Trao giải thưởng Tạ Quang Bửu nhân ngày KH&CN Việt Nam

Ngày 18/5, tại Hà Nội, Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) long trọng tổ chức Lễ kỷ niệm chào mừng Ngày KH&CN Việt Nam 18/5, Lễ trao Giải thưởng Tạ Quang Bửu năm 2020 và Lễ tôn vinh các tổ chức, cá nhân tiêu biểu.

Từ năm 2014 đến nay, Ngày KH&CN Việt Nam 18/5 đã trở thành ngày truyền thống, ngày hội quan trọng của của những người làm công tác nghiên cứu khoa học, quản lý khoa học, của các doanh nghiệp có tinh thần đổi mới sáng tạo; là điểm hẹn thường niên để cộng đồng KH&CN cả nước tổ chức các sự kiện có ý nghĩa thiết thực vừa để ghi nhận những nỗ lực, thành công của ngành KH&CN đóng góp cho kho tàng tri thức cũng như phục vụ phát triển kinh tế-xã hội, vừa để thảo luận, định hướng hoạt động nhằm hướng đích các mục tiêu của ngành KH&CN nói riêng, của đất nước nói chung.

Nhân dịp này, Bộ KH&CN đã trao giải thưởng Tạ Quang Bửu năm 2020 cho 3 nhà khoa học thuộc các ngành Khoa học Y Dược, Toán học và Vật lý. Đây là giải thưởng được Bộ KH&CN tổ chức hằng năm, là sự ghi nhận và tôn vinh đối với các nhà khoa học có thành tựu nổi bật trong nghiên cứu cơ bản thuộc các lĩnh vực khoa học tự nhiên và kỹ thuật.

Ba nhà khoa học vinh dự nhận Giải thưởng Tạ Quang Bửu năm 2020. Từ trái qua phải: TS Nguyễn Trương Thanh Hiếu, PGS.TS Phạm Tiến Sơn và PGS Vương Thị Ngọc Lan.

Từ năm 2014 đến nay, 14 nhà khoa học là tác giả của các công trình khoa học xuất sắc và 3 nhà khoa học đã được trao tặng Giải thưởng trong tổng số hơn 270 hồ sơ đăng ký tham dự.

Đây cũng là năm thứ 2, một nhà khoa học nữ  được trao tặng Giải thưởng Tạ Quang Bửu. Nhà khoa học đoạt giải thưởng được nhận Bằng chứng nhận Giải thưởng của Bộ trưởng Bộ KH&CN và tiền thưởng theo Quy định. Cụ thể:

Giải thưởng chính được trao cho PGS.TS. Vương Thị Ngọc Lan, Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh (ngành Khoa học Y Dược); PGS.TS. Phạm Tiến Sơn, Trường Đại học Đà Lạt (ngành Toán học).

Nhóm tác giả của PGS.TS. Vương Thị Ngọc Lan đã tiến hành nghiên cứu trên 782 phụ nữ vô sinh không có hội chứng buồng trứng đa nang thực hiện thụ tinh trong ống nghiệm (IVF), so sánh tỉ lệ thai diễn tiến và tỉ lệ trẻ sinh sống của chuyển phôi đông lạnh với chuyển phôi tươi. Kết quả cho thấy chuyển phôi đông lạnh có hiệu quả tương đương chuyển phôi tươi, do đó, có thể thực hiện đông lạnh phôi để giảm số phôi chuyển vào buồng tử cung, giảm biến chứng đa thai của thụ tinh trong ống nghiệm.

Nhóm tác giả của PGS.TS. Phạm Tiến Sơn với công trình nghiên cứu một vấn đề cơ bản của toán học và ứng dụng của nó, đó là bài toán tối ưu nửa đại số: Tìm giá trị nhỏ nhất của một hàm đa thức trên một tập nửa đại số. Đây là bài toán “NP-khó” và thu hút sự quan tâm của nhiều nhà toán học. Dựa trên một vài ý tưởng của Lý thuyết kỳ dị và sử dụng các công cụ của Hình học nửa đại số, công trình chỉ ra tính tổng quát của các bài toán tối ưu nửa đại số.

Phát biểu tại Lễ trao giải, PGS-TS Phạm Tiến Sơn cho biết công trình khoa học này là một trong những sản phẩm của đề tài nghiên cứu khoa học cơ bản được Quỹ NAFOSTED tài trợ.

PGS-TS Phạm Tiến Sơn  phát biểu: “Tôi bắt đầu thích toán từ những năm học phổ thông trung học và bởi vậy đã theo học ngành Toán tại trường Đại học Đà Lạt. Những bài giảng của cố Giáo sư Nguyễn Hữu Đức đã truyền cảm hứng và hướng tôi đến với Lý thuyết kỳ dị. Năm 1994, tôi làm nghiên cứu sinh tại Viện Toán học dưới sự hướng dẫn của Giáo sư Hà Huy Vui. Giáo sư đã chỉ cho tôi những hướng nghiên cứu đầy thú vị, đã dạy cho tôi phương thức nghiên cứu khoa học và đặc biệt, đã truyền cho tôi niềm say mê khoa học không ngừng nghỉ”.

Theo PGS-TS Phạm Tiến Sơn, thành công của hiện tại là thành quả của một quá trình học tập và nghiên cứu liên tục từ nhiều năm tháng qua…  Theo ông Sơn, luôn hiện hữu hai khó khăn cơ bản đối với những người làm công tác nghiên cứu (đặc biệt với các bạn trẻ) đó là thời gian dành cho nghiên cứu ít và kinh phí được tài trợ để tiến hành các nghiên cứu không nhiều và không phải khi nào cũng có. Mặt khác, niềm đam mê khoa học, mong muốn học hỏi và khám phá cái mới là những động lực đã giúp ông vượt qua các trở ngại và gắn bó với hoạt động nghiên cứu.

Giải thưởng Tạ Quang Bửu năm 2020 cũng vinh danh Giải thưởng trẻ cho Nguyễn Trương Thanh Hiếu, Trường Đại học Tôn Đức Thắng (ngành Vật lý). Công trình nghiên cứu của nhóm tác giả Nguyễn Trương Thanh Hiếu đề xuất một phương pháp tổng quát nhằm xác định chính xác quãng đường tự do trung bình không đàn hồi của điện tử năng lượng thấp (dưới 100 eV) trong vật liệu.

Tác giả cho thấy rằng quãng đường tự do trung bình không đàn hồi của điện tử có thể được xác định trong hệ hình thức điện môi với độ chính xác tương đương với các tính toán nguyên lý đầu sử dụng phép xấp xỉ GW trong lý thuyết hệ nhiều hạt. Đồng thời, phương pháp được đề xuất là một lựa chọn khác cho việc tính toán thời gian sống của điện tử nóng (một đại lượng quan trọng trong động học điện tử siêu nhanh).

Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam phát biểu tại Lễ kỷ niệm chào mừng Ngày KH&CN Việt Nam và trao Giải thưởng Tạ Quang Bửu năm 2020.

Cũng nhân dịp này, Bộ KH&CN đã tôn vinh các tổ chức, cá nhân tiêu biểu trong triển khai các nhiệm vụ nghiên cứu phục vụ công tác phòng, chống dịch Covid-19 ngay từ những ngày đầu tiên dịch bệnh bùng phát, thực hiện chỉ đạo của Lãnh đạo Chính phủ,  Bộ KH&CN đã phối hợp xác định, đề xuất các nhiệm vụ, giải pháp phục vụ công tác phòng chống dịch; kịp thời triển khai theo quy trình đặc biệt các nhiệm vụ KH&CN cấp quốc gia nghiên cứu về đặc điểm dịch tễ học, chế tạo bộ KIT phát hiện vi rút corona chủng mới (SARS-CoV2), kháng thể đơn dòng, phác đồ điều trị, robot và máy thở phục vụ tình huống ứng phó với các cấp độ dịch bùng phát. Đến nay, nhiều nghiên cứu đã có kết quả khả quan, kịp thời phục vụ thiết thực cho việc phòng, chống dịch.

Tiêu biểu như:

Phát huy nền tảng của Hệ tri thức Việt số hóa trong phòng, chống dịch Covid-19: xây dựng bản đồ vùng dịch sử dụng Vmap, phát hiện những người có nguy cơ lây nhiễm tại các điểm du lịch; xây dựng phần mềm khai báo y tế. Tham gia Tổ thông tin đáp ứng nhanh phòng, chống dịch COVID tập hợp, huy động các nhà khoa học, các chuyên gia nghiên cứu và kịp thời có các sản phẩm KH&CN phục vụ hiệu quả công tác truy vết, kiểm soát các ca bệnh, khoanh vùng, dập dịch, dự báo dịch tễ,… đóng góp tích cực cho công tác phòng, chống dịch.

Nghiên cứu, sản xuất thành công bộ KIT phát hiện SARS-CoV-2 (do Học viện Quân y chủ trì, phối hợp với Công ty cổ phần Công nghệ Việt Á thực hiện), đã được Bộ Y tế cấp phép sử dụng, Vương Quốc Anh cấp giấy chứng nhận được bán tự do tại thị trường Châu Âu số 2020041602179596/1 ngày 20/4/2020; Tổ chức Y tế thế giới cấp Giấy chứng nhận chất lượng sản phẩm vào ngày 24/4/2020. Cho đến nay, hơn 230.000 test đã được cung cấp cho cả nước, góp phần đặc biệt quan trọng trong công tác phòng chống covid-19 ở nước ta. Bên cạnh đó, bộ KIT đã được tặng cho một số nước như Lào, Indonexia, Hungary góp phần tăng tình hữu nghị với các nước.

Nghiên cứu, sản xuất và thử nghiệm thành công sản phẩm robot hỗ trợ y tế (do Học viện Kỹ thuật Quân sự thực hiện). VIBOT – 1a được thử nghiệm tại Bệnh viện Đa khoa Bắc Thăng Long, Đông Anh, Hà Nội, giúp giảm tải công việc cho đội ngũ y bác sỹ, giảm tiếp xúc trực tiếp với người nhiễm bệnh, người nghi nhiễm bệnh, qua đó giảm lây nhiễm chéo.

Nghiên cứu, chế tạo và thử nghiệm thành công robot NaRoVid1 (do Viện Ứng dụng Công nghệ thuộc Bộ KH&CN thực hiện) có tính năng lau khử khuẩn sàn nhà nhằm hỗ trợ, thay thế nhân viên y tế trong các khu vực cách ly điều trị bệnh nhân nhiễm COVID-19 tại Bệnh viện Bệnh nhiệt đới Trung ương cơ sở Kim Chung, Đông Anh, Hà Nội.

 Nguyễn Tuân