Sách tham khảo sai nghiêm trọng: Bất an về giáo dục
Trước những sai sót ở sách tham khảo thời gian gần đây, GS Nguyễn Minh Thuyết cho rằng Bộ Giáo dục và Đào tạo cần quy định rõ ràng về việc đưa những sách này vào dạy trong nhà trường. Ít nhất, để đưa vào trường, sách tham khảo cần được thẩm định bởi một hội đồng chuyên môn có uy tín.
Điểm lại những trường hợp đáng buồn về sách tham khảo thời gian gần đây như mắc lỗi chính tả, in cờ Trung Quốc, hay viết sai những kiến thức rất cơ bản về lịch sử…, GS đánh giá như thế nào về thị trường sách tham khảo hiện nay?
Có thể nói thẳng là thị trường sách tham khảo hiện nay hết sức bát nháo. Không phải không có những người làm sách có trình độ, có trách nhiệm, đã đầu tư suy nghĩ để viết những quyển sách cung cấp những thông tin bổ ích hoặc ra những bài tập nhẹ nhàng giúp trẻ con vừa vui vừa học. Thế nhưng phần lớn sách tham khảo hiện nay chỉ “nhái” sách giáo khoa mà lại làm méo mó nó đi.
Nhiều người viết sách không hiểu hết chương trình, yêu cầu học sinh quá cao hoặc làm sai lệch nội dung chương trình. Nhiều sách chép lại nhau, chỉ thay cái tên, làm người mua có cảm giác như bị lừa. Đó là chưa kể những trường hợp như sách in cờ không phù hợp, chắc là sách mua/xin bản quyền, thậm chí bỏ qua việc thương lượng bản quyền, biến báo thành sách Việt Nam mới xảy ra tình trạng như vậy.
Trong trường hợp cụ thể này, tôi không hiểu tại sao NXB Trung Quốc, như lời giải thích của bà giám đốc NXB Dân Trí, yêu cầu phải giữ nguyên nội dung và hình minh họa nhưng lại dễ dãi cho phép bỏ cả tên tác giả lẫn tên NXB gốc và không cần ghi là sách dịch. Thậm chí phía Việt Nam còn có quyền khẳng định là sách được biên soạn theo chương trình mầm non của Bộ GDĐT. Ở đây có gì đó không minh bạch.
Hơn nữa, sách cho trẻ con ở lứa tuổi mầm non có cần dịch hay nên tự viết lấy? Nội dung quá đơn giản như thế, tại sao phải dịch? Và, ở thời điểm hiện nay, khi người dân đang dị ứng với mưu đồ xâm nhập văn hóa thì có nên dịch những quyển sách như thế hay không?
Sự lộn xộn của thị trường sách tham khảo và việc có thể dễ dàng đưa bất cứ quyển sách nào vào dạy cho trẻ đang khiến người ta cảm thấy bất an về giáo dục.
Thưa GS, nguyên nhân của những sai sót trên là gì?
Theo Luật Xuất bản hiện hành, nước ta không có chế độ kiểm duyệt. NXB hoàn toàn chịu trách nhiệm từ khâu hình thành đề tài, tổ chức bản thảo, biên tập, duyệt nội dung, duyệt giá, cấp giấy phép xuất bản và phát hành. Luật chỉ quy định việc nộp lưu chiểu 10 ngày trước khi sách phát hành.
Trong quá trình đọc lưu chiểu, nếu phát hiện những sai sót lớn, Cục Xuất bản có thể yêu cầu dừng phát hành để sửa chữa hoặc thu hồi. Nhưng trên thực tế, Cục Xuất bản cũng chỉ có thể tổ chức đọc những đầu sách lớn, hay những sách có chủ đề “nhạy cảm”, còn những sách tham khảo như thế này không quan tâm xuể.
Như vậy, nguyên nhân sai sót cần tìm ở nhà xuất bản: Trước hết là tác giả, dịch giả làm việc thế nào? Thứ hai là biên tập viên đọc bản thảo ra sao? Thứ ba là trưởng phòng biên tập, tổng biên tập, giám đốc xét duyệt nội dung có sơ suất gì?
Điều đáng nói là tất cả những quyển sách có sai sót vừa qua đều là sách liên kết, tức là sách do NXB phối hợp với một công ty sách tư nhân nào đó làm ra. Luật Xuất bản quy định trách nhiệm các bên rất rõ ràng, nhưng trên thực tế, thường thì NXB chỉ đứng tên, cấp giấy phép xuất bản và nhận khoản tiền “bán” giấy phép này. Còn tổ chức bản thảo, biên tập, phát hành đều do một tay công ty tư nhân đảm nhiệm.
Thậm chí, nhiều đối tác liên kết in xong sách là phát hành luôn, không cần quyết định phát hành của giám đốc NXB; đến lúc “có chuyện”, giám đốc mới “giật nảy mình”. Nếu các NXB tiếp tục đóng vai ”bán” giấy phép xuất bản, làm bình phong cho các công ty bên ngoài tự tung tự tác như thế và Cục Xuất bản cũng nương tay thì tình hình sẽ diễn ra ngày càng tệ hơn.
Đặc biệt đáng lo ngại là những quyển sách tham khảo có sai sót như vừa qua đều có thể được đưa vào trường học một cách rất dễ dàng, không cần sự thẩm định của bất cứ hội đồng chuyên môn nào của Bộ GDĐT và quyết định của bất cứ cấp quản lý nào.
Như vậy là giữa ma trận sách tham khảo hiện nay vẫn còn thiếu sự thẩm định?
Đúng như vậy! Việc ra sách tham khảo là quyền của các NXB, nhưng vấn đề ở đây là, sách muốn đưa vào nhà trường, theo tôi, phải qua một hội đồng thẩm định của Bộ GDĐT. Nếu đưa sách không hề được hội đồng chuyên môn có uy tín, có tư cách pháp nhân thẩm định thì chẳng khác nào cho trẻ em uống thuốc mà chưa được Bộ Y tế cho phép lưu hành ở Việt Nam.
Cách tốt nhất là Bộ GDĐT phải ra quy định cho tất cả các trường, chỉ quyển sách tham khảo nào được hội đồng thẩm định của Bộ thông qua mới được đưa vào nhà trường. Và đưa cũng phải có liều lượng, chứ không phải tràn lan như hiện nay làm tăng tải chương trình cho các em.
Mới đây trên báo chí, Bộ GDĐT khẳng định họ chỉ thẩm định những sách của các NXB trực thuộc Bộ, còn sách của các NXB khác thì nằm “ngoài vùng phủ sóng”. Theo GS, có cần thiết phải có cơ quan quản lý chung để giám sát chất lượng của các sách tham khảo hay không?
Dĩ nhiên Bộ GDĐT không phải chịu trách nhiệm về những cuốn sách tham khảo nói trên. Nhưng là cơ quan quản lý nhà nước về giáo dục, Bộ phải chịu trách nhiệm về việc những cuốn sách đó được đưa vào dạy trong nhà trường.
Theo quan điểm của tôi, sách, kể cả dưới hình thức tham khảo, đã đưa vào trường phổ thông như tài liệu giảng dạy thì bắt buộc phải thẩm định. Không thể yêu cầu tất cả sách tham khảo phải qua thẩm định, nhưng nếu chưa qua thẩm định thì không được phép đưa vào nhà trường. Để thẩm định, dĩ nhiên phải có kinh phí. Ngân sách nhà nước không thể gánh kinh phí này mà sẽ do các NXB chi trả.
Làm sách, đặc biệt là cho trẻ em, phải có trách nhiệm. Không thể vì làm sách tham khảo là lĩnh vực có “lời” mà mải chạy theo lợi nhuận, để xảy ra những sai sót lớn như thế.
Vâng, xin cảm ơn GS!
Có thể nói thẳng là thị trường sách tham khảo hiện nay hết sức bát nháo. Không phải không có những người làm sách có trình độ, có trách nhiệm, đã đầu tư suy nghĩ để viết những quyển sách cung cấp những thông tin bổ ích hoặc ra những bài tập nhẹ nhàng giúp trẻ con vừa vui vừa học. Thế nhưng phần lớn sách tham khảo hiện nay chỉ “nhái” sách giáo khoa mà lại làm méo mó nó đi.
Nhiều người viết sách không hiểu hết chương trình, yêu cầu học sinh quá cao hoặc làm sai lệch nội dung chương trình. Nhiều sách chép lại nhau, chỉ thay cái tên, làm người mua có cảm giác như bị lừa. Đó là chưa kể những trường hợp như sách in cờ không phù hợp, chắc là sách mua/xin bản quyền, thậm chí bỏ qua việc thương lượng bản quyền, biến báo thành sách Việt Nam mới xảy ra tình trạng như vậy.
![]() |
Sách cho trẻ em Việt nhưng lại in cờ không phù hợp? |
Trong trường hợp cụ thể này, tôi không hiểu tại sao NXB Trung Quốc, như lời giải thích của bà giám đốc NXB Dân Trí, yêu cầu phải giữ nguyên nội dung và hình minh họa nhưng lại dễ dãi cho phép bỏ cả tên tác giả lẫn tên NXB gốc và không cần ghi là sách dịch. Thậm chí phía Việt Nam còn có quyền khẳng định là sách được biên soạn theo chương trình mầm non của Bộ GDĐT. Ở đây có gì đó không minh bạch.
Hơn nữa, sách cho trẻ con ở lứa tuổi mầm non có cần dịch hay nên tự viết lấy? Nội dung quá đơn giản như thế, tại sao phải dịch? Và, ở thời điểm hiện nay, khi người dân đang dị ứng với mưu đồ xâm nhập văn hóa thì có nên dịch những quyển sách như thế hay không?
Sự lộn xộn của thị trường sách tham khảo và việc có thể dễ dàng đưa bất cứ quyển sách nào vào dạy cho trẻ đang khiến người ta cảm thấy bất an về giáo dục.
Thưa GS, nguyên nhân của những sai sót trên là gì?
Theo Luật Xuất bản hiện hành, nước ta không có chế độ kiểm duyệt. NXB hoàn toàn chịu trách nhiệm từ khâu hình thành đề tài, tổ chức bản thảo, biên tập, duyệt nội dung, duyệt giá, cấp giấy phép xuất bản và phát hành. Luật chỉ quy định việc nộp lưu chiểu 10 ngày trước khi sách phát hành.
Trong quá trình đọc lưu chiểu, nếu phát hiện những sai sót lớn, Cục Xuất bản có thể yêu cầu dừng phát hành để sửa chữa hoặc thu hồi. Nhưng trên thực tế, Cục Xuất bản cũng chỉ có thể tổ chức đọc những đầu sách lớn, hay những sách có chủ đề “nhạy cảm”, còn những sách tham khảo như thế này không quan tâm xuể.
Như vậy, nguyên nhân sai sót cần tìm ở nhà xuất bản: Trước hết là tác giả, dịch giả làm việc thế nào? Thứ hai là biên tập viên đọc bản thảo ra sao? Thứ ba là trưởng phòng biên tập, tổng biên tập, giám đốc xét duyệt nội dung có sơ suất gì?
Điều đáng nói là tất cả những quyển sách có sai sót vừa qua đều là sách liên kết, tức là sách do NXB phối hợp với một công ty sách tư nhân nào đó làm ra. Luật Xuất bản quy định trách nhiệm các bên rất rõ ràng, nhưng trên thực tế, thường thì NXB chỉ đứng tên, cấp giấy phép xuất bản và nhận khoản tiền “bán” giấy phép này. Còn tổ chức bản thảo, biên tập, phát hành đều do một tay công ty tư nhân đảm nhiệm.
![]() |
GS Nguyễn Minh Thuyết: "Việc ra sách tham khảo là quyền của các NXB, nhưng sách muốn đưa vào nhà trường phải qua một hội đồng thẩm định của Bộ GDĐT. Nếu không thì chẳng khác nào cho trẻ em uống thuốc mà chưa được Bộ Y tế cho phép lưu hành ở Việt Nam". |
Thậm chí, nhiều đối tác liên kết in xong sách là phát hành luôn, không cần quyết định phát hành của giám đốc NXB; đến lúc “có chuyện”, giám đốc mới “giật nảy mình”. Nếu các NXB tiếp tục đóng vai ”bán” giấy phép xuất bản, làm bình phong cho các công ty bên ngoài tự tung tự tác như thế và Cục Xuất bản cũng nương tay thì tình hình sẽ diễn ra ngày càng tệ hơn.
Đặc biệt đáng lo ngại là những quyển sách tham khảo có sai sót như vừa qua đều có thể được đưa vào trường học một cách rất dễ dàng, không cần sự thẩm định của bất cứ hội đồng chuyên môn nào của Bộ GDĐT và quyết định của bất cứ cấp quản lý nào.
Như vậy là giữa ma trận sách tham khảo hiện nay vẫn còn thiếu sự thẩm định?
Đúng như vậy! Việc ra sách tham khảo là quyền của các NXB, nhưng vấn đề ở đây là, sách muốn đưa vào nhà trường, theo tôi, phải qua một hội đồng thẩm định của Bộ GDĐT. Nếu đưa sách không hề được hội đồng chuyên môn có uy tín, có tư cách pháp nhân thẩm định thì chẳng khác nào cho trẻ em uống thuốc mà chưa được Bộ Y tế cho phép lưu hành ở Việt Nam.
Cách tốt nhất là Bộ GDĐT phải ra quy định cho tất cả các trường, chỉ quyển sách tham khảo nào được hội đồng thẩm định của Bộ thông qua mới được đưa vào nhà trường. Và đưa cũng phải có liều lượng, chứ không phải tràn lan như hiện nay làm tăng tải chương trình cho các em.
Mới đây trên báo chí, Bộ GDĐT khẳng định họ chỉ thẩm định những sách của các NXB trực thuộc Bộ, còn sách của các NXB khác thì nằm “ngoài vùng phủ sóng”. Theo GS, có cần thiết phải có cơ quan quản lý chung để giám sát chất lượng của các sách tham khảo hay không?
Dĩ nhiên Bộ GDĐT không phải chịu trách nhiệm về những cuốn sách tham khảo nói trên. Nhưng là cơ quan quản lý nhà nước về giáo dục, Bộ phải chịu trách nhiệm về việc những cuốn sách đó được đưa vào dạy trong nhà trường.
Theo quan điểm của tôi, sách, kể cả dưới hình thức tham khảo, đã đưa vào trường phổ thông như tài liệu giảng dạy thì bắt buộc phải thẩm định. Không thể yêu cầu tất cả sách tham khảo phải qua thẩm định, nhưng nếu chưa qua thẩm định thì không được phép đưa vào nhà trường. Để thẩm định, dĩ nhiên phải có kinh phí. Ngân sách nhà nước không thể gánh kinh phí này mà sẽ do các NXB chi trả.
Làm sách, đặc biệt là cho trẻ em, phải có trách nhiệm. Không thể vì làm sách tham khảo là lĩnh vực có “lời” mà mải chạy theo lợi nhuận, để xảy ra những sai sót lớn như thế.
Vâng, xin cảm ơn GS!
Theo GS Nguyễn Minh Thuyết, những sai sót xung quanh việc xuất bản và sử dụng sách tham khảo hiện nay thể hiện ở cả 3 khâu. Thứ nhất, quy trình thẩm định sách ở NXB, đặc biệt ở trường hợp sách liên kết, đã không tuân thủ đúng luật. Luật Xuất bản “mở cửa” cho phép liên kết xuất bản song các NXB không thể phó mặc hoàn toàn cho các đơn vị đối tác liên kết, trở thành tấm bình phong cho đối tác.
Thứ hai, cơ quan quản lý xuất bản chưa có hình thức xử phạt nghiêm minh những trường hợp vi phạm Luật Xuất bản, nhất là hoạt động liên kết. Nếu sách phát hành mà chưa nộp lưu chiểu thì phải phạt, nhiều lần như vậy có thể phải tạm đình chỉ hoạt động của NXB chẳng hạn.
Và cuối cùng là sự buông lỏng quản lý của ngành giáo dục đối với các trường. Theo quy định của Luật Giáo dục hiện hành, nước ta áp dụng nguyên tắc “một chương trình một bộ sách”, nhưng trên thực tế, nhiều trường, nhiều thầy cô yêu cầu học sinh mua và học theo đủ các loại sách tham khảo không rõ chất lượng thế nào.
Thứ hai, cơ quan quản lý xuất bản chưa có hình thức xử phạt nghiêm minh những trường hợp vi phạm Luật Xuất bản, nhất là hoạt động liên kết. Nếu sách phát hành mà chưa nộp lưu chiểu thì phải phạt, nhiều lần như vậy có thể phải tạm đình chỉ hoạt động của NXB chẳng hạn.
Và cuối cùng là sự buông lỏng quản lý của ngành giáo dục đối với các trường. Theo quy định của Luật Giáo dục hiện hành, nước ta áp dụng nguyên tắc “một chương trình một bộ sách”, nhưng trên thực tế, nhiều trường, nhiều thầy cô yêu cầu học sinh mua và học theo đủ các loại sách tham khảo không rõ chất lượng thế nào.
H.Thúy
Giao lưu văn hóa sưu tập tem nhân dịp kỷ niệm Ngày sinh Bác Hồ
Chương trình Giao lưu văn hóa sưu tập tem sẽ giúp học sinh Trường THCS Thái Thịnh (Đống Đa, Hà Nội) thêm yêu quê hương đất nước, góp phần phát triển phong trào sưu tập tem trong trường học.
Nữ sinh Trường Newton và hành trình giành học bổng toàn phần đại học top đầu thế giới
Tháng Tư luôn là giai đoạn sôi động nhất của việc apply học bổng của các học sinh có khát vọng tìm kiếm những môi trường giáo dục lý tưởng trên phạm vi toàn cầu.
Kỷ nguyên chuyển đổi số và những định hướng cho con khi chuyển cấp
Vừa qua, Trường THCS- THPT Newton đã tổ chức hội thảo “Kỷ nguyên chuyển đổi số và những định hướng cho con khi chuyển cấp”.
Tuyển sinh 2022: Thí sinh trúng tuyển đại học xác nhận nhập học từ hôm nay
Từ hôm nay (18/9), Bộ GD&ĐT sẽ mở hệ thống để thí sinh xác nhận nhập học trực tuyến; hạn cuối xác nhận nhập học là 17h ngày 30/9/2022.
Sở GD-ĐT Hà Tĩnh triển khai phương án phòng, chống virut Corona
Sở GD-ĐT Hà Tĩnh vừa ban hành văn bản số 132/SGDĐT-CTTT gửi Trưởng phòng GD-ĐT các huyện, thị, thành phố; Thủ trưởng các đơn vị trực thuộc Sở; Giám đốc Trung tâm GDNN-GDTX cấp huyện về việc triển khai phòng, chống dịch bệnh do virut Corona gây ra.
Hải Phòng: Nhiều trường học "nhắc nhở" phụ huynh phòng chống vi rút Corona
Trong ngày 30, 31/1, nhiều trường học tại thành phố Hải Phòng đã có thông báo gửi đến phụ huynh, học sinh về việc triển khai các biện pháp phòng chống dịch viêm đường hô hấp cấp do vi rút Corona.
Dọn phòng, bố ngỡ ngàng phát hiện Bộ luật “phải tuân chỉ” của con trai lớp 5
Một học sinh lớp 5 (ở Thanh Hóa) đã tự đề ra bộ luật 21 điều “phải tuân chỉ” riêng cho bản thân khiến cha mẹ vô cùng ngỡ ngàng.
Diễn biến mới nhất vụ hàng chục học sinh ở Đắk Lắk mang "hàng nóng" đi hỗn chiến
Vụ hàng chục học sinh tham gia chuẩn bị đánh nhau tại Buôn Ma Thuột – Đắk Lắk đang khiến dư luận hết sức quan tâm. Tuy nhiên, các số liệu của nhà trường cung cấp cho báo chí và cơ quan chức năng đã "vênh" nhau một cách khó hiểu.
"Đề thi học sinh giỏi Văn lớp 9 của Hà Nội đưa ra yêu cầu hoàn toàn phi lí"
Đó là chia sẻ của TS. Trịnh Thu Tuyết – nguyên giáo viên trườn THPT Chu Văn An (Hà Nội) về đề thi học sinh giỏi môn Văn lớp 9 của Hà Nội.
Xã hội càng "trí tuệ nhân tạo" sẽ càng cần "nhân văn số"
Ở Việt Nam, rô-bốt đã làm thay chức năng của nhân viên trong thư viện. Như vậy, để thấy viễn cảnh rô-bốt thay thế hoàn toàn con người trong một số lĩnh vực kỹ thuật không còn xa nữa. Nhưng nói như vậy, không có nghĩa là rô-bốt có thể thay thế mọi lĩnh vực...