Trừng phạt kinh tế - “con ngáo ộp” vô dụng của nước Mỹ

Trong hầu hết các trường hợp, các đòn trừng phạt kinh tế của Mỹ chỉ khiến đối thủ trở nên mạnh mẽ hơn. (Ảnh minh họa: Tên lửa chiến lược Topol của Nga diễu hành qua Quảng trường Đỏ).

Trong bài viết mới đây, chuyên gia cao cấp Felix K. Chang thuộc Viện Nghiên cứu Chính sách đối ngoại Hoa Kỳ (FPRI) cho rằng, có một sự thật về các chương trình trừng phạt kinh tế mà những quan chức của Nhà Trắng không dám thừa nhận, hay chí ít là không dám thừa nhận một cách đúng mực là họ chưa bao giờ thành công, các đòn trừng phạt ấy chỉ làm cho đối thủ hơi chao đảo chút ít lúc ban đầu nhưng về sau chính nó lại khiến “những nước bị trừng phạt” lại trở nên mạnh mẽ hơn.

Hãy nhìn vào ví dụ của Cuba. Trong bài phát biểu nhân sự kiện Mỹ - Cuba chính thức nối lại quan hệ ngoại giao, Tổng thống Obama cho rằng "quãng thời gian hơn 50 năm đã chỉ ra rằng sự cô lập không hiệu quả" và rằng các biện pháp trừng phạt Cuba thể hiện "một cách tiếp cận thất bại".

Từ khía cạnh kinh tế, tác động trực tiếp của các biện pháp trừng phạt của Mỹ chống Cuba đã nhanh chóng bị thui chột. Ngay sau khi lệnh trừng phạt được áp đặt vào năm 1960, Liên Xô đã bắt đầu cung cấp một lượng lớn viện trợ kinh tế cho La Habana. Điều đó kéo dài trong 30 năm. Gần đây hơn, Cuba được hưởng lợi từ sự hô hào chống Mỹ của phong trào Chavista (gồm những người ủng hộ Tổng thống Chavez của Venezuela).

Đã hơn 50 năm áp đặt các biện pháp trừng phạt, cấm vận và bao vây kinh tế chống Cuba, Mỹ đã đạt được gì? Có thể họ đã khiến La Habana khó khăn hơn trong việc xây dựng một nền kinh tế hiện đại, nhưng chừng đó là quá khiêm tốn.

Trở lại với câu chuyện nước Nga. Những khó khăn và cuộc khủng hoảng tỷ giá đồng ruble vừa qua khiến nhiều người ảo tưởng rằng cuối cùng thì các chính sách trừng phạt kinh tế của Mỹ đã phát huy tác dụng. Điều này là rất sai lầm.

Quan sát sự suy giảm trong ngành tài chính của Nga, người ta có thể nhìn thấy một mối tương quan gần gũi hơn với sự sụt giảm giá năng lượng và hàng hóa toàn cầu hơn là do việc thực hiện các biện pháp trừng phạt của phương Tây. Không khó để nhận ra rằng, việc giảm giá trị của đồng ruble (rúp) Nga đã gắn kết chặt chẽ với việc giảm giá toàn cầu về dầu thô. Cả hai bắt đầu suy yếu trong tháng Bảy và đều lao dốc sau tháng Mười Một.

Nếu xét theo động cơ chính trị, các biện pháp trừng phạt kinh tế của Mỹ đã không mang đến những thay đổi (về chế độ) ở Cuba hay Nga như Mỹ hằng mong muốn. Họ đã không ngăn cản được hành động của Cuba ở Trung Mỹ hay khu vực châu Phi xa xôi, trong Chiến tranh Lạnh. 

Tương tự như vậy, họ vẫn chưa thay đổi được hành vi của Nga đối với Ukraine. Một tháng sau khi các biện pháp trừng phạt đầu tiên được áp dụng, Nga sáp nhập Crimea và sau đó vẫn liên tục “viện trợ nhân đạo” cho miền Đông Ukraine. “Cay đắng” hơn nữa cho các quan chức Nhà Trắng khi họ biết rằng, các biện pháp trừng phạt của phương Tây đối với Nga đã tạo cho ông Putin một "vật tế thần" để để đổ lỗi cho những khó khăn kinh tế của Nga với việc thường nhắc đến "yếu tố bên ngoài." 

Điều này đã giúp để duy trì sự nổi tiếng trong nước của Tổng thống Putin và người dân Nga càng có cơ sở để khẳng định rằng, mọi khó khăn của họ là do Mỹ và phương Tây tạo ra; chỉ có ông Putin mới giúp họ chống lại những nguy cơ ấy.

Trừng phạt kinh tế của Mỹ đã khiến Cuba không thể phát triển nhanh hơn nhưng không thể ngăn được người dân nước này thực hiện ý nguyện của họ.

Không chỉ thất bại ở Cuba hay Nga, trong cuộc chiến tranh vùng Vịnh vào năm 1991, các quan chức hàng đầu của Nhà Trắng lập luận rằng lệnh trừng phạt kinh tế sẽ là đủ để buộc Tổng thống Iraq Saddam Hussein rút quân đội của mình từ Kuwait và thậm chí loại bỏ ông ta khỏi quyền lực. Nhưng kết quả lại không như vậy. Những biện pháp trừng phạt kinh tế là không đủ, mà ngay cả chiến thắng quân sự có tính quyết định của Đồng minh đối với quân đội của ông Hussein cũng không khơi mào một cuộc nổi dậy trong nước sau đó. Nó chỉ dẫn đến cuộc xâm lược do Mỹ đứng đầu năm 2003 và chiếm đóng Iraq để cuối cùng lật đổ chế độ Saddam Hussein.

Tương tự như vậy, ở trường hợp Triều Tiên, một quốc gia đã bị lệnh trừng phạt kinh tế quốc tế nghiêm ngặt trong hơn 60 năm. Khi sự hỗ trợ của Trung Quốc và của Liên Xô giảm dần vào những năm 1990, một số tin rằng Triều Tiên sẽ dần dần buộc phải đi đến bàn đàm phán, vì nguy cơ sụp đổ hoàn toàn nền kinh tế.

Nhưng Triều Tiên đã hồi phục rất nhanh. Nước này vẫn tiếp tục theo đuổi chương trình vũ khí hạt nhân, thi thoảng đe dọa Nhật Bản và Hàn Quốc hay thậm chí là chọc tức cả Mỹ. Giới hoạch định chính sách Mỹ phải thừa nhận rằng họ đã đánh giá thấp khả năng phục hồi của chế độ Bình Nhưỡng và đánh giá quá cao khả năng của riêng các biện pháp trừng phạt kinh tế có thể buộc Triều Tiên phải thực sự đàm phán (hoặc hạn chế hành động của mình).

Đã không mấy thành công với Cuba, Iraq hay Triều Tiên thì viễn cảnh Mỹ có thể “hạ gục” Nga bằng chiêu trừng phạt kinh tế có vẻ như sẽ quá viển vông. Nga là một nước giàu tài nguyên thiên nhiên, nhưng sự phụ thuộc của chính phủ Nga vào những tài nguyên thiên nhiên để làm nguồn thu chính cho ngân sách Nhà nước đã dẫn đến tình trạng dễ bị tổn thương.

Điều này ai cũng biết và ông Putin thậm chí còn chỉ ra sự nguy hiểm của sự phụ thuộc đó trong một cuộc họp báo gần đây. Điều này cũng lý giải việc tại sao một số biện pháp trừng phạt của Mỹ và châu Âu lại nhắm đến khả năng tìm kiếm lợi nhuận từ tài nguyên thiên nhiên của Nga.

Nhưng những biện pháp trừng phạt đó không đe dọa nền kinh tế Nga với suy thoái kinh tế hiện nay. Việc cấm các công ty năng lượng phương Tây cung cấp dịch vụ và công nghệ cho nỗ lực thăm dò dầu của Nga chỉ thực sự cản trở sản xuất dầu trong tương lai, chứ không ảnh hưởng đến doanh thu dầu mỏ ngày hôm nay.

Trên thực tế, Moscow đã có những sự phòng thủ nhất định. Rút kinh nghiệm từ cuộc khủng hoảng hồi năm 1998, Nga đã xây dựng một kho dự trữ ngoại hối khổng lồ trị giá 415 tỷ USD (tính đến cuối tháng 12/2014). Mặc dù lượng dự trữ đó chỉ lớn hơn 100 tỷ USD so với thời điểm một năm trước, nhưng nó vẫn là một khoản tiền đáng kể mà Nga có thể sử dụng để bảo vệ đồng tiền của mình.

Về chính trị, trừng phạt kinh tế của Mỹ và châu Âu đã không ngăn được những hành động mà nước Nga muốn. Như một trong những tờ báo nhận xét: "Trừng phạt đã làm tổn thương nền kinh tế Nga, nhưng đã không có tác dụng rõ rệt đối với chiến lược quân sự của ông Putin".