Những thành tựu và thách thức của công tác bảo hộ công dân năm 2017

Trợ lý Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Minh Vũ

- Xin ông cho biết những kết quả nổi bật của công tác bảo hộ công dân trong năm nay. So với những năm trước, công tác này có những điểm mới gì, thưa ông?

- Năm 2017 có thể đánh giá là một năm đầy biến động, tình hình an ninh quốc tế và khu vực có nhiều diễn biến phức tạp trên cả khía cạnh an ninh truyền thống và an ninh phi truyền thống tác động trực tiếp đến công tác bảo hộ công dân Việt Nam ở nước ngoài, đáng chú ý là: (i) Diễn biến căng thẳng tại bán đảo Triều Tiên, khủng bố, xung đột và thiên tai xảy ra ở nhiều nơi trên thế giới; (ii) Số lượng ngư dân, tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài để đánh bắt hải sản trái phép vẫn ở mức cao; (iii) Hoạt động cướp có vũ trang tại một số vùng biển, tuyến hàng hải có nhiều tàu thuyền của Việt Nam qua lại, đặc biệt là ở vùng biển Sulu, Philippines, diễn ra phức tạp, đe dọa an ninh an toàn hàng hải, gây thiệt hại về tính mạng thuyền viên và tài sản doanh nghiệp; (iv) Tình trạng công dân xuất cảnh hoặc cư trú ở nước ngoài trái phép để tìm việc làm tiềm ẩn nhiều rủi ro, nhiều trường hợp công dân tử vong ở nước ngoài.

Trước bối cảnh đó, công tác bảo hộ công dân trong năm 2017 đã đạt được một số kết quả nổi bật như: 8.024 công dân Việt Nam ở nước ngoài (tăng 26% so với năm 2016), 126 vụ/245 tàu/1.977 ngư dân đã được Bộ Ngoại giao phối hợp với các cơ quan chức năng thực hiện các biện pháp bảo hộ; đề nghị phía nước ngoài trao trả và đưa về nước an toàn gần 2.000 ngư dân, số lượng lớn nhất từ trước đến nay, trong đó 934 ngư dân được đưa về nước trong hai đợt bằng tàu công vụ; thực hiện bảo hộ cho 14 doanh nghiệp kinh doanh vận tải biển quốc tế, giải quyết các rủi ro nảy sinh và tranh chấp thương mại với phía nước ngoài, bảo vệ tối đa quyền và lợi ích của doanh nghiệp.

Điểm đáng chú ý của công tác bảo hộ công dân so với những năm trước là có những vụ việc chưa từng có tiền lệ như việc các tàu biển của ta bị cướp biển tấn công và thuyền viên bị giữ làm con tin, việc bảo vệ các quyền và lợi ích chính đáng cho công dân Đoàn Thị Hương bị bắt và bị xét xử tại Malaysia. Bên cạnh đó, tại nhiều nước trên thế giới như Mexico, Zimbabwe, Pháp, Tây Ban Nha, Mỹ, Ai Cập, Qatar, Trung Quốc v.v cũng xảy ra nhiều tình huống khủng hoảng (động đất, khủng bố, hỏa hoạn quy mô lớn, tai nạn ...) có số người thương vong lớn khiến Bộ Ngoại giao nhiều lần phải chỉ đạo các Cơ quan đại diện Việt Nam tại quốc gia và vùng lãnh thổ có liên quan triển khai các biện pháp ứng phó khủng hoảng, thực hiện công tác tìm kiếm, hỗ trợ công dân Việt Nam bị ảnh hưởng.

Ngoài ra, năm 2017 cũng là năm ghi nhận số cơn bão và áp thấp nhiều kỷ lục (16 cơn bão và 04 áp thấp nhiệt đới). Bộ Ngoại giao đã phối hợp chặt chẽ với Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng chống thiên tai và Ủy ban quốc gia về tìm kiếm cứu nạn, chủ động đề nghị các quốc gia/vùng lãnh thổ liên quan tạo điều kiện cho 676 tàu, 1.245 ngư dân được di chuyển vào nơi an toàn để trú, tránh bão, đồng thời hỗ trợ việc cứu nạn đưa về nước 7 vụ/19 ngư dân ngư dân gặp nạn trên biển khi có bão hoặc áp thấp nhiệt đới.

- Để có thể làm tốt công tác bảo hộ công dân không thể thiếu sự cống hiến của các cán bộ Cục Lãnh sự, sự chỉ đạo, phối hợp chặt chẽ với các cơ quan đại diện của Việt Nam ở nước ngoài. Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, có những khó khăn gì không, thưa ông?

- Về cơ bản, công tác bảo hộ công dân thời gian qua đáp ứng sự quan tâm của dư luận và sự mong đợi của người dân. Tuy vậy, trong công tác này chúng ta còn không ít khó khăn và thách thức, trong đó có vấn đề về nhân lực và kinh phí cho công tác bảo hộ công dân. Trên thế giới có hơn 200 quốc gia, vùng lãnh thổ, nhưng chỉ có 94 Cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài thực hiện công tác lãnh sự và bảo hộ công dân. Tuy nhiên, nhiều Cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài kiêm nhiệm một số nước, trong khi mỗi cơ quan chỉ có 5-7 cán bộ, mỗi cán bộ phải thực hiện nhiều chức năng khác (chính trị, đối ngoại, kinh tế, thương mại, báo chí, tuyên truyền…).

Do đó, những vụ việc xảy ra ở nước kiêm nhiệm hoặc các địa phương xa xôi, cách trụ sở Cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài hàng ngàn km, đi lại khó khăn, tạo cản trở lớn cho công tác bảo hộ công dân. Về kinh phí, Quỹ Bảo hộ công dân và pháp nhân Việt Nam ở nước ngoài đã được thành lập và hoạt động hiệu quả, tuy nhiên đây mới chỉ là nguồn hỗ trợ theo nguyên tắc tạm ứng trước cho công dân gặp khó khăn, hoạn nạn để giải quyết các sự cố, công dân có nghĩa vụ hoàn trả lại chi phí Quỹ đã tạm ứng, các khoản hỗ trợ không hoàn lại từ Quỹ thường áp dụng cho những trường hợp bảo hộ thực sự đặc biệt, chi phí thấp.

Nhiều trường hợp, các Cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài rất khó khăn trong việc thu xếp tìm nơi ở, lo ăn uống, chữa bệnh, mua thuốc men, quần áo, xử lý hậu sự cho công dân ta ở nước ngoài. Việc thu xếp hỗ trợ pháp lý cho công dân ta trong các vụ án ở nước ngoài cũng gặp nhiều khó khăn do không có kinh phí cho công việc này.

- Từ khi đi vào hoạt động, Tổng đài bảo hộ công dân đã thể hiện rõ chức năng là phương tiện hỗ trợ cho công dân Việt Nam ở nước ngoài, tạo ra một kênh làm việc trực tiếp giữa Cục Lãnh sự với những người dân gặp khó khăn hay thân nhân của họ như thế nào?

- Tổng đài bảo hộ công dân do Bộ Ngoại giao (Cục Lãnh sự) phối hợp triển khai cùng với Tổng công ty Viễn thông quân đội (Viettel) nhằm tăng cường hơn nữa công tác bảo hộ công dân và pháp nhân Việt Nam ở nước ngoài. Kể từ khi khai trương vào tháng 2/2015,  Tổng đài bảo hộ công dân (+84 981 84 84 84) đã tiếp nhận, giải đáp và xử lý hàng nghìn vụ việc công dân Việt Nam ở nước ngoài cần trợ giúp.

Từ những vụ việc đơn giản như mất giấy tờ, hộ chiếu ở nước ngoài cho đến việc can thiệp, bảo hộ khi quyền lợi của người lao động ở nước ngoài bị xâm phạm, đến việc đưa công dân, di/thi hài của các nạn nhân ở nước ngoài về nước trong trường hợp xảy ra thiên tai, khủng hoảng. Năm 2017, mỗi tháng trung bình tổng đài nhận được 200 cuộc gọi, phần lớn từ các công dân gặp khó khăn ở nước ngoài đề nghị hỗ trợ. Hiệu quả trả lời các cuộc gọi của nhân viên tổng đài đạt 94,41%.

Mới đây, theo đề nghị của Cục Lãnh sự, mạng Viettel thực hiện việc gửi tin nhắn về Tổng đài đến tất cả các máy di động roaming của Viettel khi ra nước ngoài. Điều này sẽ tạo thuận lợi cho công dân ta gặp khó khăn ở nước ngoài có thể kịp thời liên hệ với Tổng đài để được tư vấn, hỗ trợ.

- Theo ông, đâu là những thách thức của công tác bảo hộ công dân trong thời gian tới? Để công tác này phát huy hiệu quả toàn diện nữa thì cần những phương hướng hoạt động gì trong năm 2018 ?

- Tình hình thế giới trong thời gian tới sẽ tiếp tục có nhiều diễn biến phức tạp, khó lường do căng thẳng gia tăng tại một số điểm nóng. Ngoài ra, những yếu tố an ninh phi truyền thống như khủng bố, bắt cóc con tin, tội phạm liên quan đến mua bán phụ nữ, trẻ em... diễn biến bất thường, không thể lường trước, tiếp tục đe dọa đến an toàn tính mạng, tài sản của công dân ta ở nước ngoài.

Tình trạng di cư/lao động trái phép sang các quốc gia lân cận, các đường dây lừa đảo đưa lao động Việt Nam ra nước ngoài, buôn bán người diễn ra rất phức tạp với số lượng lớn; số lượng tàu cá, ngư dân vi phạm vùng biển các nước vẫn ở mức cao và chưa có dấu hiệu suy giảm. Đây là các thách thức lớn đối với  công tác bảo hộ công dân trong năm 2018.

Để công tác bảo hộ công dân phát huy hiệu quả toàn diện hơn, Bộ Ngoại giao sẽ chỉ đạo các Cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài xây dựng, kiện toàn các phương án bảo hộ công dân trong tình huống khủng hoảng phù hợp với tình hình mới. Cùng với đó, Bộ Ngoại giao sẽ tiếp tục nghiên cứu, báo cáo cấp có thẩm quyền về khả năng xây dựng Trung tâm xử lý khủng hoảng để kịp thời xử lý các tình huống khẩn cấp xảy ra đối với công dân Việt Nam tại nước ngoài.

Ngoài ra, Bộ Ngoại giao sẽ tiếp tục đẩy mạnh công tác phối hợp với các Bộ, ngành, địa phương liên quan triển khai đồng bộ nhiều giải pháp một cách chuyên nghiệp, kịp thời, hiệu quả hơn, đáp ứng sự quan tâm của dư luận và yêu cầu ngày càng cao của người dân.