghiệm, đào tạo tiếng Anh... Hai bên đã  ký MOU về hợp tác đào tạo gìn giữ hòa bình và rà phá bom mìn (2016). Tàu hải quân Australia nhiều lần thăm Việt Nam (gần đây nhất là thăm cảng Đà Nẵng đầu tháng 6/2017). Australia là nước duy nhất đặt đại diện thường trực tại Trung tâm phòng chống tội phạm xuyên quốc gia Việt Nam (TP.HCM), qua đó hai bên thường xuyên trao đổi thông tin tình báo, hợp tác chống khủng bố, buôn người, tội phạm ma túy...

Australia hiện là bạn hàng thứ 8 của Việt Nam; kim ngạch thương mại hai nước tăng trưởng trung bình hơn 7% mỗi năm, năm 2017 đạt gần 6,5 tỉ USD (tăng 22,2% so với năm 2016). Việt Nam xuất sang Australia trên 520 triệu USD hàng năm, tập trung vào các mặt hàng thủy sản, trong đó tôm đông lạnh chiếm 25%. Australia đã mở cửa cho quả vải, xoài, thanh long xuất sang thị trường Australia. Việt Nam đang thúc đẩy Australia cho phép nhập khẩu nhãn, chôm chôm, vú sữa và tôm sống nguyên con vào thị trường Australia. Tính đến nay, Australia có 412 dự án đầu tư với tổng vốn đầu tư 1,8 tỷ USD, đứng thứ 20/126 quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam. Ta hiện có 44 dự án đầu tư trực tiếp vào Úc với tổng giá trị đạt 387,1 triệu USD.

Australia là một trong những đối tác song phương cung cấp ODA không hoàn lại lớn nhất cho Việt Nam (đạt trên 110 triệu AUD/năm trong giai đoạn từ 2010 tới nay). Australia viện trợ không hoàn lại cho ta 160 triệu AUD để xây cầu Cao Lãnh (lễ khởi công xây cầu diễn ra ngày 19/10/2013 và dự kiến hoàn thành 5/2018). Australia đã thông qua kế hoạch viện trợ giai đoạn 2015-2020 cho Việt Nam trị giá khoảng 90 triệu AUD, tập trung lĩnh vực cải cách kinh tế, nâng cao năng lực, bình đẳng giới và cải thiện sinh kế.

Giáo dục là lĩnh vực hợp tác mạnh mẽ giữa hai nước. Australia cung cấp nhiều học bổng theo các chương trình dài hạn và ngắn hạn cho Việt Nam (thời điểm cao điểm lên tới 400 suất/năm, hiện nay duy trì khoảng gần 100 suất). Hiện có khoảng 30.000 sinh viên và nghiên cứu sinh Việt Nam đang học tập tại Australia (trong đó 90% theo diện tự túc). Bên cạnh đó, các trường đại học/học viện của hai nước đang có 18 chương trình liên kết đào tạo đang hoạt động.

Australia đẩy mạnh hợp tác trong lĩnh vực khoa học-công nghệ, đổi mới sáng tạo; hai nước đã công bố chương trình Đối tác Đổi mới Việt Nam - Australia (Aus4Innovation) (11/2017); Australia hỗ trợ thành lập và tài trợ “Trung tâm đổi mới sáng tạo thích ứng với biến đổi khí hậu” tại Hà Nội nhằm hỗ trợ các start-up trong lĩnh vực biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường. Hai bên bắt đầu triển khai Chương trình Lao động Kỳ nghỉ (ký 3/2015) cho phép công dân Việt Nam sang Australia du lịch kết hợp làm việc (từ 1/3/2017).

Năm 2017, số lượng khách du lịch Australia đến Việt Nam là gần 370.500 lượt, tăng 15,5%, đứng thứ 7 trong top 10 thị trường gửi khách hàng đầu vào Việt Nam. Cộng đồng Việt kiều đang sinh sống tại Australia có số lượng khoảng 300.000 người (đứng thứ 5 trong số các cộng đồng sắc tộc gốc nước ngoài tại Australia). Người Việt sống chủ yếu tại các bang Nam Australia, đông nhất là bang New South Wales (114.000 người) và bang Victoria (88.200 người).

2. Về hợp tác khu vực và quốc tế: Hai nước hợp tác tốt tại các diễn đàn khu vực và quốc tế như ASEAN, EAS, APEC, LHQ. Việt Nam ủng hộ Australia ứng cử vào vị trí Ủy viên không thường trực HĐBA/LHQ nhiệm kỳ 2013-2014 và Hội đồng Tổ chức hàng hải thế giới (IMO) nhiệm kỳ 2016-2017. Australia ủng hộ Việt Nam vào HĐNQ/LHQ nhiệm kỳ 2014-2016, thành viên Hội đồng chấp hành UNESCO nhiệm kỳ 2015-2019 và ECOSOC 2016-2018. Hai bên đã có thỏa thuận về việc Việt Nam ủng hộ Australia làm thành viên HĐNQ/LHQ nhiệm kỳ 2018-2020 và Australia ủng hộ Việt Nam vào HĐBA/LHQ nhiệm kỳ 2020-2021 và thành viên Hội đồng Điều hành Liên minh bưu chính thế giới (UPU) nhiệm kỳ 2017-2021. Australia đang đề nghị Việt Nam tiếp tục ủng hộ vào Hội đồng IMO nhiệm kỳ 2018-2019.