Trong những năm gần đây, các chế phẩm sinh học, bao gồm thuốc bảo vệ thực vật sinh học đã được biết đến nhiều hơn nhờ khả năng diệt trừ các loại sâu, bệnh gây hại cho cây trồng nhưng vẫn đảm bảo an toàn cho môi trường, động vật và con người. Đây cũng được coi là một trong những giải pháp hữu ích và thực tiễn trong quản lý chất lượng sản phẩm.

Thuốc bảo vệ thực vật sinh học được nghiên cứu và sản xuất từ các nguyên liệu có nguồn gốc từ thảo dược hay các chủng vi sinh vật, được nuôi cấy trong nhiều môi trường dinh dưỡng khác nhau theo phương pháp thủ công, bán thủ công hoặc lên men công nghiệp.

Hiện nay, trên thị trường có khá nhiều loại chế phẩm sinh học khác nhau được sử dụng để bảo vệ thực vật, diệt trừ sâu hại. Trong đó, các chế phẩm có nguồn gốc từ thực vật vẫn đang tiếp tục được đẩy mạnh nghiên cứu và phát triển nhờ chủ động nguyên liệu đầu vào, giá thành sản phẩm hợp lý cũng như đảm bảo các yếu tố an toàn cho cây trồng.

Cây sầu đâu (xoan Ấn Độ) được trồng phổ biến tại một số tỉnh miền Tây

Trong số đó, dự án nghiên cứu sản xuất thuốc bảo vệ thực vật thảo mộc từ hạt sầu đâu do GS.TS Trần Kim Qui và các cộng sự tại Viện Công nghệ hóa sinh ứng dụng sản xuất đã ghi nhận kết quả đáng mong đợi. Do chủ động về nguồn nguyên liệu, kết hợp với quy trình sản xuất phù hợp, giá thành sản phẩm đã được hạ xuống mức thấp nhất, chỉ bằng từ 15%-45% so với các sản phẩm cùng loại nhập khẩu từ nước ngoài.

Cụ thể, chế phẩm Limo AZA 3.000EC có giá 110.000 đồng/kg (so với giá bán tại Mỹ là 20.55 USD/quart (0.946 lít), dầu sầu đâu AZA 3.000EC có giá 8.000 đồng/kg (giá bán tại Ấn Độ là 3,6 USD/kg) và phân ủ từ bã sầu đâu AZA 250 SG có giá 80.000 đồng/kg (giá tại Ấn Độ là 75 USD/gallon (3,79 lít). Mỗi kilogram chế phẩm sử dụng được cho 0,5 ha cây trồng.

Không những vậy, loại chế phẩm sinh học bảo vệ thực vật có nguồn gốc từ thảo mộc này không lưu bã độc gây ô nhiễm môi trường, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm.

Tại Việt Nam, sầu đâu được trồng rất nhiều ở các nơi như là Kiên Giang, Châu Đốc và Ninh Thuận. Cây này lớn nhanh, có thể đạt chiều cao 15–19 m, hiếm khi cao 35–40 m. Đây là cây thường xanh nhưng gặp khi hạn hán thì cây có thể rụng hết lá. Nhánh cây tỏa rộng có tán rậm hơi tròn hoặc ô van và có thể đạt đường kính 15–20 m.

Trong dân gian, từ vỏ cây, lá, hạt, rễ, hoa hay quả sầu đâu đều có thể được sử dụng như một vị thuốc phổ biến có nhiều công hiệu. Ngoài ra, còn được dùng làm thực phẩm, tạo ra nguồn thu nhập đáng kể cho các nông hộ. Việc ứng dụng sản xuất chế phẩm sinh học bảo vệ thực vật từ hạt sầu đâu không chỉ góp phần đảm bảo chất lượng nông sản mà còn mở ra cơ hội phát triển kinh tế cho các vùng nguyên liệu.

Mặc dù là loại cây trồng này đã bắt đầu phổ biến ở một số tỉnh miền Tây, xong với nhu cầu và quy mô sản xuất thực tế, sản lượng nguyên liệu từ cây sầu đâu trong nước hiện vẫn chưa đáp ứng đủ so với nhu cầu. Chính vì vậy, việc phát triển vùng nguyên liệu là điều cần thiết nếu muốn mở rộng quy mô sản xuất chế phẩm, giúp người dân có thêm nguồn thu kinh tế từ việc trồng sầu đâu.

GS.TS Trần Kim Qui (Ảnh Khampha)

Nói về các chế phẩm sinh học từ cây sầu đâu, GS.TS Trần Kim Qui cho biết, “từ hạt cây sầu đâu, chúng tôi đã nghiên cứu và xây dựng được quy trình công nghệ sản xuất 3 sản phẩm phục vụ cho ngành nông nghiệp hữu cơ an toàn và bền vững. Đó là chế phẩm Limo AZA 3.000EC dạng nhũ dầu đậm đặc EC có tác dụng diệt sâu rầy trên cây thập tự, cây dưa leo, bầu bí, rau cải, bắp đậu…Dầu sầu đâu AZA 3.000EC có tác dụng trừ được một số nấm bệnh gây thiệt hại lớn cho các loại cây trồng; Phân neem AZA 250 SG có khả năng diệt được các loại kiến, mối, tuyến trùng trong đất”.

“Hiện nay chúng tôi đang có một nhà máy sản xuất chế phẩm ở khu ươm tạo của thành phố Hồ Chí Minh rộng 300m2 với năng suất là 1 tấn hạt/ngày. Nguyên liệu được thu mua tại Ninh Thuận với giá 36.000 đồng/kg. Thực tế, hạt sầu đâu nhập từ Ấn Độ về có giá thành rẻ hơn rất nhiều, chỉ khoảng 15.000 - 16.000 đồng/kg nhưng chúng tôi không nhập do không kiểm soát được chất lượng”, GS.TS Trần Kim Qui chia sẻ thêm.

Vốn là nhà khoa học dành cả đời cho những nghiên cứu mà sản phẩm tạo ra phải bảo vệ môi trường, ông đã sớm bắt tay vào nghiên cứu quy trình tách chiết hoạt chất AZL và tạo ra các sản phẩm có thể thương mại hóa ra thị trường từ rất sớm. Quy trình chiết xuất chiết phẩm chứa Azadirachtin limonoid trong hạt sầu đâu để bào chế thuốc bảo vệ thực vật gốc thảo mộc của GS.TS Trần Kim Qui và các cộng sự Trần Lê Quan, Trần Lê Quân đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp bằng độc quyền giải pháp hữu ích số 2-0002281 được công bố vào ngày 25/02/2020.

Lưu Điệp